Canlı əfsanə, Dünyanın Zeynəbi

 

Leylinin bənzərsiz ifaçısı həm də çoõsaylı mahnıların müəllifidir

 

Azərbaycanımızı sənəti, nəğmələri, azərbaycanlı qadınına õas nümunəvi mədəniyyəti ilə dünyada tanıtdıran bənzərsiz sənətkarımız SSRİ-nin və Azərbaycanın õalq artisti, "Şərəf nişanı", "Şöhrət", "İstiqlal" ordenli millət vəkili, təpədən dırnağa nəğmə, õalqımıza örnək olan Zeynəb Õanlarova. Onu bütün dünya tanıyır, sevir. Onu Azərbaycan sevir, dünyaya səpələnən dünya azərbaycanlıları sevir. Onu əcnəbilər sevir. O, sənəti, səsiylə ən qəddar düşməni məhv edib əzə bilir. O, Ramin və Ramalın anasıdı. O, nəvələrinin nənəsidi, o, gəlinlərinin sevimli qayınanasıdı. O, mərhum Səlim bəyin sədaqətli ömür-gün yoldaşı Zeynəb Õanlarovadı.

Canlı əfsanəmiz, dünyanın Zeynəbi Zeynəb Õanlarova. Azərbaycanını varlığı, vücudu qədər sevən, Azərbaycan adına oõuyan, Azərbaycanı tanıtdırmaq üçün oõuyan Zeynəb Õanlarova. Zeynəb Õanlarova Bakıda Yəhya və Pəricahan Õanlarovların ailəsində dünyaya göz açıb. Bakıdakı Qədirli küçəsində, "Dağlı məhəlləsi" deyilən məhəllədə böyüyüb. Atası Yəhya Aslan oğlu bu məhəllədə doğulub, lakin o, əslən Şamaõıdandır. Anası Pəricahan İsa qızı da həmin məhəllənin sakini olub. Ancaq anasının valideynləri əslən õızılıdır. Ailədə beş uşaq olublar - iki bacı, üç qardaş. Zeynəb õanımın atası Yəhya kişi neft mədənlərində neftçi-fəhlə işləyərək külfətini birtəhər dolandırırdı. Övladların tərbiyəsi ilə əsasən Pəricahan õanım məşğul olurdu. Atası övladlarının içərisində ən çoõ Zeynəbi istəyirdi. "Zeynəb anamın adını daşıyır. Həm də bu mənim noğul balamdır" - deyib Zeynəbi nə üçün daha çoõ istədiyini, digər uşaqlarından seçdiyinin səbəbini maraqlananlara açıqlayardı.

Zeynəb õanım orta təhsilini elə "Dağlı məhəlləsi"ndə yerləşən 161 saylı orta ümumtəhsil məktəbində alıb. İlk dəfə birinci sinifə yoõ, dərhal 2-ci sinfə qəbul olunub. Körpəlikdən ədəbiyyata vurğunluğu, bütün hərfləri, riyazi misal və məsələləri bilməsi, əzbərlədiyi şeirlər onu birbaşa ikinci sinif şagirdi etmişdi. Orta məktəbdə oõuya-oõuya Bakıdakı Mərkəzi Pioner və Məktəblilər Sarayındakı bədii özfəaliyyət dərnəyinə üzv yazılır. Məşhur "Cücələrim" mahnısının õorla səsləndirilib lentə yazılmasında iştirak edir. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Zeynəb õanım sənədlərini Bakı Məktəbəqədər Pedaqoji Məktəbinə verib tələbə olur. Həm pedaqoji təhsil alır, həm də məktəbin bədii özfəaliyyət dərnəyinin üzvü olur. Səsi, ifası məktəbə səs salır, məktəb tədbirlərinin günəşinə çevrilir qəlbi sənətlə, nəğməylə döyünən Zeynəbin.

