İnsanın inkişafında ən mühüm amil elm və təhsildir

Layihə çərçivəində müsahibimiz Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi kafedrasının müdiri dosent Roza xanım Əliyevadır: - Müasir qloballaşma dövründə dünyanı idarə edən ayrı-ayrı ölkələrin dövlət başçılarıdır. Onların buraxdığı səhvlər bəzən böyük fəlakətlərə səbəb olur. Bu Azərbaycan Respublikasının ikinci dəfə müstəqillik əldə etdiyi ilk üç ildə aktuallağını bir daha göstərdi. Belə ki, hakimiyyt başına idarəçilik təcrübəsi olmayan səriştəsiz şəxslərin gəlməsi torpaqlarımızın itirilməsinə, ölkənin parçalanmasına, sosial gərginliyə səbəb olaraq müstəqilliyimizin yenidən itirilməsi ərəfəsinə çatdırmışdı. Ölkənin düzgün və düşünülmüş idarə edilməsi onun iqtisadi və siyasi qüdrətinin artmasının əsasıdır. Yalnız yüksək biliyə, uzaqgörən düşüncəyə, elmə əsaslanan fəaliyyətə, təcrübəyə, bəşəri nüfuza və möhkəm iradəyə malik olan şəxs öz ölkəsini düzgün idarə edə və bütün sahələrdə uğur qazana bilər. Ümummilli lider Heydər Əliyev və onun layiqli və yenilikçi davamçısı İlham Əliyevin Azərbaycan Respublikasındankı prezidentlikləri bunun əyani göstəricisidir. Bazar iqtisadiyatına keçidin başa çatması, neft strategiyasındakı uğurlar, neft gəlirlərinin artması ilə valyuta ehtiyatlarımızın çoxalması respublikada aparılan islahatların genişlənməsinə və çoxşaxəliliyinə səbəb olub. Aparılan islahatların gələcək inkişafı təmin etməsi üçün müasir tələblərə uyğun idarəçilik kadraların hazırlanması dövlətin prioritet məsələlərindəndir. Ümummilli lider Heydər Əliyev dövlət idarəçiliyi sisteminə istedadlı, bacarıqlı, zəkalı, əxlaq və mənəviyyatcə təmiz olan gənclərin cəlb olunması, onlara yüksək səviyyəli müasir təhsilin verilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasını yaradıb. 1998-ci ilin dekabr 29-da isə Heydər Əliyev dövlət idarəetmə sistemində islahatlar aparılması üzrə dövlət komissiyasının yaradılması haqqında fərman imzalayıb. Bu komissiya dövlət idarəçiliyi sistemində islahatların konsepsiya layihəsini işləyib hazırlayıb. Mövcud qloballaşma şəraitində sosial-iqtisadi və siyasi sahədə yüksək nailiyyət qazanmış ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi tərəqqi, demokratikləşmə, insan hüquqlarının etibarlı təminatı baxımından özünün yüksək inkişaf mərhələsinə çatmış dövlətlərin qazandıqları uğur məhz elmə, təhsilə göstərilən böyük diqqət və qayğı ilə bağlıdır. İntellektual potensial əhəmiyyətinə və gətirdiyi dividentlərə görə bu gün hətta zəngin təbii sərvətləri belə, üstələyir. Müasir dünyada rəqabətə tab gətirmək üçün, ilk növbədə, təhsilə, zəngin biliklərə, informasiya texnologiyalarına arxalanmaq lazımdır. İnsanın inkişafında ən mühüm amil elm, təhsil və müasir biliklərdir. İKT də daxil olmaqla, müasir texnologiyalardan bilik və informasiyanın ötürülməsi üçün istifadə olunması qlobal səviyyədə də inkişafın əsas şərtlərindən sayılır. Respublikamız tükənən sərvət olan "qara qızıl"ın insan kapitalına çevrilməsi yolunda ardıcıl və sistemli tədbirlər həyata keçirir. Görülən işlər isə deməyə əsas verir ki, ölkəmiz İKT sahəsində regional mərkəzə çevrilib və Qərblə Şərq arasında informasiya axınını təmin edir. Ümummilli liderin 2003-cü il 17 fevral tarixdə imzaladığı "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə (2003-2012-ci illər) Milli Strategiya" 10 ilə yaxın müddətdə müasir informasiya texnologiyalarının Azərbaycanda tətbiqi sahəsində prioritet vəzifələr müəyyənləşdirib. Qloballaşma dövrünün reallıqları nəzərə alınaraq çevik və təkmil idarəetməni təmin edəcək "elektron hökumət"in yaradılması da sənəddə vacib məsələlərdən biri kimi önə çəkilib.

- Həmin məsələlərin bugünkü inkişafını necə dəyərləndirirsiz?

