«Sözün işığında gördüklərim»

Onun şeirlərində kəndistan ruhu at oynadır, duyğu və düşüncələr təbiətin özü kimi bəzək-düzəksiz sadəliyi, səmimiliyi ilə diqqəti cəlb edir. Hətta ciddi məsələlərə üz tutan, aktual problemlərə toxunan şeirlərində də (Məsələn, «Doğmamızı atmayaq», «Ələzim», «Şouya bax», «Yaxan düymələ-düymələ», «Muğam oxu», «Əvəzsizsən», «Yalan», «Apar, xəyal», «Novruzum», «Baş imkanı» adlı əsərlərdə olduğu kimi) kəndistanın düzünəqulu, əzəli məntiqi, təbiət saflığı, yurd əxlaqı hökm-fərmadır.

Şeirlərin bədii dil-üslub, leksik-semantik, bütğv estetik-kulturoloji mənzərəsində, heca, əruz qəliblərinin sanki çay daşı ilə çəkilən, doldurulan misra, bənd «hasarlarında» da bunu hiss edirsən; hiss edirsən ki, özü boyda həqiqət olan real bir kənd, qədim yurd dünyasındasan; bəzən hansısa sözün, ifadənin hansısa çaylaq daşı kimi yerində olmadığını da görürsən, amma şeirlərin saf havası, səmimi ovqatı, əzəli təbiət əxlaqından mayalanan özəlliyi və gözəlliyi çəkib aparır səni. Və gedib bədii söz həqiqətinin hüzurunda dayanır, düşünürsən; şeirlər səninlə DANIŞIR, ÜRƏK DOSTU, DƏRD SİRDAŞI olur…

Şair dostum Nəcməddin Mürvətovun «Səsim, ünüm, harayım» yeni kitabında toplanan şeirləri oxuduqca, əksər əsərlərlə ürək söhbəti etdikcə belə düşünürdüm. Otuz altıncı səhifədəki «Şeirim-düşüncəm» adlı poeziya nümunəsinə çatanda və həmin əsəri dönə-dönə oxuyanda düşüncələrimdə yanılmadığıma, müəlliflə fikirlərimin qismən üst-üstə düşdüyünə sevindim:

Bir az kəndçisayaq yazıram, deyən,

Yoxdur sözlərimin ənlik-kirşanı.

Minnət etmirəm ki, oxu, bax, bəyən,

Sonra tax döşümə «əla» nişanı.

Güclüyəm, ya zəif şairliyimdə,

Bilmirəm yaxşıdır, ya pis qismətim.

Tək buna əminəm, hər niyyətimdə

Şəksiz, şübhəsizdir səmimiyyətim.

Səmimiyyət ədəbiyyatın, xüsusilə, poeziyanın məhək daşıdır. Sözü sənət sirriylə sehrləyən, ədəbiyyat, poeziya ucalığına qaldıran və qəlblərin göy üzünə, ruhların sultanına çevirən ilk növbədə səmimiyyətdir. 60 yaşına vida deyib 70-ə doğru üz tutan, sadəliyi, səmimiliyi, saf əqidəli vətənpərvərliyi, fəal ziyalı-vətəndaş mövqeyi ilə seçilən şair-pedaqoq Nəcməddin Mürvətovun yeni, on beşinci kitabında da səmimiyyətə xəyanət etmədiyini görüb xeyli sevindim. Ona sevindim və inandım ki, səmimiyyət N.Mürvətov ədəbi təsərrüfatının tale məsələsi, tanrı qismətidir.

O, gördüklərindən, bildiklərindən, inandıqlarından, ümid və arzu etdiklərindən yazır və əsası da odur ki, dəbə, hay-küyə, kosmetik bər-bəzəyə getmədən, modda olan «modernizm, postmodernizm», nə bilim başqa nəizmlərin çaşdırıcı, aldadıcı parıltısına, əsil mahiyyətindən uzaq yalançı «orijinallığına» uymadan, məhz ÖZÜ KİMİ YAZIR.

