“Gömrük ödənişləri ilə bağlı fərman qiymətləri aşağı salacaq”

Professor Fikrət Yusifov: “Sahibkarın fəaliyyətinə güc təşkilatlarının, o cümlədən MTN-in müdaxiləsi yolverilməzdir”

Ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində Prezident tərəfindən ardıcıl tədbirlər həyata keçirilir. Bu sahədə ölkə başçısı tərəfindən son günlər imzalanan fərmanlar bunun bariz nümunəsidir. Bunlardan biri də bu günlərdə Azərbaycan Respublikasının Tranzit Yükdaşımalar üzrə Koordinasiya Şurasının yaradılması haqqında Prezidentin fərmanı oldu ki, bu ölkədə dəmir yolları, dəniz nəqliyyatı, dəniz limanları və dəniz terminalları vasitəsilə tranzit yüklərin daşınması sahəsində vahid, çevikvə şəffaf tarif siyasətinin həyata keçirilməsi, sərhədkeçmə prosedurlarının və daşıma proseslərinin asanlaşdırılması, habelə bu sahədə fəaliyyət göstərən dövlət qurumları arasında əlaqələndirmə işlərinin təmin edilməsi məqsədi daşıyır. Mütəxəssislər də ölkə başçısı tərəfindən atılan bu addımı yüksək qiymətləndirərək həlli vacib məsələ olduğunu bildirirlər.

Tranzit yükdaşımaları: Azərbaycan nə qazanacaq?

