“Pedaqoji kollektivin 90-95 faizinin qadınlardan ibarət olması gələcək nəslin yetişdirilməsində fəsadlara gətirir”

Son dövrlərdə ölkədə təhsilin səviyyəsini qaldırmaqla bağlı bir sıra əlamətdar tədbirlər həyata keçirilməkdədir. Bununla bərabər təhsil sahəsində hələ də mövcud olan neqativ halların aradan qaldırılması ilə bağlı da ciddi müzakirələr aparılmaqdadır. Bu cür müzakirələr xüsusi olaraq təhsil müəssisələrində müəllim kadrlarının hazırlıq səviyyəsi, onların üzərilərinə düşən funksiyaların öhdəsindən necə gəlmələri, zamanın tələbinə uyğun olaraq tədris prosesini aparmaları və sair məsələlərlə bağlıdır. Bir sözlə, müasir müəllimin necə olması bu gün ən çox müzakirə olunan təhsil məsələlərindən hesab olunur. Mövzu ilə bağlı olaraq suallarımızı XXI əsr Beynəlxalq Təhsil və İnnovasiya Mərkəzinin psixoloji xidmətinin rəhbəri, peşəkar psixoloq, ekspert Humay Axundzadə cavablandırır. H.Axundzadə düşünür ki, tədris prosesində şagirdlərin təlim-tərbiyə məsələlərinin optimal səviyyədə qurulması üçün müəllimlər lazım gələn keyfiyyət və bacarıqlara sahib olmalıdır. Çünki tədris prosesində müəllimdən çox şey asılıdır.

- Sizcə, müasir müəllim hazırlıq baxımından ümumi olaraq necə olmalıdır?

- Müəllim hazırlığı mürəkkəb bir prosesdir. Bu mürəkkəblik bir tərəfdən müəllim peşəsinə verilən tələblərin çoxşaxəliliyindən, digər tərəfdən isə müasir dövrün özünəməxsus tələblərindən irəli gəlir. Təlim-tərbiyə prosesinin səmərəli təşkili üçün müəllim bir sıra şəxsi-psixoloji keyfiyyətlərə malik olmalıdır.

- Müasir müəllimin pedaqoji hazırlıq səviyyəsi və bilikləri barədə hansı təsəvvürləriniz var?

- Adətən müəllimin pedaqoji hazırlıq səviyyəsindən danışdıqda onun bilik səviyyəsinin müzakirəsi ön plana keçir. Əlbəttə, bunun rolu danılmazdır. Lakin bir məsələyə xüsusilə toxunmaq istərdim. Təhsilin məqsədi yalnız müəyyən bilik, bacarıq və vərdişlərə malik şəxs yetişdirmək deyil, əsas məqsəd hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət yetişdirməkdir. O şəxsiyyət ki, həyatda öz yerini tuta bilsin, vətənə fayda gətirsin. Bu isə sadəcə biliklərin mexaniki ötürülməsi nəticəsində baş vermir. Bu, müəllimin özünün dolğun şəxsiyyət olmasını və şəxsiyyət yetişdirmək bacarığını tələb edir. Ona görə də müəllimin pedaqoji hazırlığından danışdıqda onun bir şəxsiyyət kimi yetkinliyini, həyatda hansı dəyərləri rəhbər tutmasını, hansı əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərə malik olmasını nəzərdən qaçırmamalıyıq.

- Bu sahədə bizdə hansı çatışmazlıqları görürsünüz?

- Çatışmazlıqların bir qismini pedaqoji sahəyə üz tutan gənclərin motivasiyası ilə əlaqələndirərdim. Yəni müəllim peşəsinə yiyələnməyə can atan gənci buna nə təhrik edir. Müşahidələr göstərir ki, orta məktəbi bitirən gənclərin bir çoxuna müəllimlik peşəsinə yiyələnmək bir növ asan görünür. Paradoksal da olsa, bəziləri elə düşünür ki, əgər müəllim özündən yaşca kiçik olanları öyrədirsə, onun öz intellektual qabiliyyətlərinin yüksək olması zəruri deyil. Ona görə də təhsilin aşağı pillələrinə nəzər saldıqda biz burada müəllimin ümumi dünyagörüşü, intellektual potensialı ilə bağlı daha çox problemləri görə bilərik. Məncə, hal-hazırda məktəbəqədər təhsil və ibtidai məktəb təhsili ilə bağlı mövcud olan problemlərin bir çoxu elə bununla əlaqədardır. Təhsilin yuxarı pillələrində, məsələn, ali təhsildə başqa məqamları qeyd edə bilərik. Hesab edirəm ki, ali təhsil sahəsində çalışan müəllimin peşəyə tam hazır mütəxəsis hazırlaması üçün onun özünün nəinki nəzəri, həm də praktik təcrübəyə malik olması vacibdir. Lakin danılmaz faktdır ki, istər sırf pedaqoji, istərsə də digər kadrların hazırlanmasında çox zaman konkret sahədə kifayət qədər təcrübəyə malik olmayan mütəxəsislər iştirak edir. Əlbəttə, peşə təcrübəsi yalnız əsaslı nəzəri baza üzərində qurula bilər. Lakin təhsil yalnız nəzəri biliklərin ötürülməsindən ibarət olduqda mütəxəssis hazırlığında natamamlığa gətirib çıxarır. Digər mühüm problem pedaqoji sahəyə yiyələnənlərin əsasən qadınlardan ibarət olmasıdır. Bu, yalnız ali təhsil sahəsində bir qədər fərqlidir. Artıq adi hala çevrilib ki, istənilən orta məktəbə üz tutsaq, pedaqoji kollektivin 90-95%-nin qadınlardan ibarət olduğunu görə bilərik. Amma unutmaq olmaz ki, bu, gələcək nəslin yetişdirilməsində fəsadlara gətirir. Bir çox psixoloji tədqiqatlar göstərir ki, oğlanların davranış modellərini mənimsəməsində ailə ilə yanaşı məktəb müəllimlərinin də rolu böyükdür. Lakin məktəbdə nümunə ola biləcək kişi müəllimlərin demək olar ki olmaması bu məsələdə özünəməxsus çətinliklərin yaranmasına gətirib çıxarır.

