Öz yolunun sahibi Sahib

Telefonum zəng çaldı. Köhnəlməyən köhnə dostlarımdan biri idi. - Bu günlərdə 70 yaşım tamam olur, - dedi və susdu; əzəli-əbədi dağlar, daşlar, gəldi-gedər buludlar, axıb tükənməyən çaylar kimi susdu...

Əvvəlcə istədim xoş bir söz deyim, təbrik edim, lakin sükutun qışqıran səsi mane oldu. Min illik qalanın baxımsız bünövrə daşları necə susa-susa qışqırırsa, eləcə qıyya çəkirdi sükut. Və sükutun söylədiyi həqiqətləri dinləyə-dinləyə, nəhayət, dedim ki, mübarək olsun...

O, Azərbaycan Televiziyasının neçə ildir ki, təqaüdə çıxan ali dərəcəli, ustad rejissorlarındandır. Əvvəllər "Xəbərlər" redaksiyasında, daha sonra isə mənim rəhbərlik etdiyim "Ədəbi dram verilişləri" baş redaksiyasında işləyib; işgüzarlığı, işə məsuliyyətli münasibəti, telerejissorluğun klassik yaradıcılıq yollarına sədaqəti, nəhayət, Azərbaycan Televiziya, xüsusilə, Telefilm tarixinə daxil olan sənət uğurları ilə seçilib, necə deyərlər, adını milli telesalnaməmizə həkk edib Sahib Əhmədov.

Qəfil telefon zəngindən sonra qəflətən başladığım bu məqalənin ilk cümlələrini yaza-yaza, təxminən, iyirmi illik yaradıcı əməkdaşlığımızın veriliş və sənədli filmlərlə zəngin yollarını düşünürəm. "Qədim yurdun baharı", "Naxçıvanın qış nağılı", "Tarixin yollarında" (Tarixçi alim, professor Vəli Əliyev haqqında), "Bir ömürlük xatirə" (Dilçi alim, professor Nəsir Məmmədov haqqında), "Naxçıvan: azadlığın addımları" (Üç film), "Əbədiyyət ünvanı", "Naxçıvan inkişaf yollarında", "İnkişafın yeni mərhələsi", "Bir ovuc torpağın poeziyası", "Mirzə Cəlil möcüzəsi", "Heydər Əliyev və Naxçıvan", "Şərqdə doğan günəş" və başqa sənədli telefilmlərin rejissoru olan Sahib Əhmədovun sükutunu, susa-susa dediklərini eşidirəm. Bu ara sükutun dolaylarında başqa bir səs də baş qaldırır. "Bir ovuc torpağın poeziyası" yaxşıdır deyir, filmin adı mümkünsə belə olsun; sükutun sirli sahillərinə, sıldırım qayalarına boylanıram və aramızdan vaxtsız getmiş nurlu bir insanın, TƏBƏSSÜM TARİXÇƏSİ Elman Həbibin gülümsər baxışlarını görürəm; özünəməxsus təmkinlə, inam və ümidlə mənə baxır, hamımız "Bir ovuc torpaq olacağıq əvvəl-axır, - deyir, - mənim haqqımda çəkdiyiniz bu filmin adını "Bir ovuc torpağın poeziyası" qoyun...

Gecə yarıdan keçmişdi. İnandağ tərəfdən sərin meh əsən əsrarlı bir gecəydi. İstedadlı şair, publisist, təxminən on il Naxçıvan MR Dövlət Teleradiosunun sədri olan Elman Həbibin təzə evinin həyətində oturmuşduq, çay içə-içə artıq çəkilişləri başlamış filmin adı, əsas bədii-sənədli istiqamətləri, yaradıcılıq intonasiyası, İsa Həbibbəyli, Nurəddin Həbibov, Tofiq Məmmədov, Asim Yadigar və başqa iştirakçıları haqqında düşünür, götür-qoy edirdik. Elmanın həvəslə, həyəcanla irəli sürdüyü təklif hamımızı tutmuşdu. Rejissor Sahib də, operator Müşfiq də Elmanı dinləyə-dinləyə mənə baxırdılar. Dedim ki, mənə baxmayın, filmin əsas müəllifi rejissordur, əvvəlcə Sahibin fikrini öyrənək. Sahib adəti üzrə qımışdı, tez də özünü yığışdırıb rəsmi görkəm aldı, - yaxşı fikirdir, dedi, sonra da əlavə etdi, amma bir az ölümü-zadı yada salır, bir az da uzundur, bir az ışıqlı ad olsa...

