Türküstan yelləri öpüb alnını....

Əvvəli ötən sayımızda

Beləcə, yol aldıq Bişkəkə doğru – ta Bişkəkədək tamaşadan əsintilənən xoşməramlı “atmaca”larla... Yolüstü dayandığımız moteli Türkiyənin güneydoğu bölgəsindən olan işadamlarının işlətdiyini gördük.

Səliqə-səhmanı, müştəri məmnuniyyəti üçün mümkün olan hər şeyi etmə çabası diqqətəşayan idi. Anadoluların öz sözü ilə desəm, işdə Anadolu insanı, işdə Türküstan... Şəhərdə, yolda, moteldə, oteldə, muzeydə... – harada desən, Azərbaycanlı olduğumuzu bilincə də, “bavurlarımız”, “başımız, gözümüz üstə...” kimi sözlər eşitmək, bu sözlərə uyğun yüksək qonaqpərvərlik görmək... özlüyündə bir aləmdir, bir aləm... Qazax sənə yalnız süfrəsini açmır, könlünü açır, könül süfərsini açır... Qırğız da eləcə, büsbütün Türküstan eləcə... Bu yerdə, Səməd Vurğunun sözlərini xatırlayıram “Sən bizim ellərin ruhuna bir bax, Bizdən inciməmiş bir əziz qonaq...” Mən “bizim ellər”i bütün Türküstan bilirəm, ulu Turan bilirəm... Bilirsiz, Səməd Vurğun bizim qonaqpərvərliyimizi elə bir yerə bağlayıb ki, onu, necə deyərlər, müzakirə etmək, dəyişdirmək, dərəcəsini aşağı salmaq... mümkün deyil, bir yol var: qəbul etmək, yaşamaq, yaşatmaq, sayğı duymaq..! Ruh! Ruh bağlılığı! – Tanrının öz sonuncu elçisinə belə bu mövzuda hər şeyi demədiyi bir mənəvi ünvandır, varlıq içində varlıqdır, necə deyim, qədər üstündə qədərdir... Səməd Vurğun bizim qonaqpərvərliyimizi adətə, qaydaya, hansısa rejimin, quruluşun tapşırığına, nə bilim daha nəyə, haraya deyil, məhz ən ulu ünvana, ən uca yerə aid edib... Edərkən də, öz sözləri ilə düstur cızıb, formul yaradıb: məhz əziz qonaq inciməz! – Kimdir əziz qonaq? – özünü, sözünü bilən, qonaq getdiyi evin qızına-gəlninə pis gözlə baxmayan, süfrəsində kəm-kəsir axtarmayan, yaxşısını görməzdən gəlib də, əskiklərini aləmə carçəkməyən, bir sözlə, adam kimi adamdır əziz qonaq... Bax, Türküstan insanının, qazax, qırğız, uyğur dostlarımızın adam kimi adamlıq havası, ovqatı, qonağının ürəyini düzgün oxumaq və dəyərləndirmək ürəyi... qonağı Türküstanca qarşılamaları, əziz sayması məni bu sözlərə vadar etdi! Ruhun öləziməsin, TÜRKÜSTAN!

Qazaxı-Qırğız sınır qapısında, illər öncə Özbək-Qazax sınır qapısında keçirdiyim duyğuları təkraryaşadım... İki qardaşımızın arasındakı qapıdan keçirdim... Qardaşlığımız sınırsız olsun!

Bişkəkə gecə çatdıq, düşdüyümüz otelin adı da uyğundu: “Dostlık”. “Qardaşlıq” adı bir otel üçün rast gəlinən ad olmadığı üçün qırğızın, qazax sınırından uzaq olmayan bu otelə verdiyi adı “Qardaşlıq” kimi alqılayalım barı, dedim...

Almatıdakı B.Vahabzadə tədbirində konsulumuz iştirak edirdi, diaspor fəallarımız ordaydı, bacardıqlarını edirdilər; Qırğız Respublikasında isə səfirimiz, görkəmli ədib HİDAYƏT Orucov şəxsən özü işin başındaydı. Yəqin elə bu səbəbdən də iştirakçı sayı da, tədbirə nazir, səfirlər səviyyəsində qatılım olması mümkün olmuşdu. Bişkəkdəki diasporumuzun töhfələrini də vurğulamaq şərti ilə, gözəl bir poeziya gecəsi, ədəbiyyat şöləni yaşadığımızı deməliyəm. Tədbir sonrası səfirimizin qonaqların şərəfinə verdiyi ziyafət əsanasında edilən söhbətlər də, oxunan şeirlər, suallar-cavablar... şölən içində şölən oldu sanki...

