Aqil Əsədov: “Azərbaycan elmində gəncləşmə prosesi gedir”

Azərbaycan elminin bugünkü vəziyyəti, gənc kadrların elmə hansı səviyyədə maraq göstərməsi və xüsusilə də bu istiqamətdə aparılan işlərlə bağlı həmsöhbətimiz AMEA-nin İqtisadiyyat İnstitutunun Xidmət sahələrinin inkişaf problemləri şöbəsinin müdiri, iqtisadiyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Aqil Əsədovdur.

- Azərbaycan elminin bugünkü vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbaycan elminin bugünkü vəziyyətindən danışan zaman ilk növbədə gənclərin elmə gəlməsindən, elmə münasibətindən danışmaq istəyirəm. Azərbaycan elmində hazırda demək olar ki, bir gəncləşmə prosesi gedir. Bunu biz gənc alimlərlə ünsiyyətdə olan zaman görürük. Bu sözsüz ki, Azərbaycan dövlətinin gənclərə qayğısının bir təzahürüdür. Yəni Azərbaycan dövlətinin gənclər siyasətinə uyğun olaraq Azərbaycan elmində də hazırda gənclərə öz istedadlarını göstərmək, bu istedadı inkişaf etdirmək üçün hərtərəfli şərait yaradılır. Bunun da bəhrəsi olaraq Azərbaycan elmində gəncləşmə özünü göstərir ki, nəticədə də gənclərin elmə axını sürətlənib.

Ümumiyyətlə, elm daim axtarışda olmaq, yeniliklər axtarmaq tələb edir. Elm sonsuzluqdur, yəni bu sahədə hər zaman inkişaf var və olmalıdır. Elmin sonu həyatın sonu deməkdir. Elm daim həyatın dəyişən tələbatlarına uyğunlaşmalı və eyni zamanda onu qabaqlamalıdır. Elmi iqtisadi, siyasi və başqa proseslərdən kənarda saxlamaq mümkün deyil. Daha doğrusu, bütün qeyd edilən sahələr kompleks şəkildə inkişaf etməlidir. Məhz bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatında, mədəniyyətində və s. müşahidə edilən sürətli inkişaf elmdən də yan keçməyib və bu sahədə də müəyyən inkişaf meyilləri görünməkdədir. Təbii ki, bu o demək deyil ki, Azərbaycan elminin problemləri yoxdur. Azərbaycan elmində də kifayət qədər problemlər var, dəyişikliklərə ehtiyac var. Amma bütün bunlara baxmayaraq elmdə inkişaf da hiss edilməkdədir. Yəni bizim istər dünya səviyyəsində, istərsə də keçmiş sovet dövlətləri səviyyəsində keçmişdə olduğu kimi, hazırda da tanınmış alimlərimiz, gənclərimiz var ki, bu da qeyd edilənləri bir daha təsdiq edir. Bu gənc alimlər dünya mətbuatında, dünyanın nüfüzlu elmi nəşrlərində çıxış edirlər. Mən bircə faktı qeyd etmək istərdim ki, yalnız 2009-cu ildə AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən 120-dən çox məqalə xarici elmi nəşrlərə, beynəlxalq konfranslara təqdim edilib, bəyənilib və çap edilib.

- Çalışdığınız şöbə nə kimi işlər görür və bu istiqamətdə nə kimi problemləri var?

- Rəhbərlik etdiyim şöbə AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutunun Xidmət sahələrinin inkişaf problemləri şöbəsi adlanır. Bu şöbə təzə yaranıb və Azərbaycanda bu istiqamətdə üzrə ilk elmi-tədqiqat şöbəsidir. Şöbənin əsas tədqiqat istiqamətlərini turizm, nəqliyyat, rabitə, ticarət və s. xidmət sahələri ilə bağlı araşdırmaların aparılması, bu sahədə problemlərin həlli yollarının öyrənilməsi, elmi cəhətdən əsaslandırılması və gündəlik mətbuatda, elmi jurnallarda, respublika və beynəlxalq səviyyəli konfranslarda ümumilikdə xidmət sahələrinin inkişaf istiqamətlərinə dair çıxışlar edilməsi, təklif və tövsiyələrin işlənib hazırlanmasından ibarətdir. Hazırda şöbə əməkdaşları xüsusilə turizmə dair geniş araşdırmalar aparmaqdadır. Əlbəttə, şöbə təzə yarandığı üçün hələ geniş miqyaslı araşdırmalardan danışmaq çətindir, amma hər halda müəyyən başlanğıclar qeyd olunmalıdır.

AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutu Azərbaycan dövlətinin iqtisadi siyasətinin həyata keçirilməsində, reallaşmasında, bu sahədə nəzərdə tutulan iqtisadi tədbirlərin elmi əsaslandırılması istiqamətində fəaliyyət göstərən aparıcı institutlardan biridir. Təbii ki, belə bir institutun şöbəsi də öz profilinə uyğun olaraq həmin məqsədi daşıyır və həmin məqsədə də xidmət etməlidir. Bizim şöbədə xüsusilə turizm istiqamətində tədqiqatlar gedir. Biz Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Turizm İnstitutu və s. ilə də yaxından əməkdaşlıq edirik, onların tədbirlərində iştirak edirik və eyni zamanda müəyyən məsələlərdə onlarla məsləhətləşirik. Şöbədə ümumilikdə turizm sektorunun, eləcə də ayrı-ayrı turizm növlərinin inkişaf perspektivləri tədqiq olunur. Bu istiqamətlər həm də Azərbaycan dövlətinin qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi istiqamətində həyata keçirdiyi siyasətə uyğun olaraq daha vacib əhəmiyyət kəsb edir. Müasir dünyanın inkişafı da göstərir ki, dünyada xidmət sahələrinin inkişafı, yəni bu sfera inkişafına görə istehsal sferasını qabaqlayır. Yəni xidmət sferası daha sürətlə inkişaf edir. Bunun təbii ki, obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Qloballaşma inteqrasiyanı sürətləndirir. İnteqrasiya dünyada əhali hərəkətliliyini, əhali miqrasiyasını sürətləndirir və bu da öz növbəsində əhali ilə bağlı olduğu üçün xidmət sahələrinin inkişafına təsirsiz ötüşmür. Xidmət sahələrinin inkişafı sürətlə dünyaya inteqrasiya olunan, dinamik inkişaf edən Azərbaycan kimi ölkədə də xüsusi aktuallıq kəsb edir. Təbii ki, bir institut və şöbə olaraq biz bu məsuliyyəti dərk edirik və çalışırıq ki, Azərbaycan Respublikasının bu istiqamətdə mövcud potensialından səmərəli istifadə olunmasında, ölkənin potensial imkanlarının yaxın və uzaq xaricdə tanınmasında yardımçı olaq, bu istiqamətdə istər bir vətəndaş, istərsə də bir tədqiqatçı kimi üzərimizə düşən vəzifənin öhdəsindən layiqincə gələk. Azərbaycanın turizm potensialının, tranzit potensialının, nəqliyyat imkanlarının daha dəqiq araşdırılıb inkişaf etdirilməsi, eyni zamanda perspektivlərin elmi cəhətdən əsaslandırılması və dünya ictimaiyyətinə çatdırılması bizim şöbənin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biridir. Hazırda bildiyimiz kimi, II regional inkişaf proqramı həyata keçirilməkdədir. Mən deyərdm ki, 2004-2008-ci illəri əhatə edən I proqram daha çox mövcud potensialın üzə çıxarılmasına xidmət edirdisə, ikinci proqram əsas etibarilə o potensialdan səmərəli istifadəni nəzərdə tutur. Təbii ki, bu proqram çərçivəsində də öyrənilməlidir və üzə çıxarılmalıdır ki, ayrı-ayrı regionlar üzrə hansı sahələrin inkişafı daha aktualdır və hansı sahələrin inkişafı üçün potensial imkanlar daha genişdir. Bundan sonra da həmin sahələr inkişaf etdirilməlidir. Bu istiqamətləri inkişaf etdirmək lazımdır. Artıq qeyd etdiyim kimi, nəqliyyat, turizm və digər xidmət sahələrinin tədqiq olunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutu “Azərbaycan Respublikasının regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2009-2013-cü illər) Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq Davamlı İnkişaf Planı əsasında regionların investisiya xəritəsinin hazırlanması layihəsini həyata keçirir. Bu layihə çərçivəsində də biz - institutun bir neçə əməkdaşı ekspert qrupu kimi Quba-Xaçmaz regionundan yenicə qayıtmışıq. Doğrudan da Azərbaycanın çox zəngin turizm potensialı var, çox zəngin mənzərələr, təbiətin yaratdığı möcüzələr var. Bu potensial mövcuddur və onun üzə çıxarılması və istifadə olunması çox vacibdir. Bütün bunlar isə iqtisadi sferada çalışan hər bir mütəxəssisin, alimin və xüsusilə də bizim şöbənin qarşısında duran mühüm vəzifələrdəndir.

- Turizm potensialının inkişaf etdirilməsi ilə bağlı qarşımızda duran əsas vəzifələr nədən ibarətdir?