Elman gülümsədi:

Qardaş, sənin bir azların bir çoxlar oldu...

Hamımız güldük.

Əslində, mən də Sahibin sözləri ilə şərikəm, amma Elmanın təklif etdiyi ad da qeyri-adiliyi, bədii-fəlsəfi sanbalı ilə cəlbedicidir, - hər iki dostumun mövqeyinə hörmətimi, səmimi münasibətimi bildirib, əsas sözümü dedim. - Bu adı filmin bütöv məzmununa, fəlsəfəsinə uyğunlaşdıra bilsək, əla olar, bu da hörmətli şairin poetik qüdrətiylə bağlı məsələdir, yəni uyğun bir şeir yazmalıdır.

Elman Həbib zarafatıma zarafatla da cavab verdi:

Böyük yazıçıya deyim ki, bu şair lələşin əsil poetik qüdrət sahibidir, lakin Sahibin sözünə də hörmələ yanaşıram, amma sahibsizlik də bir başqa dərddir...

Yenə güldük.

Hə, şair, yaradıcı heyət səndən bir şeir istəyir, həmin dediyin adda və ladda...

Mən o şeiri otuz il əvvəl, yaradıcılığımın ilk dövründə yazmışam və ilk kitabımda da çap olunub. - Elman Həbibin bu sözləri hamımızı təəccübləndirdi.

Sonra otuzdan çox kitabın müəllifi Elman Həbib otuz il əvvəl yazdığı "Bir ovuc torpağın poeziyası" adlı həmin şeirini söylədi. Şeirin ovqatı, ruhi intonasiyası, fəlsəfəsi əsil biz istəyən idi, məhz neçə gündür ki, mübahisə və müzakirələrlə axtardığımızı tapmışdıq.

Sonra operator Müşfiq Qasımov, rejissor Sahib Əhmədov Elman Həbibin təzə evinin həyətində, saçaq-saçaq ulduzları sayraşan, ayı gülümsəyən sükut dolu səmanın altında çəkiliş texnikasını sazladılar, hazır vəziyyətə gətirdilər. Şair bir az əvvəl birnəfəsə dediyi şeirini kamera qarşısında dəfələrlə çaşa-çaşa, az qala zülm çəkə-çəkə söylədi. Və nəhayət, şeirin son misrasını deyib dərindən nəfəs aldı, alnında puçurlayan təri sildi, Sahibə baxa-baxa sirr dolu acı bir təbəssümlə dilləndi: - Doğrudan da çox ağır şeirdir... - Susub yenə dərindən nəfəs aldı, - Bakıda bir də fikirləşərsiniz, özünüz baxın da... - Və uzun-uzadı susdu, elə susdu ki, sükutun soyuq qar-qırovlu qışqırığından qulaq tutulur, canda ruh, damarda qan göynəyirdi...

Və "Bir ovuc torpağın poeziyası" adlı həmin sənədli telefilm 1909-cu il 4 sentyabrda efirə gedəndən bir az sonra Elman Həbib qəflətən dünyasını dəyişdi. Bu xəbər hamımızı sarsıtdı, heyrətləndirdi, ruhumuzda sirli-susqun küləklər əsdi, otuz il əvvəl yazılan şeirin qəfil çağırış zərbələri qəlbimizin qapılarını döydü. Elman Həbib o kədərli şeiri niyə qəfildən yada saldı, niyə əzab çəkə-çəkə dedi və niyə uzun-uzadı susdu - bilən olmadı...