“Ekonomiks” Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Birliyinin sədri, iqtisad elmləri doktoru, professor Fikrət Yusifov bildirdi ki, Azərbaycanın əlverişli coğrafi mövqeyindən istifadə etməklə beynəlxalq yüklərin ölkəmizin ərazisindən daşınmasına maksimum əlverişli şəraitin yaradılması ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinin mühüm istiqamətlərindən biridir: “Bu gün Azərbaycan regionun iqtisadi cəhətdən ən qüdrətli dövlətidir və eyni zamanda, özünün siyasi müstəvidəki çəkisini də bu faktora uyğunlaşdıra bilib. Real mənzərəbudur ki, regionda hər hansı transmilli layihənin reallaşdırılması Azərbaycanın iştirakı olmadan mümkün deyil. Tarix boyu şimalla cənubu, şərqlə qərbi birləşdirən ən səmərəli ticarət yollarının keçdiyi bu məkanın imkanlarını genişləndirmək üçün hazırda çox münbitbir şərait yaranıb və görünən odur ki, dövlət bu imkanlardan maksimim yararlanmaq əzmindədir. Müşahidələr göstərir ki, ölkə ərazisindən keçən nəqliyyat dəhlizlərinin müasir tələblərə cavab verə biləcək səviyyədə qurulması, nəqliyyat vasitələrinin yenilənməsi vəinfrastrukturun ən yüksək standartlara uyğunlaşdırılması kimi işlər dövlətin iqtisadi siyasətinin mühüm bir istiqamətinə çevrilib. Buna misal olaraq son illər ərzində yeni bərələrin, tankerlərin, yük gəmiləri və təyyarələrin alınmasını, eləcə də bir neçə beynəlxalqaeroportun tikildiyini, dəmir və avtomobil yollarının inkişafı ilə bağlı ciddi addımlar atıldığını, Xəzər hövzəsində ən böyük ticarət limanı - Beynəlxalq Dəniz Ticarəti Limanının inşa olunduğunu göstərmək olar. Ölkədə beynəlxalq yükdaşımalar üçün nəqliyyatinfrastrukturunun ən yüksək standartlara cavab verə biləcək səviyyədə qurulması bu sahədəki işlərin həmin səviyyəyə uyğun koordinasiya edilməsini də zəruri edir. Elə bütün bunları nəzərə alan ölkə Prezidenti Nazirlər Kabinetinin doqquz ayın yekunlarına həsrolunan müşavirəsindəki çıxışı zaman belə demişdi: “Ancaq bununla bərabər, burada koordinasiya işləri aparılmalıdır. Ona görə ki, Şimal-Cənub dəhlizi bizə çox böyük iqtisadi mənfəət gətirəcək. Azərbaycandan keçən bu yol milyonlarla əlavə yükün bizim ərazimizdən daşınması deməkdir. Bu da həm siyasi, həm iqtisadi gəlirlər gətirəcək”. Açıq demək lazımdır ki, beynəlxalq yükdaşımaların ölkə ərazisində lazımi səviyyədə koordinasiya edilməməsi bu sahədə bir sıra problemlərin yaranmasına gətirib çıxarmışdı. Müasir dövrdə hərbir fəaliyyət növünün ətrafında rəqabət pik səviyyəyə çatıb və odur ki, tranzit yükdaşımaları sahəsində bütün məsələləri təkcə əlverişli coğrafi mövqeyimizin öhdəsinə buraxmaq olmaz. Bu, sonda milyon tonlarla ölçülən yüklərin bizim ərazimizdən yayınaraq başqaərazilər vasitəsilə daşınmasına gətirib çıxara bilər. Burada bir məsələni unutmaq olmaz ki, ərazi baxımından yükdaşımanın sərfəli olması hələ hər şey demək deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir yük sahibi bu amilə üstünlük verməklə yanaşı, yüklərin iqtisadicəhətdən daha sərfəli şərtlərlə daşınmasında da maraqlıdır. Bu sahədə yaranmış vəziyyətə çox tənqidi bir münasibət sərgiləyən Prezident Nazirlər Kabinetinin son toplantısında bununla bağlı öz narahatlığını belə ifadə etdi: “İndi həm ölkələr, həm şirkətlər arasında yüklər uğrunda mübarizə, rəqabət gedir. Amma biz burada oturmuşuq, nəyisə gözləyirik. Gözləyirik ki, kimsə gəlib bizdən xahiş edəcək. Xahiş edəndə də elə şərtlər qoyulur ki, o xahiş edən üz döndərib gedir. Bu, dözülməz haldır. Bu məsələ ciddi təhlil edilməlidir vəburada vahid tarif siyasəti aparılmalıdır”. Ölkə başçısının yaranmış vəziyyətin aradan qaldırılması ilə bağlı zəruri addımları özünü çox gözlətmədiyini deyən iqtisadçının sözlərinə görə, oktyabr ayının 21-də Prezident “Azərbaycan Respublikasının Tranzit Yükdaşımalar üzrə Koordinasiya Şurasının yaradılması haqqında” Fərman imzaladı: “Hesab edirik ki, bu fərman sözügedən sahədə mühüm dəyişikliklərə - yükdaşımaların keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, yüklərin çatdırılma müddətinin və nəqliyyat xərclərinin optimallaşdırılmasına və nəticə etibarı ilə tranzit yukdaşımalarından ölkəmizin əldə etdiyi gəlirlərin nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına səbəb olacaq. Bir qədər də konkretləşdirsək, deyə bilərik ki, ölkə ərazisindən keçən tranzit dəhlizlərinin rəqabət qabiliyyəti və səmərəliliyi artdıqca, həmin dəhlizlərə böyük həcmlərdə tranzit yük axınlarını müşahidə edəcəyik. Şübhəsiz ki, bütün bu işlər də əsas hədəf olaraq Azərbaycanın dünya miqyasında nəqliyyat-logistika mərkəzi kimi mövqelərini daha da möhkəmləndirəcək. Bu baxımdan, Prezidentinimzaladığı fərmanın əhəmiyyəti çox böyükdür. Xüsusi olaraq onu da qeyd etmək istərdik ki, Azərbaycan Respublikasının ərazisindən dəmir yolları, dəniz nəqliyyatı və dəniz terminalları vasitəsilə tranzit yüklərin daşınmasında “bir pəncərə” prinsipinin tətbiq olunmasıbu sahədəki pərakəndəliyi və bu pərakəndəliyin nəticəsində yaranan bütün neqativ halları aradan qaldıracaq”.