Səfirliyimizin gənc əməkdaşlarının çevik, ağıllı davranışları da diqqətimizdən qaçmadı, təbii. Bişkəkdə də, Almatıda da diplomatlarımızın bizlərə bəslədiyi xoş, işgüzar münasibəti bir cümlə ilə də olsa, təkrar qeyd edərkən, belə münasibətin vətəndaşın, respublikadan uzaqda dövlət nəzakətini hiss etməsi baxımından, yaddaşla yanaşı, könlə yazılan hadisə olduğunu yazmağı özümə borc bilirəm... Dilimə Cabir Novruzun sözləri gəlir:

“Azərbaycanı sevin, sevin Azərbaycanı...

Adını uca tutun hər arzudan, diləkdən.

...O bizim hamımızın həyəcanı, harayı..!”

Taraz...

Bişkəkdən sonra yolumuz yenidən Qazaxıstana doğruydu. Dünən axşamüstü qırğız sürücünün idarə etdiyi araba ilə Almatı-Bişkək yolçuluğuna çıxmışdıqsa, bugünün axşamüstüsündə atası uyğur, anası qırğız olan sürücünün idarə etdiyi araba ilə Bişkək-Taraz yolçuluğuna çıxmışdıq. Taraz Qazaxıstanın dövlətçilik tarixində önəmli olaylara məskən olmuş, pirləri, övliyaları, ocaqları olan bir yerdir. 550 il öncə Qazax xanlıqlarını birləşdirən kişilərin əzəmətli heykəlləri də buradadır, TəkTurmaz, QaraXan, Ayişə Bibi türbələri də Tarazın mərkəzli Cambul vilayətindədir...

Taraz anladıldıqca anladılası bir yerdir. Qısa deyim, Qazaxıstan tarixinin ruhunu yaşamaq üçün yalnız bir şəhər semək durumunda qalasan, o seçim, məncə, Tarazdan başqası olmasın gərək...

QaraXan türbəsini ziyarət edərkən, dedilər, bu azman kişinin hekayətini Ayişə Bibini də ziyarət etdikdən sonra danışacağıq...

QaraXan 25 yaşlarında bir dəli-dolu qazax baturudur, AyişBibi də xan qızı... Bir-birlərini sevirlər, ancaq qızın ata-anası razı deyil bu evliliyə. Könül istəyincə, ürək vurunca, vurulunca, iki aşiq yanıb-qovrulunca, “razılıq sınırı” atlanır, QaraXan 19 yaşlı sevgilisini atının tərkinə alıb, qaçırır... Ancaq çatdıqları yerdə, macal tapıb da, ata-ana razılığı üçün yenidən üz tutmağa varmamış... Ayparçası Ayişəni ilan sancır... Vüsal yaşamamış iki ürək, Ayişənin sozalan gözləri, titrəyən dodaqları, QarXanın gərilən əzələləri, hədəqəsindən çıxan gözləri... Kim... nə nəyə yarar?! – zəhər sürətlə Ayparçasının vücudunu sarmadadır... Qaraxanın şişmək kimi çaxan buyrğu ilə anındaca olay yerində bulunan övliya cavan ömrünün son dəqiqələrini yaşayan Ayişə Bibi ilə hələ uzun illər yaşayacaq QarXanın kəbinini kəsir, nigahını qıyır... Ayişənin eşitdiyi son söz, “Ayişəm, məni o dünyada gözləyərsən, bu dünyada əlim bir qız əli tanımayacaq, gözüm bir qadın gözü görməyəcək..! Burda qismət olmadı, barı orda vüsala yetərik!” sözləri olur... Qaraxanın gözlərinin ta içinə baxdığı, gözünə axdığı son qadın baxışı Ayişənin olur... QarXan düz 75 il yaşayır, kimsə ilə evlənmir, andına sadiq qalır..!

Ruhları şad olsun!

Bax, belə sevgidir, belə sevdadır Türküstanı Türküstan yapan...

Ulu övliya TəkTurmazın türbəsindən açılan möhtəşəm panorama baxarkən malik Otorbayev Talas döyüşündən söz açır, deyirəm, ərəb və Çin qoşunları niyə məhz Türküstanda üz-üzə qalıbmışlar? Bilməyinə bilirəm də, ancaq könül qəbul etmir: davanızı öz torpağınızda edin! (Bir baxıma, bugün Suriyada ABŞ-Rusiya qarşıdurmasının Türkiyə sınırlarına, Bayır-Bucaq türkmanlarına təhdid olduğu kimi...)

Malik sonra uzaqlardakı ağ buludlu dağları göstərib, Çingiz Aytmatovun Şəkər köyü o dağların qoynunda yerləşir deyir... Ustadın “Ağ gəmi”sini, o möhtəşəm əsərin obrazlarını, olaylarını canlandırıram gözlərimdə, xəyalımda...