***

Onun filmlərindən çalınan zənglərin, döyülən qapıların səsi gəlir. O səslərin ritmini, ahəngini tutanda, tapanda, təsviri baxımdan həll edəndə inanıram ki, film alınacaq.

"Şərqdə doğan günəş" filminin ilk çəkiliş günü Naxçıvanın qədim guşələrindən birinə -- Duzdağa getmişdik. Yağışın yuyub, günəşin yandırıb şırım-şırım etdiyi xına rəngli Duzdağ yamaclarından yodlu duz qarışıq yanıq iyi gəlirdi. Daş, dəmir dövrlərinin simvolik görüntülərini, əbədiyyətə dönən sükut dolu səslərini çəkmək istəyirdik. Müşfiq çox axtarandan sonra qıraq bir təpədə kamerası ilə mövqe tutmuşdu. Sahib və naxçıvanlı cavan assistent çox böyük əziyyətlə kövrək, yarğanlı yamacın lap yuxarısına çıxmışdılar, naxçıvanlı məşhur arxeoloq, AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Bəxşəliyev və mən gözümüzü monitora zilləmişdik. Sahib Duzdağın hündür yamacından qışqırdı:

Müşfiq, başla! - Sonra assistentlə birlikdə bəlkə min illərdir sükut içində mürgüləyən daşları, qara qonur qaya parçalarını tərpədib aşağı diyirlətdilər. Qeyri-adi bir mənzərə yarandı. Sanki yamac yarğanlayır, daş-torpaq seli axıb dərənin dibinə gedirdi.

Monitora baxa-baxa, sükutun səslərini dinləyə-dinləyə arxeoloq dostuma dedim:

Möcüzəli mənzərədir, film alınacaq.

Arxeoloq da razılığını bildirdi:

Hə, heç düşünməzdim ki, belə qeyri-adi mənzərə çəkilə bilər, atalar doğru deyib, çörəyi ver çörəkçiyə, birini də üstəlik...

Hər dəfə "Şərqdə doğan günəş" filmi efirdə göstəriləndə, o səsli-sükutlu kadrları təzədən izləyəndə arxeoloq dostumun, görkəmli alim Vəli Baxşəliyevin həmin işıq dolu sözlərini yenidən eşidirəm, sənətkar dostlarımın - Sahiblə Müşfiqin uğurlarına yenidən sevinirəm.

"Şərqdə doğan günəş" filmi Sahib Əhmədovun ən yaxşı rejissor işlərindən biri oldu. Bu filmdən sonra mənə Naxçıvan MR Əməkdar İncəsənət xadimi, Sahib Əhmədova isə Naxçıvan MR Əməkdar Mədəniyyət işçisi fəxri adları verildi. Film haqqında resenziyalar, məqalələr yazıldı, görkəmli sənətşünaslar söz dedi, yüksək fikir bildirdi.

O, Naxçıvan haqqında 15 filmin rejissorudur. Azərbaycanın bu qədim sivilizasiya beşiyi, unikal elm və mədəniyyət mərkəzini həmin filmlərin çəkiliş yollarında qarış-qarış gəzib. Gəmiqayanın, İnandağın, Əlincəqalanın zirvələrində, Əshabi-Kəhfin, Göyçə gölün, Batabatın möcüzəli mənzərələrində, beş min yaşlı Naxçıvan şəhər mədəniyyətinin, bağlar və dağlar gözəli Ordubadın misilsiz memarlıq dünyasında çəkdiyi hər uğurlu, yeni, orijinal kadra bütün qəlbi-qanıyla sevinib, beləcə sevinə-sevinə xoşbəxt olub, qəlbində sükutun sirli sahələrinə, xoşbəxtlik adasına sığınıb Sahib Əhmədov. Məncə dünyanın ən böyük xoşbəxtliyi dəbdəbəli malikanələrdə, villalarda deyil, qəlbində tapıb qovuşduğun o xoşbəxtlik adasındadır.Azərbaycan teleməkanının sayıb-seçilən ustad rejissorlarından olan Sahib Əhmədov o xoşbəxtlik adasının SAHİBİ və SAKİNİDİR.

