“Ordubadinin xatirə muzeyinin əsas fondunda 2000-ə yaxın eksponat qorunur”

Lalə Abaszadə: “Məmməd Səid Ordubadinin xatirə muzeyində saxlanılan eksponatlar yazıçının keçdiyi həyat yolu, yaradıcılığı barədə dolğun təsəvvür yaradır”

Layihə çərçivəsində budəfəki yazımız ictimai xadim, yazıçı Məmməd Səid Ordubadinin xatirə muzeyi ilə bağlıdır. Muzeyin direktoru Lalə Abaszadə 2005 ci ildən - Beynəlxalq Muzeylər Şurası (İCOM) Azərbaycan Milli Komitəsinin üzvüdür . İCOM un xətti ilə keçirilən konfrans, seminar və iclaslarda fəal iştirak edir. Lalə Abas-zadə qəzetimizə müsahibəsində bildirdi ki, Ordubadinin adı vətənimizin hər yerində iftixarla çəkilir:

- O, yarım əsrdən artıq bir dövrdə xalqımızın azadlığı, səadəti, tərəqqisi yolunda çalışıb. Istedadlı ədib, xüsusilə, nəsrimizin inkişafında böyük iş görüb. Məmməd Hacı Ağa oğlu Səid Ordubadi 1872-ci il martın 24-də Ordubad şəhərində anadan olub. Atası Hacı Ağa Məhəmməd oğlu müəllim idi, ailəsini çətinliklə dolandırırdı. Atası Hacı Ağanı şair kimi tanıyırdılar. Yoxsul olduğuna görə “fəqir” təxəllüsünü qəbul edib. Hacı Ağa Fəqir Ordubadda fəaliyyət göstərən “Əncüməni-şüəra” adlı şairlər məclisinin fəal üzvü və yaradıcılarından biri olub. Ordubadi ilk təhsilini atasından alıb. Atasının ölümündən sonra onun əsas müəllimi Məmməd Tağı Sidqi olub. O, Sidqinin “Əxtər” adlı dördsinifli məktəbində təhsil alıb. Şair ailəsində doğulan Ordubadi kiçik yaşlarından şeir yazmağa başlayıb. Lakin ilk şeirlərindən az nüsxə qalıb. Təqib edildiyindən yaşayış yerini tez-tez dəyişməyə məcbur olub, həbs və sürgün nəticəsində ilk əsərlərinin çox hissəsi itib. Ordubadinin mətbuatda ilk şeiri 1903-cü ildə dərc olunub. Bu şeirdə, o, ana dilində çıxan qəzetin nəşrindən hədsiz sevincini bildirib. Şairin ilk kitabı “Qəflət”, 1906-cə ildə Tiflisdəki “Qeyrət” mətbəəsində çap edilib. 