Yaradıcı insan dövlətin həqiqi sərvətinə çevrilir

Layihə çərçivəsində müsahibimiz Bakı Slavyan Universitetinin prorektoru, Milli Məclisin üzvü, professor Sahibə Qafarovadır.

- Məlum olduğu kimi, hazırda ölkəmizdə bütün sahələrdə, o cümlədən təhsil və elmin inkişafında texnologiyanın, innovasiya vasitələrinin tətbiqi prioritet məsələlərdən biridir. Siz bu sahədə görülən işləri necə qiymətləndirirsiniz və sizcə, bunlar Azərbaycana gələcəkdə nə vəd edir?

- Azərbaycanda innovasion cəmiyyət quruculuğunun ictimai, mədəni, elmi əsaslarının bərqərar olması dünya birliyinə inteqrasiyanın mühüm şərtlərindəndir. Elə bu səbəbdən də dünya elm və informasiya cəmiyyətinə inteqrasiya dövlətimizin siyasətinin ana xəttini təşkil edir. Çünki innovasion cəmiyyət insan resurslarının və intellektual kapitalın dəyişikliklərin hərəkətverici qüvvəsinə çevrildiyi cəmiyyətdir. Belə cəmiyyət bilik iqtisadiyyatına, təfəkkür iqtisadiyyatına əsaslanır, ideya və təşəbbüslərin fasiləsiz təkrar istehsalını, məhsuldar qüvvəyə çevrilməsini şərtləndirir. Tükənən təbii sərvətlərlə müqayisədə tükənməyən, əbədi sərvət - insan zəkası enerji və güc mənbəyinə, inkişafın təkanına çevrilir. Başqa sözlə deyilsə, qüdrətli Azərbaycan dövlətinin, demokratik cəmiyyət quruculuğunun, xalqın maddi və mənəvi rifahının başlıca qarantı rolunda çıxış edən məhz cəmiyyətin intellektual potensialıdır. Zaman və araşdırmalar sübut edir ki, yaradıcı insan dövlətin həqiqi sərvətinə çevrilir. Dövlətimizin möhkəm siyasi, iqtisadi təməllər üzərində qurulması və dünyanın ən dinamik inkişaf edən ölkəsinə çevrilməsi kimi nüanslar imkan verir ki, mövcud olan zəmin və təməllərdən yararlanmaqla innovasion cəmiyyət quruculuğu sürətləndirilsin. Bunun üçün dövlətin qayğı və diqqəti də, maddi imkanları da, mənəvi potensialı da mövcuddur. Mütəxəssislər hesab edir ki, Azərbaycanın milli intellektual elitası, innovasion cəmiyyətinin yaradılması, mövcud insan resurslarını səfərbər etmək üçün hərtərəfli konsepsiya hazırlamalıdır. Onların qənaətincə, vətəndaşların təşəbbüs, fəallıq və yaradıcılıq kimi qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, dəyişikliklərin sürətinə həssaslığı, gündəlik həyatda düzgün qərarlar qəbul etməsinə kömək edən konstruktiv biliklərə yiyələnməsi prioritet məqsədlər sırasına aid edilməlidir. Məlumdur ki, təhsil sistemi gələcək mütəxəssislər hazırlayır. Təhsil vasitəsilə insanlar bilik və bacarıq əldə edirlər ki, bu da onların məhsuldarlığını artırır. İnsan kapitalı nəzəriyyəsinin inkişaf etdiyi cəmiyyətlərdə belə bir fikir öz təsdiqini tapıb ki, daha yüksək təhsil alan şəxs həqiqətən də yüksək gəlir əldə edir. Təhsilə çəkilən xərclər iqtisadi nöqteyi-nəzərdən insanın gələcək gəlirlərinə qoyulan investisiyadır. Aparılan tədqiqatların nəticələri əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsində təhsilin mühüm rol oynadığını göstərir. Yüksək keyfiyyətli təhsil məşğulluğun təmin olunmasının, iqtisadi səmərəliliyin, yoxsulluq riskinin azalmasının və nəhayət, həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin əsas şərtlərindən biri hesab olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, təhsilin dərəcələri artdıqca məşğulluğun təmin olunması imkanları genişlənir, pul gəlirləri artır, əhalinin həyat səviyyəsi yüksəlir və yoxsulluq azalır. Daha konkret desək, təhsil yoxsulluq riskinin azaldılmasında mühüm rol oynayır. Azərbaycanın sivil dünyaya inteqrasiyası və ölkədə sosial-iqtisadi inkişafın təmin olunması daha çox elmin və təhsilin inkişafından, yeni elmi biliklərin, texnika və texnologiyaların mənimsənilmə səviyyəsindən və s. asılıdır. Bu amillərin reallaşması isə ilk növbədə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə yüksək biliyə malik ixtisaslı kadrların hazırlanmasını tələb edir. Bu baxımdan bazar münasibətləri şəraitində Azərbaycanda təhsil siyasətinin formalaşdırılması, təhsil sistemində aparılan islahatların sosial-iqtisadi əhəmiyyətinin artırılması vacib məsələ kimi qarşıya qoyulmalıdır. Bu gün dünyada bilikli, bacarıqlı və müasir texnologiyadan yararlanan mütəxəssislərin iqtisadi inkişafda böyük rolu var. Təcrübə göstərir ki, yüksək bilik və bacarığa malik kadr potensialı olan ölkələrdə yoxsulluq səviyyəsi də aşağı olur. Deməli, keyfiyyətli kadr potensialına malik olmadan iqtisadi inkişafa nail olmaq qeyri-mümkündür. Daha geniş ifadə etsək, cəmiyyətlərin iqtisadi inkişafı təkcə iş və kapitaldan asılı deyil, eyni zamanda texnologiyanın inkişafı ilə işçi qüvvəsinin texnoloji baxımdan keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasından da asılıdır.

