Mən bütün əsərlərimi gecələr yazmışam”

İlyas Tapdıq: “ Oxumaq üçün gərək təmiz, aydın dildə yazasan”

"Təqaüdlə dolanıram"

Bir vaxtlar "yağ içində böyrək" kimi yaşayan qələm sahibləri nədənsə, ən çətin günlərini yaşayırlar. Bəziləri isə hətta problemlərinin həlli üçün kiməsə müraciət etməyə belə utanır, çəkinir. Bəlkə də özünə, adına, bir zamanlar keçdiyi ömür yoluna, vaxtilə gördüyü yüksək təminatına sığışdırmır. Bu barədə çox danışmaq, yazmaq olar. Amma ən böyük fakt mövcud vəziyyətdir. Bütün bunlarla bağlı müsahibimiz tanınmış şair, bir çox kitabların müəllifi-şair İlyas Tapdıqdır.

- İlyas müəllim, ədəbiyyata gəlişiniz barədə qısa məlumat verərdiniz.

- İlk yaradıcılığımda uşaqlar üçün şeirlərə, nağıllara, poemalara daha çox yer vermişəm. Müxtəlif dillərdə 20-dən çox uşaq kitabım, müxtəlif tərcümələrim var. Mən yığcam sevgi, təbiət şeirləri yazmışam və ilk kitabım 1958-ci ildə ("Bulaq başında") çap olunub. 1955-ci ildə "Kəndimizin çobanı" adlı poemam 30 min tirajla çap olunub. Sonra həmin əsərim 20 min tirajla rus dilində çıxıb. 1960-cı ilə kimi 5 kitabım çap olundu. Həmin kitabları "Azərkitab", rayon məktəblərinin kitabxanaları götürürdü. İndi bir çox məktəb kitabxanalarında mənim 5-6 kitabım var. 1970-ci ildə "Komsomol" mükafatı alan kitabım olub. "Kəsim və qəlbim", "Bir eşqin şimşəyi", "Qızlar, qağayılar", "Nağıllı ağaclar", "Bir gülün qönçəsi" və s. kitablarım indi də sovet dönəminin əksər kitabxanalarında var.

- Yaradıcılığınızda nə yeniliklər var?

- Son illərdə də yaradıcılıqdan qalmamışam. Qarabağ hadisələri, 20 Yanvar hadisələri ilə bağlı bir çox şeirlər yazmışam. Mən onları əvvəlkilərindən daha güclü sayıram. Çünki onlar ağlımın yetkin, fikrimin inkişaflı vaxtında yazılıb. Bundan başqa poemalarım olub. Bunların hamısını toplasam, yeddi cildlik kitab olar. Son illərdə uşaqlar üçün "Şeir sevən balalar" adlı, nəfis tərtibatlı iri bir kitabım çap olunub. Çünki bu gün uşaqların tərbiyəvi mövzulara ehtiyacı var. Ümumiyyətlə, sovet dövrünün mövzuları-məktəb, valideynə hörmət, cəmiyyətə sevgi, ağaclara, quşlara qayğı onlar üçün çox vacibdir. Həmin illər təkcə Lenini tərənnüm etmək olmayıb. 50-ci illərdən 90-cı illərə kimi Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı böyük bir inkişaf yolu keçib. Mən o inkişaf yolunun mərkəzində dayanan nəşriyyat işçisi olmuşam. Teymur Elçin, Xanımana Əlibəyli, Tofiq Mahmud kimi güclü uşaq şairlərimiz olub. Nəriman Həsənzadənin, Sərdar Əsədin, Əli Kərimin gözəl uşaq şeirləri olub. Azərbaycanda uşaq əsərləri daha yetkin, daha dolğun, kolxozu, sovxozu tərənnüm etməyən, təbiətlə, tərbiyə ilə bağlı idi. Ona görə mən onu çox üstün sayıram. Bizim nəsil-yəni 50-ci illərin ədəbi nəsli-Nəriman Həsənzadə, Cabir Novruz, Tofiq Bayram, Tofiq Mahmud və başqalarından ibarətdir. Bizdən sonra gələn ədəbi nəsil də çox maraqlı oldu. Həmin illərdə daha çox Moskvada təhsil alıb gəlmiş İsa Hüseynovdan çox şey öyrənmişik. O yenilikçi idi. İsa Hüseynovun nəsr əsərlərini oxuyanda hiss edirdik ki, ədəbiyyatda yeni bir nəfəs, ədəbi mühit yaranır.

- Əvvəllər qələm əhli daha təminatlı idi. İndi isə vəziyyət tamam dəyişib. Səbəbi nədə görürsünüz?