1905-ci il inqilabı Məmməd Səid Ordubadi yaradıcılığına böyük təsir göstərib. Məscidlərdən ayağı kəsilən ədib gizli fəaliyyət göstərən təşkilatlara ayaq açmağa başlayır. Burada Ordubadi sosialist ideyaları ilə, gizli marksist ədəbiyyatı ilə tanış olur. Get-gedə Ordubadda yaşamaq çətinləşirdi. Bu təqiblərdən, təhqirlərdən yaxa qurtarmaq üçün ədib 1908-ci ildə Ordubaddan Culfaya köçür. O burada Əliqulu Qəmküsar, Nəsrulla Şeyxov, Baxşalı Ağa Şaxtaxtlı və b. tərəqqipərvər həmvətənləri ilə birlikdə siyasi-ictimai işlərdə iştirak edib. Culfada gizli fəaliyyət göstərən “Hümmət” bolşevik təşkilatının üzvü kimi iş aparan ədib İran Azərbaycanına gedir və orada baş verən inqilabi hərəkatda iştirak edir. Culfada Ordubadi jurnalist fəaliyyəti üçün də əlverişli şərait tapıb. O, Bakıda nəşr olunan qəzet və jurnallara, Tiflisdə çıxan “Molla Nəsrəddin” jurnalına yazılar göndərir, “İrşad”, “Tərəqqi”, “Tazə həyat” və s. qəzetlərlə müntəzəm əməkdaşlıq edirdi. M.S.Ordubadinin jurnalist fəaliyyətində “Molla Nəsrəddin” jurnalı ilə əməkdaşlığı xüsusi yer tutur. “Hərdəmxəyal”, “Divanə”, “Qardaşım İbrahimə” və s. imzalarla jurnalda onlarla felyetonlar çap etdirib. Culfa dövründə Ordubadinin yaradıcılığında əsas yeri İran Azərbaycanında gedən inqilabi hərəkata dair əsərlər tutur. Ümumən, cənub mövzusu M.S.Ordubadinin yaradıcılığında əsas mövzulardandır. M.S.Ordubadinin 20-ci illərdəki yaradıcılığı olduqca zəngin və ədəbi növlərin rəngarəngliyi ilə seçilən məhsuldar bir dövrdür. Milli səhnə sənətinin inkişafı üçün yorulmadan çalışan Ordubadi Azərbaycan teatrında hazırlanan ilk dram əsərlərinin müəlliflərindən biri olub. Azərbaycanda ilk operalardan olan “Nərgiz” operası istedadlı bəstəkar Müslüm Maqomayevlə Məmməd Səid Ordubadinin bir neçə illik birgə zəhməti nəticəsində yaranıb. “Nərgiz” operası böyük müvəffəqiyyət qazandı və yüksək qiymətləndirildi. 1933-cü ildə müəllifə təkcə Azərbaycan oxucularının deyil, həm də rus dilində oxuyan ədəbiyyat həvəskarlarının haqlı məhəbbətini qazandıran “Dumanlı Təbriz” romanının birinci hissəsi çapdan çıxıb. “Dumanlı Təbriz” ilə ədəbiyyatımızda novator romançı kimi mühüm addım atan M.S.Ordubadi “Gizli Bakı” romanı ilə daha da bir yeni mühüm addım atmış oldu. "Gizli Bakı” nəşriyyatda ikən Ordubadi trilogiyanın ikinci hissəsi olan “Döyüşən şəhər” romanını yazdı. Trilogiyanın üçüncü hissəsi “Dünya dəyişir” adlanır. “Qılınc və qələm” əsərini ədib 1939-1941-ci illərdə yaradıb.