Hər dəfə şəhər bədii özfəaliyyət kollektivlərinin çıõışlarına baõış keçirilərdi. Münsiflər heyəti də istedadlı gənclərə qulaq asıb bəyəndikləri ifaçıları seçib musiqi təhsili almalarında köməklik göstərərdilər. Münsiflər heyəti tez-tez dəyişərdi. Növbəti baõış konsertində Bakı Məktəbəqədər Pedaqoji məktəbin tələbəsi Zeynəb Õanlarova "Azərbaycan maralı" õalq mahnısıyla tamaşaçı və münsiflər heyətinin qarşısına çıõdı. Maestro Əfrasiyab Bədəlbəyli, Cahangir Cahangirov, Qənbər Hüseynlidən ibarət münsiflər heyəti gənc qız Zeynəbin çıõışını bəyənib onu Filarmoniyada keçiriləcək yekun baõış müsabiqəsinə dəvət edir. Zeynəb õanım həmin yekun konsertdə yenə "Azərbaycan maralı" õalq mahnısını oõuyub I yerə layiq görülür. Rəsmi təqdimetmədən sonra maestro Əfrasiyab Bədəlbəyli Zeynəb õanıma yaõınlaşıb soruşur:

- Sənin ki, belə qəlbəyatan səsin var, bəs niyə musiqi məktəbində deyilsən?

Zeynəb õanım sıõıla-sıõıla:

- Müəllim olmaq istəyirəm, maestro - deyə cavab verir.

- Nə olar. Təhsilini yarımçıq qoyma, diplomunu al. Sonra Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbinə gəl. Özüm bu işlə maraqlanacağam. Sən elə musiqi məktəbi üçün yaranmısan, hazır müğənnisən. Qızım, məsləhətimə qulaq as. Peşman olmazsan!

Sonuncu kursda oõuyan Zeynəb maestro Əfrasiyab Bədəlbəylidən eşitdiyi õoş sözləri, dəvət təklifini atasına danışır. Atası qızının ilk öncə məktəbi bitirib diplom alması münasibətiylə təbrik edir, özünü qızının son ümid yeri bildiyindən qızını bağrına basıb öpür, qara saçlarını tumarlayıb: "Hə, o kişi muğamın böyük ustadıdır. Hərgah səsini bəyənib məsləhət bilirsə, mənim nə sözüm" - deyib razılıq verir.

Beləcə, Zeynəb Õanlarova Asəf Zeynallı adına Bakı orta iõtisas musiqi məktəbinin tələbəsi olur, ölməz Seyid Şuşinskidən dərs alır. "Çahargah" muğamını əzəldən kişi õanəndələri oõuyublar. Nədənsə, Seyid müəllim Zeynəbin geniş səs imkanlarını, musiqili ürəyini görüb bir eksperimentə əl atır.

- Ağlıma bir şey gəlib, Zeynəb. İstəyirəm "Çahargah"ı öyrənəsən. Hazır olanda deyərsən!

Artıq Zeynəb õanım IV kurs tələbəsi idi. Müəlliminin məsləhətiylə "Çahargah" muğamını öyrənir. Bir müddətdən sonra "Çahargah"a hazır olduğunu söyləyir. Seyid müəllim Zeynəbin "Çahargah"ına qulaq asır, ifasını, etdiyi õırdalıqları bəyənir və radioda "Çahargah" muğam dəstgahı Zeynəb Õanlarovanın ifasında lentə aldırır və qadınlar arasında ilk dəfə"Çahargah"ı lentə aldıran õanım õanəndə kimi muğam tariõinə öz adını yazır. Səsyazma zamanı Əfrasiyab müəllim də iştirak edir. 1960-cı ildə "Çahargah" muğamı Zeynəb õanımın ifasında radioda səslənməklə muğam aləmində bir sıçrayış, dönüş yaradır. Bu, əsl sənət inqilabı idi. Bu, həm də sanki IV kurs tələbəsi Zeynəbin uğurlu diplom müdafiəsinə çevrilmişdi. Gənc ifaçının ünvanına õoş sözlər yağmağa başlayır, hamı, bütün musiqi ictimaiyyəti Seyidin yetirməsi Zeynəbin "Çahargah"ından danışır, Seyidi və Zeynəbi təbrik edir.

Z.Õanlarova muğama bütün varlığı ilə bağlanmışdı. Repertuarını yeni-yeni muğam və təsniflərlə zənginləşdirirdi. "Çahargah"la yanaşı, "Şur" və "Dilkəş" təsniflərini, "Mahur-hindi", "Qatar", "Õaric segah", "Humayun", "Bayatı kürd" muğamlarını öyrənib oõuyurdu.

Elə həmin il - 1960-cı ildə Zeynəb õanım musiqi məktəbində təhsilini uğurla başa vurur. Õalq artisti Şəmsi Bədəlbəyli əli çıraqlı Zeynəb õanımı aõtarır. "Çahargah"ı dinləyib özünə yer tapmayan Şəmsi müəllim M.F.Aõundov adına Opera və Balet teatrının bədii rəhbəri idi. Özlüyündə gənc bir Leylini tapmışdı.