- Azərbaycanda hazırkı iqtisadi inkişaf elmin, təhsilin inkişafına necə təsir edir?

- Fikrimcə, elm insan qarşısında yeni yollar açan, yeni insanın və yeni həyatın formalaşmasına imkan yaradan elə bir fəaliyyət sahəsidir ki, ondan təkcə başqa sahələrin deyil, eyni zamanda elmin özünün də inkişafında geniş istifadə olunur. Bu da elmin öz daxili tələbatlarının ödənilməsi funksiyasını yerinə yetirərək elmi tərəqqi və elmi biliklərin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərir. Elmi biliklərdən səmərəli istifadə şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafına imkan yaradaraq insan inkişafı indeksinin yüksəlməsini təmin edir. Bütün bunlarla yanaşı elm ümumilikdə cəmiyyətin və cəmiyyətdə gedən müxtəlif proseslərin tənzimlənməsində və məqsədyönlü idarə olunmasında əhəmiyyətli rol oynayan vasitə kimi çıxış edir. Beləliklə, elmdə baş verən tərəqqi birbaşa və dolayısı ilə cəmiyyətin sosial-iqtisadi həyatında dəyişikliklərin baş verməsi ilə nəticələnir ki, bu da artıq cəmiyyətdə onun vacib istehsal gücünə çevrildiyini göstərir. Bu amil indiki keçid iqtisadiyyatı şəraitində yüksək ixtisaslı əməyin, elmtutumlu istehsalın, elmi-texniki bilik bazarının formalaşması prosesinin sürətləndirilməsini müasir dövrün aktual məsələsi kimi qarşıya qoyur. Dünyada bu sahədə gedən inkişaf prosesi Azərbaycanda da elmin inkişaf etdirilməsini, qabaqcıl və ya aparıcı texnologiyalardan istifadə olunmasını, aparılan tədqiqat işlərinin nəticələrinin istehsala tətbiq olunmasını, elmi-tədqiqat təşkilatları ilə istehsal strukturları arasında əlaqələri optimallaşdıran bazar infrastrukturunun yaradılmasını, ayrı-ayrı ölkələrin ixtira və tədqiqatlarının sənaye sahələrinə uğurla tətbiq olunmasını, texnologiya bazarının təkmilləşdirilməsini, elmi-tədqiqat sferasının müasir tələblərə cavab verən resurslarla təmin edilməsini və ən nəhayət, cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafında elmin rolunun artırılmasını tələb edir. Azərbaycanın neft strategiyasının başlıca hədəfləri həmişə ölkənin iqtisadi yüksəlişinə təkan verməkdən və sosial islahatların davamlı olaraq miqyasının genişləndirilməsinə baza yaratmaqdan ibarət olub. Yeni neft erasının başlanması və Azərbaycanın yanacaq ehtiyatlarının dünya bazarlarına nəqli respublikamızın maliyyə qüdrətinin və strateji valyuta ehtiyatlarının yüksəlişinə imkan yaratmaqla bərabər iqtisadi-sosial, ictimai-mədəni, humanitar sahələrdə əhəmiyyətli dönüş yaradıb. Azərbaycan hökuməti neft gəlirlərinin səmərəli istifadə olunması ilə bağlı strateji konsepsiya həyata keçirir. Neft vəsaitlərinin idarə olunmasında Amerika və Norveç modelinə uyğun strategiyanın həyata keçirilməsi bu sahədə şəffaflığın tam təmin olunmasına səbəb olub.