- Muzey nə vaxtdan fəaliyyət göstərir?

- Məmməd Səid Ordubadinin xatirə muzeyi sabiq Azərbaycan SSRI MK və Azərbaycan SSRI Nazirlər Sovetinin 1976-cı il 16 iyun tarixli “Dahi ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin xatirə muzeylərini yaratmaq “ adlı və Azərbaycan SSRI Mədəniyyət Nazirliyin 1979 cu il 31 oktyabr 398 saylı əmrinə əsasən 1 noyabr 1979 cu ildə yaradılıb. Muzey ədibin yaşayıb-yaratdığı mənzildə yerləşir, elmi tədqiqat və mədəni-maarif müəssisəsi olmaqla yanaşı, həm də M.S.Ordubadinin yaradıcılıq yadigarlarının mühafizəçisidir. Ədib 1938 cı il ildən ömrünün sonuna -1950 cı il mayın 1-nə qədər bu mənzildə yaşayıb-yaradıb. Xatirə muzeyi Bakının mərkəzi küçələrindən biri olan Xəqani küçəsində yerləşir. Binanın memarı Mikayıl Hüseynovdur. M.S.Ordubadinin xatirə muzeyində saxlanılan eksponatlar yazıçının keçdiyi həyat yolu, yaradıcılıq barədə dolğun təsəvvür yaradır. Eksponatların hamısı ədibin şəxsi arxivinə aiddir. Muzeyə daxil olarkən tamaşaçıların diqqətini öncə Azərbaycanın Xalq rəssamı Xanlar Əhmədov tərəfindən işlənmiş M.S.Ordubadinin büstü qarşılayır, eləcə də burada Azərbaycanın Xalq rəssamı Arif Hüseynovun “Ordubad şəhərinin ümumi görünüşü” adlı əsəri nümayiş etdirilir. Muzey 2 otaqdan ibarətdir. Birinci otaq M.S.Ordubadinin həm iş, həm də qonaq otağı olub. Otaqda ədibə məxsus məişət əşyaları, mebel, o cümlədən məşhur tarixi romanlarını qələmə aldığı yazı masası, fotoşəkillər, kitablar nümayiş olunur. Otağa yaraşıq verən eksponatlardan biri də Xalq rəssamı Altay Hacıyev tərəfindən yağlı boya ilə işlənmiş Ordubadinin portretidir. Otağın görünüşü ədibin həyatının son anlarında olduğu kimi qorunub saxlanıb. Məhz bu otaqda ədib özünün ən məşhur “Gizli Bakı”, “Döyüşən şəhər”, “Qılınc və qələm”, “ Serjant İvanov adına körpələr evi” və s. əsərlərini yaradıb. İkinci otaq ekspozisiya otağıdır. Burada ədibin çoxşaxəli yaradıcılığı əks olunur. Bu otaqda M.S.Ordubadi libtrettoçu, publisist, şair və dramaturq kimi təqdim olunur. Bundan əlavə ədibin sürgün illərindəki fəaliyyəti, “ Dumanlı Təbriz” romanının əlyazmaları və onun adını ədəbiləşdirən məkanların fotoları nümayiş olunur. Eyni zamanda vitrinlərdə ədibin ilk kitabları olan “Qəflət”, “Vətən və Huriyyət”, M.S.Ordubadinin atası Hacı Ağa Fəqirin “Ağlar qələm əlimdə” şerlər kitabı, “Molla Nəsrəddin” jurnalı nümayiş olunur. Milli səhnə sənətinin inkişafı üçün yorulmadan çalışan Ordubadi istedadlı bəstəkar M.Maqomayevin “Nərgiz” operasının, Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu” operasının Ə.Bədəlbəylinin “Nizami” operasının, F.Əmirovun “Ürək çalanlar” musiqi komediyasının, S.Rüstəmovun “Beş manatlıq gəlin” musiqili komediyasının librettolarının müəllifidir. Həmin əsərlərdən çəkilmiş şəkillər ekspozisiya otağında nümayiş olunur. Eyni zamanda M.S.Ordubadinin Ordubad şəhərində doğulduğu evin şəkili, hazırda muzeyin yerləşdiyi binanın fasadının görünüşü, Fəxri xiyabanda M.S.Ordubadinin məzarüstü abidəsinin görünüşü, ədibin müxtəlif illərdə layiq görüldüyü mükafatlar, dahi şəxsiyyətlərin Ordubadi haqqında söylədiyi sözlər bu otaqda nümayiş olunur. Hər il M.S.Ordubadinin xatirə muzeyində müxtəlif tədbirlər keçirilir. Muzeyin əsas fondunda 2000-ə yaxın eksponat toplanıb. Onlardan 300-ü muzeyin ekspozisiyasında nümayiş etdirilir. Hər il muzey ali, orta təhsil ocaqları və digər mədəniyyət müəssisələri ilə müqavilələr bağlayır, muzey daxilində “Açıq qapı” günü və açıq dərslər keçirir. Bundan başqa mütləq şəkildə muzeyin fond müdiri və digər əməkdaşları fondu zənginləşdirmək məqsədilə Ordubadi dövrünə aid olan əşyalar, fotoşəkillər, kitablar əldə edir. Muzeyin elmi heyəti il ərzində mediada müxtəlif məqalələrlə çıxış edirlər. Qeyd edək ki, muzeyin nəzdində muzeyin yaranma tarixindən başlayaraq Muzey Şurası fəaliyyət göstərir.

Anar Miriyev

Palitra.-2013.-1 noyabr.-S.11.