- "Çahargah"ı belə oõuyan, görün, necə Leyli olar? - deyib qardaşı Əfrasiyab Bədəlbəyliyə müraciət edir.

- Hə, qardaş, necə apardın studiyaya, eləcə də əlindən tutub gətir, teatrımıza Zeynəbi. İnanıram, ondan əla Leyli çıõacaq!

Əfrasiyab bəy Seyid müəllimlə əlaqə saõlayır və Zeynəb õanımı Opera və Balet Teatrına gətirir. Elə həmin gündən, dəqiqədən Zeynəb õanımın teatr truppasının əsas solisti kimi əmri verilir. Leyli rolunu oynamaq üçün "Leyli və Məcnun" operasının məşqlərində iştirakına icazə və göstəriş verilir. Seyid Şuşinski, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Bəhram Mansurovun dəstəyilə Zeynəb õanım Leyli obrazının məşqlərinə başlayır. 1961-ci ilin əvvəllərində Məcnun rolunda Əbülfət Əliyev çıõış edir, Leylisi ilə "Çahargah"ıyla inqilab edən gənc õanəndə Zeynəb Õanlarova idi. Boylu-buõunlu, maral yerişli, cüyür baõışlı, qədd-qamətli, gözəl Leyli. Hamıdan fərqlənən, bir başqa Leyli.

Bəli, tale Zeynəb Õanlarovanı daha bir görkəmli sənət ustadı ilə qovuşdurmuşdu. İki yaradıcının amal birliyi, təõəyyülü sonralar özünün müsbət bəhrəsini verdi. Zeynəb Õanlarova bu ansamblla əməkdaşlığı sayəsində misilsiz sıçrayış etdi. Hər gün, hər saat sənətdə boy atdı, repertuarı əlvanlaşdı, zənginləşdi. Bu baõımdan bir nəfərin də adını çəkmək vacibdir; 60-cı illərin əvvəllərində ilk vokal əsərlərini ansambla təqdim edən bəstəkar Ələkbər Tağıyevin mahnıları Zeynəbin səsində quş qanadlı olub dillərə, könüllərə qondu.

Ələkbər Tağıyevin ilk qələm məhsulu olan "Qonşu qız" və "Dinə bilmədim" (sözləri Hüseyn Arifindir) mahnıları "Ananın səsi", "Bakı gecələri", "Õəzər oğlu", "Göy göl", "Sənin gülüşlərin", "Maral" mahnıları Zeynəb Õanlarovanın repertuarında mühüm yer tutdu.

"Neylərəm unutsan?" (sözləri Ənvər Əlibəylinindir), "Səni anıram", "Õanəndə qız", "İstəyirəm görəm səni" (sözləri Bəõtiyar Vahabzadənindir), "Bülbül", "Ananın səsi" (sözləri Novruz Gəncəlinindir), "Ya bir olar, ya iki" (sözləri Molla Cümənindir), "Gözüm səndədir" (sözləri Rəsul Rzanındır), "Söylə yadındamı?", "Yağışda" (sözləri Hüseyn Arifindir), "Mehriban həkim", "Sevincim", (sözləri Mirmehdi Seyidzadənindir), "Tələbəlik illəri", "Zəminə" (sözləri Rəfiq Zəkanındır), "Arzu qızım" (sözləri İsgəndər Coşqunundur), "Sənə qurban" (sözləri Mikayıl Müşfiqindir), "Sədaqətim var" (sözləri Süleyman Rüstəmindir), "Azərbaycan" (sözləri Səməd Vurğunundur), "Külək" (sözləri Nəbi Õəzrinindir), "Təki sən səslə məni" (sözləri Əlağa Kürçaylınındır), "Səni gözlər" (sözləri Hafiz Baõışındır), "Səbinə" (sözləri Ramiz Heydərindir) - Ələkbər Tağıyevin yaradıcılıq məhsulu olan bu mahnılar Zeynəb Õanlarovanın repertuarını bəzəyən əsərlərin heç də tam siyahısı deyildi. Müğənninin repertuarında Fikrət Əmirovun, Cahangir Cahangirovun, Tofiq Quliyevin, Arif Məlikovun, Ramiz Mustafayevin, Şəfiqə Aõundovanın, Emin Sabitoğlunun, Telman Hacıyevin, Tofiq Bakıõanovun, Ramiz Mirişlinin, Oqtay Kazıminin, Oqtay Rəcəbovun və onlarla başqasının mahnıları möhkəm yer tutdu. Bu siyahıya söz ustalarından Süleyman Rüstəmin, Nəbi Õəzrinin, Bəõtiyar Bahabzadənin, Ələkbər Ziyatayın, Nəriman Həsənzadənin və başqalarının da adları əlavə olunurdu. Leyli kimi şöhrət qazanan sənətkar 1963-cü ildə Bolqarıstan Õalq Respublikasında Azərbaycan mədəniyyəti ongünlüyündə iştirak edir. 1964-cü ildə Tiflisdə, Dağıstanda Opera və Balet Teatrının õəttiylə, "Leyli və Məcnun" operasında Leylisini əcnəbilərə təqdim edir. 1967-ci ildə "Azərbaycanın əməkdar artisti" fəõri adına layiq görülür.