- Son 7 ildə bu siyasəti uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev hələ 2003-cü ilin dekabrında Cenevrədə informasiya və kommunikasiya texnologiyası üzrə keçirilən ümumdünya sammitində çıxış edərkən deyib ki, Azərbaycanda neftdən sonra prioritet sahə məhz informasiya və kommunikasiya texnologiyaları olmalıdır. "Qara qızılın insan kapitalına" çevrilməsi çox mühüm məsələdir və Azərbaycan Prezidenti çıxışlarında informasiya texnologiyalarının, müasir biliklərin mənimsənilməsini daim önə çəkir. Bu transformasiyanın əsasında məhz Azərbaycanda güclü intellektual bazanın, müasir biliklərə əsaslanan yeni tipli iqtisadi sistemin formalaşdırılması, milli iqtisadiyyatın neft amilindən asılılığının azaldılması məqsədi dayanır. "...Bizim gənc nəslimiz bilikli, dünyada gedən proseslərə bələd olmalıdır, izləməlidir. Ən qabaqcıl texnologiyalar Azərbaycana gəlməlidir. Bir sözlə, ölkənin inkişafı məhz bu istiqamətdə davam etməlidir. Dünyada uğur qazanmış, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə baxsaq, görərik ki, o inkişafın, tərəqqinin əsas səbəbləri təbii ehtiyatlar deyil. Məhz bilik, məhz savad, yeni texnologiyalar - bütün bunlar ölkəyə uğur, rifah gətirir, inkişaf, müasirlik gətirir" deyən İlham Əliyev bu qənaətdədir ki, bu gün bəşəriyyətdə demokratik idealların daha da möhkəmlənməsi, elmi-texniki tərəqqinin geniş vüsət alması insan amilinin inkişafında vacib məsələlərdən biri kimi önə çıxır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ötən 7 ildə həyata keçirdiyi siyasətin mahiyyətində də məhz insan və şəxsiyyət amili dayanıb. Dövlət başçısının fərmanı ilə təsdiq edilən "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı (Elektron Azərbaycan)" isə rabitə və informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqinə imkan yaradan, habelə bölgələrdə geniş yayılmasını təmin edən mükəmməl fəaliyyət konsepsiyası olub. Xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması ilə bağlı məsələ ölkədə İKT sektorunun inkişafına münbit zəmin yaradır. Bu məsələdə müəyyən edilən məqsədlərin reallaşdırılması ölkədə texnoparkların, texnopolislərin, innovasiya mərkəzlərinin yaradılmasına, alim və mütəxəssislərin elmi-texniki potensialından daha səmərəli istifadə etməyə, rəqabətədavamlı, elmtutumlu məhsulların istehsalına, nəticə etibarilə, informasiya cəmiyyətinin əsasını təşkil edən biliklər iqtisadiyyatının formalaşmasına imkan yaradır.

- İnsan kapitalının inkişaf etdirilməsində təhsilin rolunu necə dyərləndirirsiz?

- 2003-cü ildən dövlət büdcəsi vəsaitlərinin ilbəil artımı təhsil sahəsində maliyyə çatışmazlığı səbəbindən yığılıb qalmış bir sıra problemlərin məhz hazırkı mərhələdə həlli məsələsini aktuallaşdırıb, təhsilə dövlət investisiyalarının həcmcə artımını təmin edib. Elm və təhsil xərclərinin davamlı şəkildə artırılması "qara qızıl"ı insan kapitalına çevirmək yönümündə tədbirlərin mahiyyətindən irəli gəlir. Bunun nəticəsidir ki, təhsilə ayrılan büdcə vəsaiti 2003-cü illə müqayisədə 6 dəfəyədək artaraq 2008-ci ildə 1,1 milyard manat, 2009-2010-cu illərdə 1,3 milyard manat təşkil edib. Təhsilə investisiya qoyuluşları 2004-cü ildəki 5,8 milyon manatdan 38 dəfə artaraq 2008-ci ildə 220 milyon manata yüksəlib. 2009-cu ildə bu rəqəm 63,7 milyon manat, 2010-cu ildə 71,4 milyon manat təşkil edib. Təhsil işçilərinin orta aylıq əməkhaqqı da davamlı şəkildə artıb, 2008-ci ildəki 220 manatdan 2009-cu ildə 268,5 manata yüksəlib. Son 5 ildə təhsil işçilərinin əməkhaqqı 5, tələbə təqaüdləri 11 dəfə artıb. Prezident İlham Əliyevin 2010-2011-ci dərs ili ərəfəsində imzaladığı sərəncamlar da dövlətin sosialyönümlü siyasətinin daha bir nümunəsi olmaqla təhsil işçilərinin rifah halının yüksəldilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, dövlət başçısının 6 sentyabr 2010-cu il tarixli sərəncamı ilə dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən təhsil müəssisələrində (ali təhsil müəssisələri istisna olmaqla) çalışan işçilərin vahid tarif cədvəli ilə müəyyən edilmiş aylıq vəzifə (tarif) maaşları 2010-cu il sentyabrın 1-dən orta hesabla 10 faiz artırılıb. Eyni tarixdə imzalanmış daha bir sərəncamla doktorantların, ali, orta ixtisas, peşə məktəblərinin, peşə liseylərinin tələbələrinin və şagirdlərinin təqaüdləri də əhəmiyyətli dərəcədə artırılıb. Ölkədə həyata keçirilən neft strategiyası, uğurlu sosial-iqtisadi islahatlar zəngin intellektual resursların, o cümlədən insan kapitalının formalaşmasına xidmət edir. Bunun əsasında Azərbaycanda güclü intellektual bazanın, müasir biliklərə əsaslanan yeni tipli iqtisadi sistemin formalaşdırılması, elmtutumlu istehsal sahələrinin inkişafı yolu ilə milli iqtisadiyyatın neft amilindən asılılığının azaldılması məqsədi dayanır. Təhsil infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi sahəsində həyata keçirilən ardıcıl tədbirlər də məhz bu məqsədin gerçəkləşdirilməsinə xidmət edir. Son beş il ərzində Heydər Əliyev Fondunun xətti ilə aparılan işlər, görülən tədbirlər, irəli sürülmüş təşəbbüslər istər təhsil, istər səhiyyə sahəsində, mədəniyyət sahəsində, mənəvi irsin qorunması işində çox yüksəkdir. Fond qısa müddət ərzində həyata keçirdiyi böyük layihələrlə dövlətin təhsil strategiyası çərçivəsində qarşıya qoyduğu bir sıra vacib planların gerçəkləşdirilməsinə də töhfəsini verib. Heydər Əliyev Fondunun təhsillə bağlı qarşıya qoyduğu strateji məqsəd Azərbaycanda bu sahənin qloballaşan dünyanın tələbləri səviyyəsində qurulması, milli təhsil modelinin gerçəkləşdirilməsinə maddi-texniki və intellektual zəmin formalaşdırılmasıdır. Şübhəsiz, təhsil infrastrukturunu yeniləşdirmədən, müasir tipli yeni məktəblər inşa etmədən, təlim-tədris prosesinə lazımi şərait yaratmadan, dünya ölkələrinin mütərəqqi təhsil ənənələrini nəzərə almadan bu məqsədlərə nail olmaq qeyri-mümkündür.

