Elman Rəfiyev: “Aktyor seriallardan

qazandığı məbləği teatrdan əldə edə bilməz”

"Cəmiyyətdən seçilmiş, fərqli insanlarıq"

"Pantomimanın siması, reklam üzüyəm. Bu mənim üçün ən böyük qiymətdir"

O, çalışdığı teatrın yalnız direktoru və aktyoru deyil, həm də inzibatçısı və musiqi tərtibatçısıdır. Bir gün Dövlət Pantomima Teatrından bilet əldə etmək istəsəniz, nikbin siması ilə sizi kassada da qarşılaya bilər.

Olaylar.az Azərbaycanda monumental pantomimanın özülünü qoyan aktyorlardan biri, əməkdar artist Elman Rəfiyevlə müsahibəni təqdim edir.

- Elman müəllim, Pantomimada vəziyyət necədir? Teatra daxil olan andan etibarən gərgin iş rejimi hiss olunur.

- Pantomima teatrı yaranan gündən belə bir ad qoydular - "Xüsusi təyinatlı teatr". Elə həmin gündən yüksək templə işləyirik. Uğur qazanmağımızı da məhz bu cür gərgin iş rejiminə borcluyuq. Əgər belə çalışmasaq hər hansı bir uğur haqqında söhbət gedə bilməz. Bəxtiyar Xanızadənin də istəyi məhz belədir ki, onun aktyorları operativ olsunlar. Bütün teatrlar kimi bizim də vəziyyət yaxşıdır. Bir teatrın fəaliyyəti üçün lazım olan hər şeylə təmin olunmuşuq. Bundan əlavə, tamaşalar, tamaşaçı, aktyorlar da öz yerində. Gərgin iş prosesində məşqlər gedir. Əsas odur ki, tamaşaçı ortaya çıxardığımız işdən məmnun qalır, biz də bu məmnuniyyətdən zövq alırıq.

- Teatra tamaşaçı marağında ötən illərə nəzərən irəliləmə var?

- Bir ara kinoteatrlar məşhurlaşdığı üçün teatra maraq azaldı. İnsanlar popkornlar, sərinləşdirici içkilərlə film izləyir, sonra isə artıqları orada qoyub çıxırdılar. Teatr isə tamaşaçıya bu şəraiti yaratmır. Nəhayət ki, bir müddət sonra onlar videoda, elektron variantda tamaşalara baxmaqdan bezdilər və teatrlara gəlməyə başladılar. Çünki tamaşaçı canlı aktyor ifası görmək istəyir.

- Pantomimada uşaq tamaşaları da nümayiş olunur. Teatrın yetərli qədər uşaq tamaşaçısı var?

- Həftə sonları uşaq tamaşalarına yer ayırmışıq. Bu tamaşaları izləmək üçün valideynlər uşaqlarını teatra gətirir. Lakin təəssüflər olsun ki, uşaq tamaşaçı sayının kifayət qədər olduğunu deyə bilmərəm. Məktəbdə oxuduğum illəri xatırlayıram, yoldaşlarımla tez-tez tamaşalara gedərdik. Həmin illər valideynlər də uşaqlarını müxtəlif teatrlara aparırdılar. İndi isə onlar teatrdan daha çox övladlarını əyləncə və alış-veriş mərkəzlərinə, bəzi hallarda isə kinoteatrlara aparırlar. Mən uşaqların bu cür əyləncələrdən məhrum edilməsinin tərəfdarı deyiləm. Bunlar, labüddür. Lakin valideynlər övladlarını teatrlarda canlı aktyor ifası ilə tanış etməlidir. Bura elə bir məkandır ki, aktyor və tamaşaçı bir-birilə vəhdət içində olur. Lakin ekran qarşısında bu vəhdəti duymaq çətindir. Aktyor və tamaşaçı arasında olan xüsusi enerji ekran vasitəsilə ötürülə bilməz. Aktyor səhnədə qaçanda tamaşaçı onun küləyini hiss edir. Onun keçirdiyi emosiyaları yaxından görür. Soyuq monitorda isə bu canlılığı hiss etmirsən.

- Uşaqlarda teatra marağı yalnız valideynlər yaratmalıdır, yoxsa...

- Bu işdə təhsil müəssisələrinin üzərinə çox iş düşür. Məktəblərdən teatrımıza müraciətlər olduğu vaxt sevinirəm. Bu müraciətlərin sayının çox olmasını istərdim, çünki, uşaqların teatrdan nə isə öyrənərək çıxdığını görmək bir aktyor kimi məni qürurlandırır.