Modernizm, postmodernizm, avanqardizm, abstraksionizm, ekspressionizm, ekzistensializm, supermatizm və başqa çoxsaylı sənət cərəyanları tarix boyu ciddi estetik-fəlsəfi ehtiyaclardan yaranıb, bəşəriyyətin bədii fikir, mədəni irs xəzinəsini dahiyanə əsərlərlə zənginləşdirib. Söhbət müasir milli ədəbi prosesimizdə bu möhtəşəm sənət cərəyanlarının lazımsızlığından yox, çox halda məhz düzgün başa düşülməməsindən, süni surətdə «tətbiq» edilməsindən, ədəbi xaltura vasitəsinə çevrilməsindən gedir. Məcbur olduğum bu kiçik haşiyədən sonra yenə mətləb üstünə qayıdıram…

Nəcməddin Mürvətov poeziyasında yalançı izimlər pərdəsi, «müasir», «dünyəvi», «səviyyəli» görünmək xəstəliyi yoxdur. Əvəzində həqiqət var:

Fikirlər boş-bayağı, mənasız söhbət, danışıq,

Bilinmir kim nə deyir, beyni dəlir küy qarışıq.

Var salan dava-dalaş, elan edən sülh, barışıq,

Ortada yambız atır kişisi, həm də qadını,

Hay-haray, hır-hırının şou qoyublar adını.

Tanınmış bəstəkara lağ eyləyir zurnaçalan,

Alimə dinlə deyir, yeddi il sinifdə qalan.

Tərbiyə dərsi keçir adi sözdən dava salan,

Girəvə düşsə kimə, reklam edir övladını,

Hay-haray, hır-hırının şou qoyublar adını.

Yox ədəb gözləyəni, saya salan bircə kəsi,

Sanıram ki, dəlidir, bir cürə sarsaq hərəsi.

Yaraşmır adımıza ekran-efir məzhəkəsi.

Diləyək kimdən axı bu mərəzin imdadını,

Hay-haray, hır-hırının şou qoyublar adını.

(«Şouya bax» şeirindən)

Onun şeirlərindən qışqıran pafosun, patetikanın yox, düzün, doğrunun, həqiqətin səsi gəlir. Şair realist bir təhkiyə və təmkinlə öz sənətkar mövqeyini, sənət platformasını belə bəyan edir:

Bər-bəzək vurmuram heç bir şeirimə,

Yaraşır, yaraşmır seçmirəm sözü.

Qananlar düşürlər şəksiz sehrimə,

Görüb həqiqəti, ən böyük düzü.

İstəsən heç şeir demə adına,

Dərkim, düşüncəmin ifadəsi san.

Özümə bənzəyir, bax inadına,

Coşub-daşmağıyla edəndə üsyan.

(«Şeirim» əsərindən)

Bu, Bakının qaynar ədəbi mühitindən nisbətən uzaqda, bölgədə yaşayıb yaradan ciddi sənət adamının qəbul və əməl etdiyi ədəbi yol, bədii bəyannamədir. Ümumiyyətlə, bölgələrimizdə yaşayıb yaradan Novruz Nəcəfoğlu, Aydın Tağıyev (Şabran), Ramiz Qusarçaylı, Zakir Məmmədov, Güləli Bağban (Quba), Barat Vüsal (Qazax), İltifat Saleh (Lənkəran), Xəzangül, Rübail (Gəncə) və başqa istedadlı yazıçı, tənqidçi və şairlər bu gün Azərbaycan ədəbiyyatına, ədəbi prosesinə, bütövlükdə ümummilli ƏDƏBİ ŞÜUR HƏRƏKƏTİNƏ ardıcıl, sanballı uğurlarıyla daha böyük töhfələr verirlər. Və bu sıradan Xızıda anadan olan, hazırda Siyəzəndə yaşayıb yaradan Nəcməddin Mürvətovun son illərdə diqqəti cəlb edən silsilə kitab-uğurlarını məmnuniyyətlə vurğulamağı özümə borc bilirəm.

O, doğulduğu, yaşadığı bölgənin qədim yurd yaddaşını, etnoqrafiyasını, zəngin dialekt-folklor ab-havasını, bütöv ovqat-obrazını ədəbiyyata, poeziyaya gətirir və həssas, istedadlı oxucu bunu görür, duyur, qədirşünaslıqla qiymətləndirir. Şair kəndin, qədim yurd yerlərinin yaddaşında yaranan faciəli çatlardan, milli-mənəvi dəyərlər ekologiyasının iblisanə uçqunlarından, təhlükəli erroziyasından, unbanik «tərəqqinin» gətirdiyi başabəla, eybəcər yeniliklərdən yazır, qan-gen yaddaşındakı unutqanlıq xəstəliyindən, manqurtlaşma meyllərindən danışır, nigaran bir sənətkar həyəcanıyla zamanın suallarını verir. Mən bu məqamda bütöv bir şeiri misal gətirməkdən özümü saxlaya bilmirəm:

İstədim yol alam yenə də kəndə,

Soram o yerlərin hal-əhvalını.