- Bir məsələni qeyd etmək istərdim ki, bir neçə il öncə mən bir neçə xarici ekspertlə birgə üç gün Quba rayonunda bir istirahət mərkəzində müşahidə apardım və yekun rəy belə oldu ki, üç gün Qubada istirahət etmək bir həftə Antalyada istirahət etməyə bərabərdir. Yəni onu demək istəyirəm ki, düzdür, turizm potensialı var, amma bu mövcud potensialdan necə istifadə edilməlidir və bu kimi suallar çox ciddi bir məsələdir. Aydındır ki, bazar iqtisadiyyatı təsərrüfat subyektlərinin sərbəst fəaliyyətini dəstəkləyir. Yəni bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi yalnız müəyyən tənzimləyici funksiyalarla həyata keçirilir. Ona görə turizm sahəsinə də dövlətin birbaşa müdaxilə edib qiymətləri tənzimləməsi qeyri-mümkündür. Amma təbii ki, bu istiqamətdə müəyyən tədbirlərin görülməsi vacibdir. İstər vətəndaş cəmiyyəti, istərsə də dövlət qurumları tərəfindən turizm xidmətləri göstərənlərin maarifləndirilməsi, onların xüsusi kurslara cəlb edilməsi, qiymətlərin tənzimlənməsi ilə bağlı onlara maarifləndirici izahatların verilməsi çox vacibdir. Məsələn, baha qiymətlərlə 3 nəfərə xidmət göstərən turizm obyekti nisbətən ucuz xidmətlərlə daha çox - otuz, qırx, əlli nəfərə xidmət göstərə bilər və belə olan halda onun qazancı da daha çox olar. Burada onu da nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir turist həm də reklamçıdır. O, qarşılaşdığı xidməti təbliğ edir. Əgər üç nəfər gəlibsə, həmin üç nəfər gördüyünü başqalarına deyəcək, amma otuz nəfər gəlibsə, onda onlar daha çox şəxslərə olduqları turizm obyekti haqqında məlumat verəcəklər. Bu da əlavə turist axınıdır. Bu mənada turizm xidmətləri göstərən subyektlərin maarifləndirilməsi çox vacibdir. Digər tərəfdən son dövrlər regional inkişaf istiqamətində genişmiqyaslı uğurlu addımlar atılmaqla yanaşı turizmin inkişafı ilə bağlı regionlarda müəyyən infrastruktur problemləri hələ də qalmaqdadır. Turist qaldığı yerdə daimi yaşayış yerində olduğu kimi, informasiya əldə edə bilməlidir. Amma turist gedib dincəlir, amma internetdən istifadə edə bilmir və yaxud ümumiyyətlə, kompyuter yoxdur, radio, televizor və s. yaxşı işləmir. Bütün bunlar hamısı turistin gəlməsi üçün əsas səbəblərdəndir. Çünki insan o yerdə özünü rahat hiss edir ki, orda lazım olan informasiyanı əldə edə bilir. Turistlər mərkəzlərdən, səs-küylü şəhərlərdən gəlir və istəyirlər ki, mərkəzi şəhərlərdən kənarda istirahət etsinlər. Amma onlar həm də istəyirlər ki, yaşadığı yerdə əldə edə bildiyi informasiyanı orada da əldə edə bilsin. Bu mənada turizmin inkişafında informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının və ümumilikdə infrastrukturun təkmilləşdirilməsi də vacibdir.

- Azərbaycanın bugünkü iqtisadi inkişafını necə qiymətləndirirsinz?

- Müasir dövr dünyada daha çox qloballaşma proseslərinin sürətlənməsi, inteqrativ əlaqələrin daha da güclənməsi ilə xarakterizə olunur. Eyni zamanda XXI əsr həm də davamlı inkişaf əsri kimi qəbul edilir. Məhz bu baxımdan da bir çox elm adamları, müxtəlif ölkələrin alimləri davamlı inkişafa keçid məsələsinin tamamilə qlobal xarakter daşıdığını vurğulayırlar. Qloballaşan dünyada isə davamlı inkişafın təmin edilməsi daxili və xarici amillərin qarşılıqlı əlaqəsindən asılıdır. Müasir dövrdə bu meyil ÜDM artımının xarici iqtisadi amillərlə şərtlənməsini tələb edir. Bütün bunlar isə Azərbaycan hökuməti tərəfindən dəqiqliklə qiymətləndirilir və hər bir addım milli və dövlətçilik maraqlarını rəhbər tutmaqla beynəlxalq prinsiplərə əsaslanır. Məhz bunun nəticəsidir ki, yalnız 2003-2008-ci illər ərzində Azərbaycanda özəl sektorun ümumi daxili məhsuldakı payı 85-87%-ə qədər yüksəlib, sənaye istehsalı 3,7 dəfə, investisiyalar 2,4 dəfə, strateji valyuta ehtiyatları 9,8 dəfə, ümumu daxili məhsulda qeyri-neft sektorunun payı 1,7 dəfə, bu sahəyə yönəldilən investisiyalar 6,2 dəfə, qeyri-neft məhsullarının ixracı 2,2 dəfə artıb.

Təbii ki, bütün bunların başlıca səbəbi bünövrəsi ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş iqtisadi strategiya, bu strategiya əsasında reallaşan “Əsrin müqaviləsi”, “İpək yolu”nun bərpası və s. tədbirlərdir. Məhz bu tədbirlərin nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycan Respublikası, hörmətli akademikimiz Ramiz Mehdiyevin də qeyd etdiyi kimi, keçid dövrünü qısa zamanda uğurla başa vurub davamlı inkişaf edən bir ölkədir.

Əlimərdan Sultanov

Palitra. -2010. – 21 may. – S.6.