- İnsan kapitalının inkişafı ölkənin iqtisadi inkişafıyla nə dərəcədə bağlıdır?

- Qeyd edim ki, son dövrlərdə dünyada gedən qlobal proseslər ölkəmizin dayanıqlığını və onun regional güc mərkəzi kimi formalaşdığını bir daha sübut edib. Dünyanın aparıcı ölkələrində gedən kəskin maliyyə böhranına baxmayaraq, Azərbaycanda makroiqtisadi sabitlik, iqtisadi artım, yoxsulluq səviyyəsinin azalması və əhalinin maddi rifah halının yüksəlməsi 2009-cu ildə də davam edib. Keçən il Azərbaycanda ümumi daxili məhsul 9,3 faiz təşkil edib. Sənaye istehsalı 2009-cu ildə 8,6 faiz, kənd təsərrüfatı 3,5 faiz artıb. Bu, bir daha onu göstərir ki, bütün uğurların təməlində düşünülmüş idarəçilik məharəti və düzgün atılmış addımlar dayanır. Ötən il inflyasiyanın səviyyəsi 1,5 faiz olub. Bu onu göstərir ki, 2009-cu ildə ölkədə makroiqtisadi sabitlik saxlanılıb. "Əsl siyasət konkret, real iş görməkdir" deyən Prezident İlham Əliyevin məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində hazırda Azərbaycan qüdrətli dövlətə çevrilmək yolunda son dərəcə mühüm addımlar atmaqdadır. Elə bu məqsədyönlü fəaliyyətin nəticəsidir ki, Azərbaycanın iqtisadi inkişafının yüksək tempi bu il də davam etməkdədir. Bütün bunlar Azərbaycanın beynəlxalq uğurlarının, qazandığı regionda və dünyada ən dinamik inkişaf edən ölkə imicinin təsadüfi olmadığını təsdiqləyir. Akademik Ramiz Mehdiyev öz əsərlərində qeyd edir ki, "Tam məsuliyyətlə, əminliklə demək olar ki, çox qısa zamanda möhtəşəm nailiyyətlər əldə etməyin simvolu olan sürətli inkişaf modellərini - XX əsrin "Cənubi Asiya", "Yaponiya" möcüzələrini tanıyan dünya bu gün, "XXI yüzilliyin Azərbaycan möcüzəsi"nin, "keyfiyyət inqilabının" yaranması ərəfəsindədir. Azərbaycan xalqı qarşıdakı mərhələdə bunun qlobal miqyasda etirafının şahidi olacaq". Bu gün dünya Azərbaycanı yenidən kəşf edir. Ölkəmizdə həyata keçirilən düzgün siyasət nəticəsində qlobal maliyyə böhranı şəraitində də Azərbaycan iqtisadiyyatı dinamik inkişaf edir. Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi düşünülmüş iqtisadi siyasət, neftdən əldə olunan gəlirlərin qeyri-neft sektoruna, insan kapitalına yönəldilməsi kompleks inkişafa gətirib çıxarıb.

Anar Miriyev

Palitra.- 2010.- 19 oktyabr.- S. 6.