- Müasir müəllimin şagirdlərə, tələbələrə psixoloji baxımdan yanaşması ilə bağlı hansı fikirləriniz var?

- Təhsilin istənilən pilləsində pedaqoji prosesin səmərəsi müəllimin nə dərəcədə psixoloji biliklərə malik olmasından da asılıdır. Bu zəruri biliklər həm ümumpsixoloji, həm də yaş və pedaqoji psixologiya sahəsində olmalıdır. Həm də bir müəllim işlədiyi yaş qrupunun məhz hansı psixoloji keyfiyyətlərə malik olmasını və bunu təlim-tərbiyə prosesində nəzərə almağı bacarmalıdır.

- Müəllimlər pedaqogika ilə psixologiyanı necə əlaqələndirməlidirlər?

- Müəlllimin psixoloji biliklərə malik olması zəruridir. Burada mən iki bir-birinə zidd, lakin eyni dərəcədə yanlış olan mövqeyi göstərə bilərəm. Bəzi müəllimlər öz pedaqoji biliklərinə əsaslanaraq psixoloqun səriştəsinə daxil olan məsələləri öz üzərilərinə götürürlər. Belə halda onlar “müəllim elə psixoloqdur” fikrini rəhbər tuturlar. Bu, qeyri-effektiv və bəzən isə uşağın psixi inkişafı üçün təhlükəli mövqedir. Digər yanlış mövqe isə ondan ibarətdir ki, bəzi müəllimlər az qala təlim-tərbiyə ilə bağlı bütün problemləri yalnız psixoloqun həll etməli olduğunu düşünür, psixoloqa müraciət etməklə öz vəzifələrini bitmiş hesab edirlər. Təbii ki, bu, belə deyil. Effektiv təlim-tərbiyə prosesi ancaq müəllim və psixoloqun əməkdaşlığı və birgə fəaliyyəti nəticəsində baş tuta bilər.

- İKT yeniliklərindən müasir müəllimlərin istifadə səviyyəsi və bacarıqları ilə bağlı nələri deyə bilərsiniz?

- Son illər dövlət səviyyəsində müəllimlərin informasiya texnologiyalarını mənimsəməsinə yönəlmiş bir sıra proqram və layihələr həyata keçirilir. Bu, müsbət haldır. Belə təəssürat var ki, bu proses təhsilin orta məktəb pilləsində daha sürətlə gedir. Buna nümunə olaraq “İntel-Gələcək üçün təhsil” proqramını, məktəblərdə mimio lövhəsinin quraşdırılmasını göstərə bilərik. Fikrimcə, informasiya texnologiyalarının təlimə get-gedə daha çox nüfuz etməsini nəzərə alaraq, bu sahədə yeni normativ standartlar işlənilib hazırlanmalıdır. Yeni texnologiyaların istifadəsi şagirdlərin sağlamlığına ziyan vuracaq dərəcədə olmamalıdır.

- Kompyuter bilikləri olmayan müəllim şagidləri nə dərəcədə hazırlaşdıra bilər?

- Doğrusu, müasir dövrdə bunu təsəvvür etmək olduqca çətindir. İnformasiyanın əldə olunması, dərsə hazırlıqdan tutmuş materialın təqdiminə qədər bütün mərhələlərdə kompyuter və sair bu və ya digər dərəcədə lazım olur. Lakin bunu mütləqləşdirmək və bu məsələdə ifrata varmaq da düzgün deyil. Bəzən görə bilərik ki, müəlllimlər əyanilik və təqdimin rəngarəngliyinə aludə olaraq məzmunun səthiləşdirilməsinə gəlib çıxırlar. Təlim materialının kompyuter texnologiyaları vasitəsilə əyani təqdimi səmərəli olsa da, burada müəllimin məzmun və forma arasında balansı tapması çox vacibdir.

İlkin Ağayev

Palitra.- 2011.- 15 fevral.- S. 10.