Biləm, yerindəmi o qoca dəndə,

Sərib ətrafına kölgə şalını?

Zirinc kollarının bar-bəhəri var,

Məzluq, yemişandan olacaq payım?

Göndərin mənə cır qərbidən nübar,

Özümü Ələzli hiss edim, sayım.

Dəryaz biçə-biçə otu, əncəri,

Moruq, çiyələyi çıxarır üzə?

Çəkirmi uzaqdan diqqət-nəzəri,

Qatırquyruğular dəyirmi gözə?

Bomboz qayalardan şor yemlikləri,

Sallanıb yenə də kötüyü üzdə?

Yığıb toplamağa istər hünəri,

Əl çatmır, yox adi cığır da, riz də.

Yekə Daş altına çələnbir dərə

Gedirmi dəstəylə yenə qız-gəlin?

Var girən turşəngçün cəngəlliklərə,

Kol-kos qanatsa da yanağın, əlin?

Soğanaq, əvəlik yamacda, yalda,

Bitirmi dad verə fətir, umaca?

Lilpar, boymadərən çətin ədva da

Dönə dərdlilərə dəva əlaca?

Cincilim, şomudan nənələr qutab

Bişirib yağlayır nehrə yağıyla?

Yığıb məgəllikdən göbələk, kabab

Edən var həzz duya ağız dadıyla?

Toplayıb dəstəylə uşaqlar odda

Sütül sünbülləri ütür, qovurur?

Toppuş dənələri əvəzsiz dadda,

Ovucdan-ovuca tökub sovurur?

Kövşən kənarında qanqal, atır qot,

Soyub qabığını çəkən var dişə?

Yayılıb səfalı saysız çiçək, ot,

Düzlərə ağqulaq, bəng, bələgüşə?

«Nə var, nə yox» adlanan bu şeirdə kəndin milli-mənəvi dəyərlər ekologiyasında baş verən yadlaşmaya, unutqanlığa qarşı ədəbiyyatın etiraz səslərinə, DAYAN nidasına şahid oluruq. Şairin fəal vətəndaşlıq mövqeyi, sənətkarlıq səlahiyyəti oxucuya misra-misra, bənd-bənd diqtə və təlqin edir ki, doğma YURD-YADDAŞDAN ayrı düşmək insanı həm cismən, həm mənən kasıblaşdırır; min illərin milli-mənəvi dəyərləri əriyib itdikcə sosial sürü instinktləri baş qaldırır, İNSANLIQ MƏĞLUB OLUR. Sənətin və sənətkarın bu məşum məğlubiyyət addımları qarşısında müqavimət, dirəniş göstərməsi, oxucu qəlbində yaddaş şamları, ümid ocaqları yandırması, həyəcan təbili çalması haqlı razılıq hissləri doğurur…

Nəcməddin Mürvətovun «Səsim, ünüm, harayım» kitabı adını tam mənasında doğruldur; bu, həqiqətən şairin çağdaş cəmiyyətimizə, müasir milli-mənəvi mühitimizə ünvanlanan SƏSİ, ÜNÜ, HARAYIDIR. İnanıram ki, istedadlı şair-pedaqoq Nəcməddin Mürvətovun bu səsi, ünü, harayı eşidiləcək, necə deyərlər, sənətkar niyyəti mənzil başına çatacaq. Sənətkar üçün səsinin eşidilməsindən, harayına hay verilməsindən böyük xoşbəxtlik yoxdur. Ədəbiyyat həmişə sözün səmasına boylanıb, insanı kütlə dərə-dərinliyindən xalq ucalığına, millət zirvələrinə qaldıran SƏSİN ardınca gedib, harayının, həsrətinin xilaskar hücrəsində yaşayıb; bu, sözün işığında günəşi görən və zülmət qaranlıqlara günəşi gətirən ədəbiyyatın qalib ruhlu əbədiyyət taleyidir. Ədəbiyyat həmişə inanıb, diqtə və təlqin edib ki, «Günəş olun, onda hamı sizi görəcək». (F. Dostoyevski)

Sadıq Elcanlı

Olaylar.- 2016.- 8 yanvar.- S.9.