“Naxçıvanda təhsil: inkişaf yolu və imkanları”

Muxtar respublikada təhsilin inkişaf tarixinə aid ümumiləşdirici əsər çap edilib

Təhsil hər bir millətin gələcəyidir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin tarixi təcrübəsi bunu bir daha təsdiq edir. Təhsilə böyük əhəmiyyət verən ölkələrin daha çox inkişaf etdiyi və irəli getdiyi dünyada hamıya məlumdur. Vaxtilə ümummilli lider Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, dövlət təhsilin inkişafı üçün hansı sahədə olursa olsun vəsait tapmalıdır. 19-cu əsrin Azərbaycan maarifçiləri, mütəfəkkirləri əhalinin savadlanmasına, təhsilli olmalarına xüsusi əhəmiyyət verib, bu istiqamətdə fəaliyyət göstəriblər.

20-ci əsrdə Azərbaycan xalqının maariflənməsində təhsil prosesinin, bu sahənin görkəmli nümayəndələrinin müstəsna xidmətləri olub. Belə ziyalılar xeyriyyəçilik fəaliyyətləri göstərir, məktəblər açır, gənclərin, eləcə də bütün əhalinin savadlanması üçün bütün vasitələrdən istifadə edirdilər. Onlar bildirirdilər ki, bu sahənin inkişafı Azərbaycan xalqının gələcək taleyini müəyyən edir. Görkəmli şəxsiyyətlər, maarifçilər xalqın taleyinə biganə yanaşa bilməzdilər. Elə bütün bunların nəticəsində 20-ci əsrdə maarifçilik hərəkatı ən yüksək səviyyəyə qalxdı, elm və təhsildə böyük uğurlar əldə edildi. Bu nailiyyətlər 21-ci əsrdə də davam etdirilir.

Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvanda da təhsilə həmişə diqqət yetirilib, qayğı göstərilib. 19-cu əsrin sonunda Naxçıvanda yeni tipli şəhər və qəza təhsil ocaqlarının yaradılmasına başlanıldı. Bu tipli məktəblərin yayılmasında Ordubadda "Əxtər" (1892), Naxçıvanda "Tərbiyə" (1894) adlı məktəblər açmış Məhəmmədtağı Sidqinin böyük xidmətləri olub. M.Sidqi Naxçıvanda ilk dünyəvi qız məktəbinin də əsasını qoyub (1896). "Məhəlli məktəblər", "Məktəbi-xeyriyyə" və "Rüşdiyyə" kimi tədris ocaqları da yaradılıb. Naxçıvanda maarifin inkişafında M.T.Sidqi, C.Məmmədquluzadə, C.P.Sultanov, M.Ə.Süleymanov, Ə.Xəlilov, M.Kəngərli, M.Qarayev, M.C.Şürbi və başqalarının mühüm xidmətləri olub. 20-ci əsrdə bu ənənə Naxçıvan ziyalıları tərəfindən davam etdirilib.

Onu da qeyd edək ki, təəssüf ki, indiyə qədər Naxçıvanda təhsilin inkişaf tarixinə aid ümumiləşdirici əsər yazılmayıb. Ayrı-ayrı dövrlərdə təhsilin inkişafına aid namizədlik və doktorluq dissertasiyaları müdafiə edilsə də, əldə lazımi səviyyədə fakt və materiallar olsa da, buna təşəbbüs göstərilməyib.

Naxçıvan Dövlət Universitetinin professoru, tarix elmləri doktoru Həmzə Cəfərovun "Naxçıvanda təhsil: inkişaf yolu və imkanları" adlı monoqrafiyası bu sahədə ilk ümumiləşdirici əsər sayıla bilər.

Professor H.R.Cəfərovun bu mövzuya müraciət etməsi təsadüfi deyil. Həmzə Cəfərov bir müddət təhsil sistemində fəaliyyət göstərib, adi kənd müəllimliyindən muxtar respublikanın təhsil naziri vəzifəsinə qədər yüksəlib. Onun təhsil sistemində səmərəli fəaliyyəti, bu sahənin problemlərinə bələdliyi, tədqiqat işləri aparması belə bir fundamental əsərin ortaya çıxmasına şərait yaradıb. İki bölmə, yeddi fəsildən ibarət olan əsərdə Naxçıvanda maarif sisteminin təşəkkülündən başlamış, günümüzədək keçdiyi şərəfli yol, inkişaf tarixi izlənilib.

Naxçıvanda təhsilin inkişafı həm sovet dövründə, həm də müstəqillik illərində araşdırılıb. 19-cu əsrin sonları, 20-ci əsrin əvvəllərində Naxçıvanda maarifin və təhsilin inkişafı daha çox demokratik ziyalıların adı ilə bağlı olub. Amma sovet rejiminin bərqərar olmasından sonra təhsil sistemi də sovet ideologiyasının tələblərinə uyğunlaşdırıldı. Əhalinin kütləvi savadsızlığı, məktəb binalarının çatışmaması, müəllim kadrlarının olmaması, maarif sisteminin yenidən qurulmasına imkan vermirdi. Tədqiqatçının fikrincə, Naxçıvan diyarında bu çətinliklərin olmasına baxmayaraq 45 məktəb açmaq mümkün olub və bununlada 2440 şagird təhsil alıb.

Monoqrafiyada keçən əsrin bütün illərinə aid çoxsaylı fakt və materiallar təhlilə cəlb edilib, müqayisələr aparılıb, ümumiləşdirmələr verilib və yekun nəticələr çıxarılıb.

Kitabda müstəqillik dövründə Naxçıvan Muxtar Respublikasında təhsilin inkişafı üç mərhələdə nəzərdən keçirilir: 1993, 1993-2003, 2003-2010-cu illər. Hər dövrün xarakteristikası verilib, uğur və çatışmazlıqlar təhlil edilib. Heydər Əliyevin Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri vəzifəsinə seçilməsindən sonra bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərdən, əldə edilən uğurlardan söhbət açılıb.

Son beş il ərzində muxtar respublikanın sosial-iqtisadi yüksəlişindən və bunun təhsilin inkişafına göstərdiyi təsirdən geniş bəhs edilir. Yeni məktəblərin tikintisi, onların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, təhsilin keyfiyyətinin artırılması, yüksək bal toplayan və ali təhsil müəssisələrinə qəbul olan şagirdlərin sayının artması, ali təhsil müəssisələrinin, orta ixtisas məktəblərinin şəbəkəsinin genişləndirilməsi kimi məsələlər tədqiq edilir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun çoxcəhətli fəaliyyəti, onun təhsil sahəsini prioritet istiqamət elan etməsi, bu sahəyə çox böyük əhəmiyyət verməsi muxtar respublikanın təhsil həyatının yüksəlişinə səbəb olub. Müəllif bunun ilk səbəblərindən birini təhsilə ayrılan xərclərin ilbəil artırılmasında görür.

Professor H.Cəfərovun təqdim edilən monoqrafiyası müraciət olunan mövzu ilə bağlı ilk ümumiləşdirici əsər kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu əsər əks etdirilən problemlərin də aktuallıq və müasirliyini əyani surətdə aşkara çıxarır.

İlkin

Palitra.- 2011.- 13 aprel.- S. 11.