- Biz həmin illərdə çıxan kitablarımızın sayəsində ruhlanırdıq. Həmin kitablar bizim yaşayışımızı təmin edirdi. Bir balaca kitabımız çıxanda bir il onun qonorarı ilə dolana bilərdik. Düzdür, o kitablar da tez-tez çıxmırdı. Ancaq yazılan əsərlərin müəyyən şkalalarla qiyməti, tirajı olurdu. Bəzən kitabın tirajı çox yuxarı olanda müəllifə tirajhaqqı da verirdilər. Amma indi tirajhaqqından söhbət də gedə bilməz. İndi kitablara marağın azalmasının bir səbəbi də televiziya kanallarınıni çoxalması ilə bağlıdır. Bəzən oxucular informasiya bolluğuna düşdüyündən belə vəziyyət yaranır. Hazırda dünyada məlumat bolluğu güclü yeri tutur. Hər hansı hadisə qısa müddətdə yayıla bilər. Sovet dönəmində isə informasiya axını indiki qədər deyildi. 1956-cı ildə bir televiziya yarandı ki, onun da bir kanalı var idi. Onun da verilişləri səhərdən axşama kimi olardı. Gecə getməzdi. İndi isə bir çox telekanallar 24 saat işləyir. Həmin illərin problemləri var idi və ona uyğun da ədəbi yaradıcılıq qiymətləndirilirdi.

-Bəzən sizi və bir çoxlarını "60-cı"lardan hesab edirlər...

-60-cı illərdə yeni ədəbi nəsil gəldi. Şübhəsiz ki, onlar göydən düşmədi və 50-ci illər ədəbi nəslinin köynəyindən çıxdı. Şeirdə Əli Kərimin, nəsrdə İsa hüseynovun, İlyas Əfəndiyev, Ənvər Məmmədxanlının, İsmayıl Şıxlının köynəyindən çıxdılar. Bəzən deyirlər ki, 60-cı illərdə ədəbiyyatımız belə inkişaf etdi. O doğru fikir deyil. Sadəcə olaraq 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra ədəbiyyat bir balaca istehsalatdan həyata döndü, həyati hadisələr daha çox əks olunmağa başladı. Ancaq bununla belə İlyas Əfəndiyevin "Körpüsalanlar"ı, "Dağlar arxasında üç dost", "Söyüdlü arx", "Geriyə baxma, qoca" əsərləri çox gözəl qarşılandı, yüksək qiymətləndirildi. Eləcə də bir çox yazıçılarımızın əsərləri. Bu fonda gələn bir neçə gənc yazıçılarımız oldu. Onlardan biri Anar idi. Onun "Asılqanda işləyən qadın" adlı ilk kitabı mənim stolumun üstünə gəlib və mən onu varaqlamışam. Həmin kitabı İsa Hüseynov redaktə edib. İsi Məlikzadə də çox gözəl yazıçı olub. Mən Fərman Kərimzadənin ilk hekayəsini almanaxa daxil eləmişəm. Məşədi Əzizbəyov haqqında "Ömrümüz, günümüz" adlı hekayə idi. Sonradan isə çox güclü povestlər yazdı. Ümumiyyətlə, sonrakı dövrlərin yazıçılarının da maddi vəziyyəti getdikcə yaxşılaşmağa başlamışdı. Tutaq ki, bir əsər yazırdı və onun əsasında nə isə çəkiləndə, həmin əsərə görə də yazıçıya qonorar verilirdi. Hətta əsərlərin radiotamaşasından da qazanmaq olurdu. Əvvəlki sualınıza bir qədər də aydınlıq gətirim. Mən 90-cı illərdə Türkiyədə işləyəndə türk yazıçılarından məndən soruşdu ki, siz Sovetlər dönəminin yazıçısı olmusunuz, bəs necə yaşayırdınızğ Mən dedim ki, bizim bir kitabımız çıxanda istədiyimiz bir maşını ala bilirik. O heyrətə gələrək soruşdu ki, ət maşınığ Həsəd apardı və bildirdi ki, çıxan kitabımıza görə, heç ət maşını da ala bilmərik. Türkün o düşüncəsini indi bizim ədəbi mühitə tətbiq etmək olar. İndi yazıçı maya qoymalıdır, öz kitabını çap eləməlidir. Kitab satıla satılmaya, ya qismət. Tirajı da yüksək olmur. Çünki onun kağızının pulunu ödəmək çox çətindir.

- İndi nə ilə dolanırsınız?