O günlərdə "Kaspi"məktəbinin rus bölməsi "Fəlakət və insan" maarifləndirici tamaşasını izlədilər. Tamaşada təbii fəlakət hadisəsi olan zəlzələ və daşqın zamanı uşaqlara nə etmək, necə qorunmaq lazım olduğu aktyorların ifasında əyani şəkildə nümayiş etdirildi. Uşaqlar hətta tamaşaya qoşulmuşdular. Onlar həm öyrənir, həm də əylənirdilər. Aktyor üçün tamaşadan çıxan uşaqların simasındakı məmnunluq və təşəkkür hissini görməkdən daha dəyərli nə ola bilər?

Hərdən direktorlar şagirdlər üçün tamaşanın məktəbdə keçirilməsini istəyir. Etiraf edirəm ki, bu mənə sərf edir. Çünki məktəbdə tamaşanı bir dəfə oynayıram və ona 200 nəfər baxır. Teatrda həmin göstəricini almaq üçün isə tamaşanı bir neçə dəfə oynamalıyam. Lakin mən bunu fürsət olaraq dəyərləndirmirəm. Məktəbdə nümayiş olunan tamaşa uşaqlara heç nə qazandırmayacaq. Şagirdin psixologiyasında sadəcə bir düşüncə yer alacaq: "Bura tədris aldığım müəssisədir". Məhz bu ab-havanı qəbul etmədiyimdən şagirdlər üçün tamaşaları teatrda təşkil edirəm. Çünki onlar birdən-birə teatr binasını, səhnə işıqlarını, zalı görərək sehirli aləmə düşürlər, daha çox öyrənir və əylənirlər. Teatda alqışları qəbul edib hiss edirsən, başqa məkanda isə onu sadəcə eşidirsən.

Tamaşaçının aktyora verdiyi ən böyük dəyər, ona diqqət verməsi əl çalmasıdır. Aktyor qəribə məxluqdur. Əgər səhnəyə çıxıb tamaşa oynayırıqsa, deməli cəmiyyətdən seçilmiş, fərqli insanlarıq.

- Aktyor kimi tamaşaçıya ötürdüyünüz enerjini hər zaman geri ala bilirsiz?

İncə nöqtəyə toxundunuz. Elə vaxtlar olub ki, tamaşanı oynayıb, müsbət enerjini ötürmüşük, lakin, qarşı tərəfdən o enerjini geri ala bilməmişik. Bu isə öz enerjimizi tükəndirib. Əks halda aktyorda öz işinə qarşı daha da həvəs yaranır. Pantomima teatrı 25 ildir fəaliyyət göstərir və kifayət qədər tamaşaçısı var. Enerjini ötürən tamaşaçılar da var, hələki öyrənməyə çalışan yeni tamaşaçılar da.

- Pantomimanın həm direktoru, həm də aktyorusuz, bu sizə rollarınıza hazırlanmaqda və idarəetmədə çətinlik yaradır?

- Teatrın yalnız aktyoru və direktoru yox, həmçinin inzibatçısı və musiqi tərtibatçısıyam. Hətta hərdən elə olur ki, kassadan biletləri də özüm satıram. Bunlar heç biri mənə çətinlik yaratmır, çünki sevdiyim işi görürəm. İnsan gərək sevdiyi işlə məşğul olsun. Bu zaman heçnə dən yorulmursan.

- Bütün bunlarla bərabər 13 il nitq mədəniyyətindən dərs demisiz. Səssiz teatrın natiq aktyoru...

-1996-cı ildə Azərbaycan Televiziyasında dublaj redaksiyası var idi. Həmin redaksiyada "Ördəklərin macəraları" adlı cizgi filmi səsləndi. Film bitdiyi zaman sonda belə bir söz yazılmışdı - Filmi səsləndirdilər: Pantomima tearının aktyorları.

Bəxtiyar Xanızadə hər zaman söyləyir ki, mənim aktyorum tək pantomimlə kifayətlənməməli, hər şeyi bacarmalıdır. Aktyor həm gözəl rəqs etməyi, həm gözəl aktyorluğu, həm gözəl rejissorluğu, həm də oxumağı bilməlidir.

Xəzər Universitetinin "Dünya məktəbi"ndə nitq mədəniyyətindən dərs dediyim illərdə tələbələrin böyük rəğbətini qazandım. Mənim müəllimlik təhsilim yoxdur. Sinfə girəndə uşaqlara dedim ki, mən müəllim deyiləm, sadəcə gördüyüm müəllimlərin rolunu oynayacam. Görün xoşunuza gəlir? 13 il orada pedaqoq kimi böyük bir məktəb keçdim.

Onu da qeyd edim ki, bərbərliyi də bacarıram. Biz 1988-ci ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində oxuyanda indi işğal altında olan Laçına, tələbə inşaat dəstəsinə getdik. Orada bərbər yox idi və hər gün 4-5 nəfərin saçlarını düzəldirdim. Atam 89-cu ildən bu yana bərbərə getmir, öz saçlarını yalnız mənə etibar edir. (gülür)

- Pantomimada ssenarini aktyorlar yazır, hətta öz hazırladıqları tamaşalar da var. Bu isə əlavə məsuliyyət deməkdir.