“Gömrük ödənişlərilə bağlı fərman

monopoliyaya vurulmuş zərbədir”

Qeyd edək ki, ölkə başçısının bugünlərdə imzaladığı fərmanlardan biri də Gömrük sahəsində nəzarətin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar bəzi yoxlamaların sadələşdirilməsi haqqındadır. F.Yusifov bildirdi ki, Nazirlər Kabinetinin bu ilin oktyabr ayının 12-dəkeçirilmiş iclasında Prezident ölkədə azad sahibkarlığın inkişafına əngəl olan bütün məqamları çox ciddi şəkildə tənqid edib: “Bundan öncə ölkə başçısı bir neçə dəfə öz çıxışlarında, bu əngəllərin mövcudluğundan narahatlığını ifadə etməklə aidiyyətı qurumlara öziradlarını bildirmişdi. Lakin çox təəssüflər olsun ki, bu iradlardan heç də hər kəs lazımi nəticələr çıxara bilməmişdi. Son müşavirədə “Artıq hövsələ qalmayıb” deyən Prezidentin kəskin çıxışı yaxın günlərdə onun çox ciddi addımlar atacağına işarə idi. Belə də oldu.Müşavirədən sonra ölkə başçısı bir-birinin ardınca sahibkarlığın inkişafına əngəl törədən neqativ halların aradan qaldırılmasına və nəticə etibarilə ölkədə məhsul bolluğunun yaradılması yolu ilə qiymətlərin aşağı salınmasına, büdcə gəlirlərinin artırılmasına yönəlikçox ciddi qərarlar qəbul etdi. Lisenziyaların verilməsi sahəsindəki əngəllərin aradan qaldırılması, əsassız yoxlamaların dayandırılması, fiziki şəxslər tərəfindən respublikanın gömrük ərazisinə gətirilən malların və məhsulların ümumi gömrük dəyərinin əsaslı şəkildə artırılmasında məqsəd ölkədə azad sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinə daha münbit şərait yaratmaq yolu ilə qeyri neft sektorunun inkişafına nail olmaqdan ibarətdir. Bu addımlar digər tərəfdən ölkədə istehlak mallarının və məhsulların qiymətlərinin əsaslı şəkildə aşağı düşməsinə və beləliklə əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına gətirib çıxaracaq”.

F.Yusifov qeyd etdi ki, əsassız yoxlamalar sahibkarlığın inkişafında ciddi əngəl törədən bir reallıqdır: “Güc strukturlarının belə yoxlamalar aparması, sahibkarların işinə yersiz müdaxiləsi isə tamamilə yolverilməzdir. Prezidentin bu qəbildən olan yoxlamalarıaradan qaldırmaq barədəki qərarı ölkədə sahibkarlığın inkişafına çox ciddi təkan verəcək. Sahibkarın fəaliyyətini yalnız vergi orqanları yoxlaya bilər. Hər bir sahibkar hansı vergini verəcəyini yaxşı bilir. Eyni zamanda sahibkar vergini tam və vaxtında ödəmədikdə onuhansı cərimələrin və cəzaların gözlədiyini də yaxşı bilir. Bu səbəbdən də vergi yoxlamaları da seçmə yolla aparılsa daha yaxşı olar. Yalnız cinayət baş verdiyi hallarda prokurorluq sahibkarın fəaliyyətini müvafiq qaydada yoxlamağa sərəncam verə bilər, yəni sahibkarın fəaliyyətinə güc təşkilatlarının, o cümlədən MTN-in müdaxiləsi yolverilməzdir”.