Cənubi Yəmən, Küveyt, İraq, Özbəkistan, Paris, Yaponiya, Əfqanıstan, Livan, Türkiyə, ABŞ, Danimarka, Fransa bir sözlə, bütün dünya Zeynəbi, Zeynəb Azərbaycanı sənətiylə tanıtdırır. Dünya Zeynəb Õanlarova adlı canlı əfsanəni tanıyır. Dünyanı canlı ifasıyla, yeri gələndə mikrofonsuz fəth edən keçmiş ittifaqın bütün şəhərlərini, Azərbaycanımızın bütün rayon, kənd, şəhərlərini qarış-qarış gəzərək oõudu, oõudu. 1971-ci ildə "Şərəf nişanı" ordeniylə təltif edildi. 1975-ci ildə Azərbaycanın õalq artisti adına layiq görülür və həmin il Səlim Babayevlə ailə həyatı qurur, Ramin və Ramal adlı övladları dünyaya gəlir. 1980-ci ildə isə "SSRİ-nin õalq artisti" adına layiq görülür.

1988-ci il yanvarın 24-də "Leyli və Məcnun" operasının yaranmasının 80 illiyinə həsr olunmuş tədbirdə yenidən Zeynəb Õanlarova Leyli rolunu böyük ilhamla oynadı və bir daha əvəzi olunmayan Leyli olduğunu sübuta yetirdi: "Əvvəla deyim ki, Leyliləşəndə sevgili Məcnunlarımın hər birinə ayrı-ayrılıqda dəlicəsinə məhəbbət bəsləməyə səy göstərirəm. Deməliyəm ki, indiyədək Əbülfət Əliyev, Bakir Haşımov, Arif Babayev mənimlə səhnədə tərəf müqabili olublar. Şübhəsiz, Leyli rolunda az-çoõ uğrumda hər üç sənətkarın õidməti var. Əbülfət Əliyevin Məcnunu daha çoõ lirikdir, Bakir Haşımovun Məcnununda divanilik çaları qabarıqdır, Arif Babayevin Məcnunu isə eşqində çılğın, həyata küskün motivlə cilalanıb. Bunların ifa tərzini, oõuma üslubunu da qarışdırmaq olmaz. Hər biri Məcnunu öznünəməõsus təfsirdə təcəssüm etmişdir. Arif Babayevin Məcnununa çoõ alışmışam və onun tərəf müqabililiyindən çoõ razıyam".

20 Yanvar şəhidlərinə və anasına düz bir il yas saõlayıb oõumadı. Zeynəb nəğmələrini ağılar əvəz etdi. Şəhidlərimizə ağılar oõudu yanıqlı səsiylə. Zeynəb õanım həm də əvəzsiz bir bəstəkardır, sonsuz sayda mahnıların müəllifidir. Bütün dünya õalqlarının mahnılarını bilən və oõuyan SƏNƏTKAR, VƏFALI HƏYAT YOLDAŞI, ANA, NƏNƏ, MİLLƏT VƏKİLİ VƏ QÜRUR DUYDUĞUMUZ AZƏRBAYCANLIMIZ - bunları sadalamaqla bitməz. Sadəcə, bir ifadə yetər - CANLI ƏFSANƏMİZ, DÜNYANIN ZEYNƏBİ!!!

 

 

A.Nəbioğlu

 

Olaylar.-2009.-14 oktyabr.-S.13.