Pantomimanı 3d teatrı kimi xarakterizə edirəm. Bura yığılan aktyorlar seçilmiş insanlardır. Teatrımız laboratoriyadır və burada daim iş prosesi gedir. Onu da deyim ki, hər aktyor bu prosesə davam gətirə bilmir. Dünyada pantomima üçün əsər yazan yoxdur. Buradakı aktyorlar isə yazdıqlarından və oynadıqlarından zövq alırlar. Daim axtarış içindəyik. Tamaşaçı bizdən yeni mövzular istəyir. Biz də bu mövzuları tapıb tamaşaya qoyuruq.

- Pantomima tamaşaları üçün dəyişməyən mövzu nədir?

-Nəzərə alsaq ki, kişi və qadın arasında heç vaxt daimi sülh olmayacaq, deməli bu mövzu illər keçsə də hər zaman insanların maraq dairəsində yer alacaq. Müasir cəmiyyəti narahat edən mövzular üzərində tamaşalar hazırlayırıq. Teatr olaraq tamaşaçını narahat edən problemləri üzə çıxarırıq.

- Monumental pantomimanın özülünü qoyan bir qrup aktyor artıq bu sahədə yoxdur. Onların teatrdan gedişi hansı problemlərə yol açdı?

-Problem deməzdim, onların gedişi bir müddət teatrda işi axsadıb və biz yeni aktyorlar çağırmışıq. Dünyanın bütün ölkələrində xırda pantomim truppalarında belə hadisələr labüddür. Aktyor gəlir, peşəkarlıq qazanır və gedir. Teatrımızın qapısı gələnin də, gedənin də üzünə daim açıqdır.

- Yeni aktyorlarda əvvəlki truppalarda olan potensialı görürsüz?

-Hər aktyorun öz potensialı var. Hər aktyorun öz dövrünə görə baxış tərzi fərqlidir. Zəif, güclü olaraq ayırd edə bilmərəm. Təkcə onu deyə bilərəm ki, yüksək potensialları olmasaydı Pantomima teatrının aktyorları ola bilməzdilər. Bəxtiyar Xanızadə aktyorun potensialına bələd olmadan onu teatra götürmür.

- Məşq prosesi necə gedir, rollara hazırlanmağa nə qədər vaxt sərf edirsiz?

Məşqlər minimum altı saat davam edir. Məşqdən sonra isə müzakirələr başlayır. Aktyor daima formada olmalıdır. Bunun üçün isə daimi məşq şərtdir.

- Pantomimanı anlamaq üçün dil biliklərinə ehtiyac yoxdur. Yəqinki kifayət qədər xarici qonağınız olar.

- Bəli, yetərincə əcnəbi tamaşaçılarımız olur. Qonaqlarımız pantomima deyilən zaman adətən klassik ağ-qara pantomima düşünürlər. Lakin biz bunun əksini göstərərək onları təccübləndirməyi bacarırıq. Əcnəbilərin tamaşa və aktyorlara qarşı hər zaman qəribə enerjisi olur. Bəzi əcnəbi tamaşaçılar sadəcə izləyib gedirlər, bəziləri isə tamaşadan sonra qalaraq bzimlə fikirlərini bölüşüb müzakirələr aparırlar.

- Aktyor özünün rejissoru olmasa rejissorun kuklasına çevriləcək demisiz.

-Bu fikri bizə Bəxtiyar Xanızadə aşılayıb. Aktyor marionetka deyil, canlı insandı, rejissor yalnız onu yönləndirə bilər. Pantomimada aktyorların hər birinə rejissorluq aşılanıb ki, aktyor özünü kənardan görməyi bacarsın. Əgər aktyor rejissora inanmırsa, vay o aktyorun halına. Peşəkar aktyor dərk etməlidir ki, əgər rejissor aktyoru səhnəyə çıxarıb təqdim edirsə, o ilk növbədə özünü təqdim etmiş olur. Aktyorun nüfuzu, həm də rejissorun nüfuzudur.

- Bu müsahibədə olduğu kimi digər müsahiblərinizdə də tez-tez Bəxtiyar Xanızadənin adını çəkirsiz.

-Bəxtiyar Xanızadə mənim ustadımdır. Elman Rəfiyev olmağımda onun böyük rolu var. Bugünki gündə ustadımla birlikdə Pantomima üçün çiyin-çiyinə vuruşuruq. 31 ildir onun yanında sadiq bir dostu kimi qalmışam.

Ardı var

Nigar Orucova

Olaylar.- 2018.- 26 dekabr.- S.12.