İndi, üstündən bir neçə gün keçdikdən sonra Tarazda getdiyimiz gördüyümüz yerləri, görüşlərimizi, söhbətlərimizi bir-bir xatırlamağa çalışıram, görürəm yaddaş mən istəyən dərəcədə hayıma gəlmir, sanki. Bilirsiz, niyə? – Çünki göz yaddaşa daha artıq nəsnələr ötürmək istəyirdi, göz yalnız özü bacarmırdı bunu, könlü haraya çağırırdı, könül gözü isə “yaddaşı”nı belə tezliklə kağızlara “daşıya” bilməyəcək, qaliba. Elə bil zərrə-zərrə, çalar-çalar, yarpaq-yarpaq, yol-yol, ürək-ürək paylanacaq könül gözünün gördükləri... – Elə bilirəm, neçə yeni duyğuda, düşüncədə, fikirdə, sözdə, yazıda, hərəkətdə, xarakterdə şəkillənəcək TÜRKÜSTAN GÖZƏLLİKLƏRİ...

Bu yerdə Məmməd İsmayılın “Çatacağım bir arzu var” şeirini xatırlayıram:

“...o böyüyüb əfsanələr,

nağıllar qədər.

Keçmiş ilə gələcəyin vaxt ekranında

şimşək kimi çaxıb getmiş oğullar qədər,

Qarış-qarış gəzdiyimçün fəxr eləməyim,

qoy saxlayım əl altında ehtiyat yeri,

Görəcəyim gözəlliklər tükənir bir az,

hələ qalsın istəyimin qol-qanad yeri...

...Uzaq yerə yetəcəyim bir arzu qalsın,

xəyallarla öz-özümü yandırım, yaxım,

gözüm hələ gözəlliyə tamarzı qalsın.

Gözləri tox böyüməsin uşaq marağım.

əl-qolum da yetişməsin qucaqlamağa,

torpağımı birdən-birə dərk eləməyim.

Görəcəyim yerlər qalıb,

günlər qalınca

Narahatlıq duyğusunu tərk eyləməyim!”

Taraz-Almatı qatarı...

Şükür Tanrıya, qismətimizdə Türküstanın, qazaxın bir şəhərindən o biri şəhərinə qatarla gecə yolçulu da yazılıbmış... Elə bil, Çingiz Aytmatovun “Əsrə bərabər uzun gün”ündən keçən qatardı... Üstəlik, yol yoldaşın qazax şairləri Nurqali Orazla Töreqali Taşen ola... Almatı, Bişkək, Taraz qonaqpərvərliklərindən sonra, mənə qatarda da qonaqpərvərliyin mümkün olan ən yuxarı həddini yaşatdı əziz qazax şairləri...

Qatar Almatıya o başdan çatdı... Şair dostlarımın dostu artıq bizi qarşılamaqçün Dəmir Yol vağzalındaydı. Bir az sonra isə, artıq Nurğali bəyin evində idik. Səhərin o çağında sanki nahar süfrəsiymiş kimi zəngin süfrə hazırlamış Almas abla gülərüzlə qarşıladı bizi. Evi şen olmuş Nurğali bəy özü də, xanımı da, evlərini öz evin sanmağın üçün elə səmimi ortam yaradır ki, minnətdarlıq duyğusu içində azıb qalırsan... var olun, gözəl insanlar!

Nurğali bəyin zəngin süfrəsi yığışdılımamış könül süfrəsi açıldı, könül süfrəsi açılmışkən, kitab rəfinə göz gəzdirdik, dərləşdik, vədələşdik, kitablaşdıq, qardaşlaşdıq, uğurlaşdıq...

Sonra Erkinbek gəldi, Almatıda bir xeyli dolaşdıq. Almatıdan almasız getmək lmaz dedi, alma aldı, “Kayrat”ın şərfini aparmasaz, evdə uşaqlar inciyər dedi, sonra, Almatıdan “Turan dəftəri” aparmasaz daha nooldu? deyə sual qarşısında qoydu məni... ha bucağız, ha ocağız deyə-deyə, bir də badıq vaxt hava limanınının yolunu döyəcləyir...

Hələlik, bu qədər...

Bilirəm, Qazaxıstandan, Qırğızıstandan, Türküstandan... oradakı ziyarətlərdən, söhbətlərdən çox danışmaq, çox yazmaq olar... Olacaq da, inşallah! Bu bir başlanğıc olsun!

***

Mən bu sətirləri yazıb, qurtararkən, KİV-lər TÜRKSOYun Türkmənistanın Mari (Mərv) şəhərində düzənlədiyi festival barədə bilgi verirdi...

Festival noyabrın 30-dək davam edəcək...

Xatırladaq ki, TÜRKSOY Türkmənistanın Mari (Mərv) şəhərini 2015-ci ildə “Türk Dünyasının mədəni paytaxtı” elan edib. Bu münasibətlə il ərzində Mari (Mərv) şəhərində müxtəlif mədəni-kütləvi tədbirlər keçirilib.

Yazıya nöqtə qoymaq istərkən bizim Şəkinin 2016-cı ildə TÜRKSOY tərəfindən “Türk Dünyasının mədəni paytaxtı” elan edildiyini oxudum.

Təbriklər, ŞƏKİ!

Təşəkkürlər, TÜRKSOY!

Əkbər Qoşalı

Olaylar.- 2015.- 2 dekabr.- S.10.