Mən Azərbaycan Televiziyasında Bünyad Məmmədov, Kərim Kərimov, Vaqif Ağayev, Nazim Abbas, Tarıyel Vəliyev, Rauf Mirzəyev, Ramiz Həsənoğlu, Məhərrəm Bədirzadə, Ələkbər Kazımovski, Ələkbər Muradov, Rövşən Almuradlı, Miri Razyev, Elmira Şirməmmədova, İradə Aydəmirova, Nadir Diridağlı, Etibar Babayev, Sevil İbrahimova, Teymur Quliyev, Mehriban Hüseynli, Ramina Qarayeva, Elnurə Kazımova, Nigar Əliyeva, Bəhram Yaqublu, Sərxan Əhmədoğlu və başqa rejissorlarla çoxsaylı bayram proqramları, silsilə verilişlər, bədii və sənədli filmlər işləmişəm. Bu möhtəşəm siyahıda Sahib Əhmədovun da özünəməxsus yeri, mövqeyi var, Fikir və forma vəhdətinə, mətn və təsvirin analitik sintezinə nail olmaq, ekran əsərinin uğurlu ritmi, ilk kadrdan tapılaraq davam və inkişaf edən təsvir-səs simvolikası, klassik ölçü-biçini, mizan-tərəzini gözləmək, sənədliliklə bədiiliyin mükəmməl harmoniyası... bütün bunlar Sahib Əhmədov telerejissurasının özəl keyfiyyətləri, sənətkarlıq məziyyətləri sayıla bilər. Onun filmlərində bədii-sənədli yükü, estetik çəkisi olmayan kadr tapmaq çətin məsələdir. Bir sözlə, O, REJİSSORDUR, gənc nəslə USTAD DƏRSLƏR deyə biləcək bir sənətkardır.

Qəfil telefon zəngiylə başladığım, birnəfəsə yazdığım bu yazıda ənənəvi bioqrafik məqamlara toxunmadım; o, harda dünyaya gəlib, hansı universitetin hansı fakultəsini hansı ildə bitirib, haralarda işləyib, kimlərdən sənət dərsi alıb, kimlərə sənətkarlıq dərsi keçib... bütün bunları deməyə ehtiyac görmədim. Əsası odur ki, o, ciddi bir rejissor taleyi yaşayıb, Azərbaycan Televiziyasının qızıl fondunu bir sıra uğurlu verilişlər, sənədli filmlərlə zənginləşdirib. Və gəlib çatıb 70 yaşına. 2017-ci ilin 6 avqustunda yetmiş yaşı tamam olan ustad rejissor Sahib Əhmədovun hələ gediləcək yolları qalıb. O yollarda yeni-yeni filmlər gözləyir bizi...

Mən köhməlməyən köhnə dostumu, bu istedadlı sənətkarı, fədakar ziyalını, möhtərəm və mötəbər mədəniyyət xadimini sükutun xoşbəxtlik adasına sığınan 70 illik şərəfli yubileyində ürəkdən təbrik edirəm, ona can sağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları, tükənməz sənət sevincləri və gediləcək yolları inadla və inamla getmək əzmi arzulayıram. Bu dünyada öz yolunun halal SAHİBİ olmaqdan, öz yolunu axıra qədər şərəflə getməkdən böyük xoşbəxtlik yoxdur.

Sadıq Elcanlı

Olaylar.- 2017. -23-25 sentyabr.- S.12.