- Yazıçıların çoxu işləyir. Maliyyə şöbəsində, yol polisində, jurnalda, qəzetdə işləyən yazıçılarımız, şairlərimiz var. Sovet dövründə də işsiz yazıçı yox idi. Məsələn, o vaxt İsa Hüseynov baş redaktor idi. Anar radioda şöbə müdiri, televiziyada uşaq verilişləri şöbəsinin müdiri oldu. Sonradan "Qobustan" jurnalında redaktor işlədi. Fikrət Sadıq "Gənclik" nəşriyyatında mənim şöbə müdirim idi. Mən özüm baş redaktor idim, Cabir Novruz "Ulduz" jurnalında baş redaktor işləyirdi. İndi həmkarlarımdan soruşanda ki, harada işləyirsən, deyir heç yerdə. İnsan ixtisasından asılı olmayaraq, bir yerdə işləməlidir. Mən bir cavan şair tanıyıram, o suvaqçı işləyir. Yenə də işsizlikdənsə, bu yaxşıdır. Mənim 75 yaşım var. Təqaüd alıram. Mənim ədəbiyyat qarşısında xidmətim olduğuna görə, bu təqaüddə də nəzərə alınır.

- Təqaüdünüz nə qədərdir?

- Aldığım təqaüd ailəni dolandırır. Deməyə ehtiyac yoxdur. Mən heç vaxt eşitməmişəm ki, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə, ya hansısa akademik desin ki, bu qədər pul alıram. Məncə, məbləği demək yüngül çıxır. İndi "Turan" nəşrlər evində baş redaktoram. Hələlik işimiz dayanıb.

- Son dövrlərdə biznesmen "şair" və "yazıçılar" peyda olub. Onlara münasibətiniz necədir?

- Ədəbi yaradıcılıq belədir ki, heç kimə demək olmaz ki, biznesmensən, ədəbi yaradıcılıqla məşğul olma. Bu yaxınlarda Şekspir haqqında bir məqalə oxudum. Yazırlar ki, o heç bir əsər yazmayıb. Həmin vaxt Eduard adlı varlı ingilis əsərlər yazırmış. Sadəcə olaraq, zadəganların əsər yazması qəbahət sayıldığından əsərlərini Şekspirə verib. Daha doğrusu, qarşılıqlı razılaşma əsasında həmin ingilis əsərlərini Şekspirin imzası ilə yazıb. İnsanların yaradıcılığına qadağa qoymaq olmaz. Yaradıcılıq insanların həvəsi, marağı, dünya görüşü, ürəyinin istəyi ilə bağlıdır. Mən bütün əsərlərimi nəşriyyatda işləyəndə gecələr yazmışam. Yuxusuz gecələr hesabına yaradıcılıqla məşğul olmuşam.

- Qızınız Şəbnəm xanım, yaxud digər müğənnilər sizin sözlərinizə bəstələnmiş mahnılar oxuyublarmı?

- Açığı, mən kiminsə şeirimə yazılmış mahnı oxumasını xoşlamıram. Çünki yüngül məşhurlaşmadır. Nə olsun ki, adın çəkildir. İşin keyfiyyəti olmalıdır. Mahnı şairləri var. İndi Baba Vəziroğlu, o vaxt Malik Fərrux, Hafiz Baxış yazırdı. Mən heç vaxt məşhurlaşmaq tərəfdarı olmamışam. Məsələn, Tofiq Quliyevin mahnılarının sözlərinin hamısı yaxşıdır. Ona görə ki, həmin sözləri Zeynal Cabbarzadə, Rəsul Rza yazırdı. Bəxtiyar Vahabzadənin, Nəbi Xəzrinin, Fikrət Qocanın, Məmməd Arazın çox gözəl mahnı mətnləri var. Adını çəkdiklərim əməkdar incəsənət xadimidir. Mən tələbə ikən 1954-cü ildə sözlərimə musiqi bəstələnib.

- Yaradıcılıq çevrənizdən ən yaxın adamınız kimdir?

- Gəncliyimdən ən yaxın dostlarım Sərdar Əsəd, Məmməd Araz, Nəriman Həsənzadə, Söhrab Tahir, Əli Kərim, Sabir Əhmədov, İsi Məlikzadə olub.

- Sizcə, yaxın dövr ərzində belə yazarlar yenidən yetişə biləcəkmi?

- Əlbəttə, yetişəcək. Yaradıcılıqda torpaq, vətən eşqi, insanlara qarşı yüksək münasibət yoxdursa, çox çətindir. Mən ədəbiyyatda məna axtarıram. Nizami, Füzuli, Cəlaləddin Rumi, Əlişir Nəvai, Vaqif, Nəsimi, Aşıq Ələsgər, Xaqani niyə yaşayırğ Mənasına görə. Mücərrəd təfəkkürlə yazıb və heç kim tərəfindən başa düşülməmək lazım deyil. Gərək çürük dillə deyil, təmiz, aydın dillə yazasan.

İntiqam Valehoğlu

Olaylar.- 2009.- 11.- S. 14.