- Dövlətin insan resurslarının inkişafı istiqamətindəki siyasətini necə dəyərləndirirsiniz?

- Respublikamız neft vəsaitlərinin idarə olunmasında mükəmməl konsepsiyanı həyata keçirməklə yanaşı “qara qızıl”ı qeyri-neft sektorunun və elmi-mədəni tərəqqinin inkişafına yönəltməkdədir. Bu vəsaitlərin həcmi ilbəil artırılır və əldə olunan yüksək nailiyyətlər beynəlxalq reytinq agentliklərinin qiymətləndirmələrində xüsusi dəyərini almaqdadır. Azərbaycan hökuməti neft və qaz ehtiyatlarının satışından əldə olunan kapitalı bütün bölmələrə sərf etməklə həm iqtisadiyyatın diversifikasiyasını dərinləşdirib, həm də müasir idarəetmə texnologiyalarının miqyasını genişləndirib. Ölkəmizdə geniş vüsət alan yol, nəqliyyat, infrastruktur, su, kanalizasiya, təhsil, səhiyyə, elm, mədəniyyət, sosial sfera, kommunikasiya, rabitə, bank, maliyyə və digər sahələrdəki böyük inkişaf da məhz neft kapitalının hesabına reallaşır. Regionlarda inşa edilən səhiyyə müəssisələri və diaqnostika mərkəzləri də neftdən daxil olan maliyyə mənbələri hesabına reallaşır. Dövlət Neft Fondundan il ərzində yüz milyonlarla manat vəsaitin infrastruktur və investisiya bölmələrinə ayrılması respublikamızın bütün bölgələrinin simasının dəyişməsinə səbəb olub. Bütün bölgələrdə tikilən məktəblər, mədəniyyət obyektləri də neft kapitalının hesabına gerçəkləşir. Bu gün inşa olunan körpülər, yollar, elektrik stansiyaları, su-kommunal xidmət qurğularının bərpasında, tikintisində başlıca maliyyə mənbəyi neft gəlirləridir. Neft gəlirləri hesabına reallaşan idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi isə ölkəmizin hər il dünyada qabaqcıl texnologiyalar tətbiq edən dövlətlər sırasında reytinqinin artmasına təkan vermiş olur. Məhz bütün bu nailiyyətlərin təməlində insan intellekti, zəkası və əməyi durur. Buna görə də hökumət neft gəlirlərini intellektual mülkiyyətə, insan kapitalının inkişafına yönəltməyi başlıca məqsədlərindən biri elan edib. Prezident İlham Əliyev bəyan edib ki, Azərbaycan hökumətinin apardığı siyasətin başlıca məqsədi nefti - “qara qızıl”ı insan kapitalına çevirməkdən ibarətdir. Siyasi və iqtisadi islahatlar nəticəsində son illərdə Azərbaycan dünyada ən sürətlə inkişaf edən ölkəyə çevrilib. Azərbaycanın əldə etdiyi valyuta gəlirlərinin insan kapitalına çevrilməsi iqtisadi siyasətin başlıca hədəflərindən birinə çevrildiyindən hökumət insan kapitalı ilə bağlı xüsusi ixtisaslaşmış struktur yarada bilər. İnkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsini də nəzərə alaraq bu təşəbbüsü reallaşdırmaqla intellektual və yüksək idarəetmə qabiliyyətinə malik güclü insan kapitalı bazası formalaşdırmaq imkanı əldə edilə bilər. Artıq bütün inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, bütün inkişaf meyillərinin kökündə insan faktoru dayanır. İnkişaf etmiş ölkələrin ən böyük sərvəti və kapital fondu da məhz zəngin biliyi və təcrübəsi olan insan resurslarıdır. Azərbaycan insan kapitalı fondunu formalaşdırmaqla dövlət və özəl sektorun ən müasir bilik və texnologiyaları mənimsəmiş kadrlarla təmin olunmasına nail ola bilər. Respublikamızda həmin baza üçün böyük resurslar da mövcuddur. Hazırda Azərbaycanın həm respublika daxilində, həm də xarici dövlətlərin nüfuzlu elm və təhsil müəssisələrində təhsil alan peşəkar gənc kadr ordusu müasir dünyanın elmi, texniki və mədəni tərəqqisinin ölkəmizə transfer olunmasının əsas bazasıdır. Onlar müasir idarəetmə texnologiyalarının qızıl fondu sayıla bilərlər. Onu da qeyd edək ki, hökumət xarici ölkələrdə təhsil alan gənclərin həm sayının artırılması, həm də onların tədris xərclərinin yüksəldilməsi ilə bağlı məqsədyönlü addımlar atmaqdadır.

Anar Miriyev

Palitra. - 2011. – 18 may. –S. 7.