O da vurğulandı ki, Prezidentin oktyabr ayının 22-də imzaladığı fərmanla fiziki şəxslər tərəfindən Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən və istehsal, yaxud kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan ümumi gömrük dəyəri 10000 ABŞ dolları ekvivalenti məbləğindən (müşayiət edilən hər bir yetkinlik yaşına çatmamış fiziki şəxsə görə əlavə 2000 ABŞ dolları ekvivalenti məbləğindən) artıq olmayan mallar (aksizli mallar, avtonəqliyyat vasitələri və səfər zamanı fiziki şəxsin zəruri ehtiyaclarının ödənilməsi üçün nəzərdə tutulan əşyalar istisna olmaqla) gömrük ödənişi ödənilmədən gömrük sərhədindən keçirilə biləcək: “Bu günə qədər mövcud olan qaydalara əsasən vətəndaşlar ölkədən 10 000 dollara qədər vəsait apara bilsələr də ölkəyə cəmisi hər birnəfər üçün 1500 dollar (müşayət edən hər bir həddi buluğa çatmayan üçünsə 500 dollar) ekivalentində mal məhsul gətirə bilərdilər. Məsələnin bu qaydada qoyuluşunun özündə bir yanlışlıq var idi. Hər dəfə ortaya sual çıxırdı ki, ölkədən 10 000 dollar aparanvətəndaş bu pulun cəmisi 1500 dollarına mal, məhsul alıb gətirə bilərsə, onda o həmən pulun yerdə qalan hissəsindən necə istifadə etməlidir? Prezident imzaladığı fərman təkcə bu uyğunsuzluğu aradan qaldırmadı. Hər bir vətəndaşın ölkəyə 10 000 dollara qədərmal və məhsul gətirə bilməsi və onu müşayiət edən həddi-büluğa çatmayanların hər birinin isə 2000 dollar məbləğində mal-məhsul gətirmək şansının olması o deməkdir ki, vətəndaşların xaricdən gətirdikləri anoloji malların ölkə daxilində qiymətləri avtomatik aşağı düşəcəkdir. Buna qədər vətəndaş həmin malları və məhsulları ölkəyə özünə lazım olan həddə gətirə bilmədiyindən onları xaricdən topdan ticarət yolu ilə gətirib daxili bazarda satan monopolistlərin diqtə etdikləri qiymətlərlə - yəni bəzən öz real dəyərindən bir neçə dəfə baha qiymətlərlə almaq məcburiyyətində qalırdılar. İndi isə vətəndaş həmin malı gömrük vergisi ödəmədən xaricdən real qiymətlə alıb gətirə biləcək. Bu isə ölkədəki ayrı-ayrı möhtəkirlərin yaratdığı monopoliyanın tədricən aradan qalxmasına gətirib çıxaracaq.Prezidentin fərmanı da bu problemin həllinə yönələn çox mühüm addımdır.

Fərmanda aksizli malların, avtonəqliyyat vasitələrinin və səfər zamanı fiziki şəxsin zəruri ehtiyaclarının ödənilməsi üçün nəzərdə tutulan əşyalar istisna olunur. Aksizli malların gömrük vergisi ödəməkdən azad olunacaq 10 000 ABŞ dolları məbləğindəki mal və məhsulların sırasına aid edilməməsini sosial şəbəkələrdə şişirdib insanlara yanlış izahat verənlər bilməlidilər ki, bizdə yalnız içməli spirt, pivə və spirtli içkilərin bütün növləri, tütün məmulatları, neft məhsulları, minik avtomobilləri (xüsusi nişan və avadanlıqlarla təchiz olunmuş xüsusi təyinatlı avtonəqliyyat vasitələri istisna olmaqla), istirahət və ya idman üçün yaxtalar və bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulan digər üzən vasitələr aksiz vergilərinə cəlb olunur. Göründüyü kimi, bu sırada insanları narahat edə biləcək əsasistehlak malları yoxdur”.

Nigar Abdullayeva

Palitra.-2015.-24 oktyabr.-S.5.