Tarixi adlarımıza qarşı soyqırım

İndiki Ermənistan ərazisində on minlərlə türk mənşəli tarixi adlar dəyişdirilərək erməniləşdirilib

Daima qonşu torpaqlarda gözü olan, özgə yurd hesabına “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyası ilə yaşayan nankor qonşularımız olan ermənilər daima öz qaranlıq məqsədlərinə çatmaq üçün Azərbaycan mədəniyyətini, Azərbaycan mətbəxtini, eləcə də qədim zamanlardan mövcud olan yer adlarımızı belə dəyişməklə buna nail olmaq istəyirlər. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə Nazim Mustafanın tərtibçiliyi ilə “Tarixi adlara qarşı soyqırımı” kitabı çap edilib. Kitabın ideya və ön söz müəllifi olan millət vəkili, tarix elmləri doktoru, AMEA-nın tarix İnstitutunun direktoru Yaqub Mahmudov qeyd edir ki, bu gün erməni millətçiləri beynəlxalq ictimaiyyətin gözləri qarşısında Cənubi Qafqazın tarixi keçmişini saxtalaşdırmaqda davam edirlər: “2006-cı ildə Ermənistan Respublikası höküməti Yanında Daşınmaz Əmlakın Kadastrı Dövlət Komitəsinin sədri Manuk Vardanyan jurnalistlər qarşısında çıxış edərək məlumat vermişdi ki, Ermənistanın ilk milli atlası nəşr olunacaq. Onun bildirdiyinə görə həmin atlasda 40 min coğrafi ad qeydiyyata alınacaq ki, bu zaman başqa dillərə məxsus olan 8-10 min coğrafi ad dəyişdirilərək erməni adları ilə əvəz olunacaqdır. M. Vardanyanın qeyd etdiyi “başqa dillərə məxsus olan” həmin 8-10 min coğrafi ad məhz göstərilən torpaqlardan deportasiya edilmiş azərbaycanlılara məxsusdur”.

Y.Mahmudov yazır ki, Azərbaycan xalqının ulu babaları hələ ermənilərin Asiyada peyda olmasından çox-çox əvvəllər Cənubi Qafqaz da daxil olmaqla böyük bir regionda dövlət yaradıblar: “Elmə yaxşı məlumdur ki, ermənilər Cənubi Qafqazın aborigen əhalisi deyiller. Tarixi həqiqət bundan ibarətdir ki, onlar Cənubi Qafqaza gəlmə etnosdur. Bunu ilk mənbələrə əsaslanan tədqiqatlar çoxdan sübut edib. Ermənilərin əcdadları hesab olunan tayfalar təqribən e.ə I minilliyin ortalarında Fərat çayının yuxarılarında peyda olmuşlar. Onlar bura Balkan yarımadasından köçüb gəliblər. Azərbaycan xalqının ulu babaları hələ ermənilərin Asiyada peyda olmasından xeyli əvəllər Cənubi Qafqaz da daxil olmaqla, böyük bir regionda yüksək mədəniyyət formalaşdırmış, Arazdan cənubda Manna və Atropatena, şimalda isə qüdrətli Albaniya dövlətini yatarmışlar. Azərbaycan Albaniya dövləti Araz çayından şimaldakı bütün Azərbaycan torpaqlarını, o cümlədən tarixi Qarabağ da daxil olmaqla Araz və Kür çayları arasındakı ərazini əhatə edirdi. Albaniya dövlətinin süqutundan sonra Araz çayından şimaldakı Azərbaycan torpaqları bütün tarixi dövrlərdə ya Azərbaycan dövlətinin, ya da müxtəlif türk-müsəlman imperiyalarının tərkibinə daxil olmuşdur. Belə ki, 1918-ci ilədək Cənubi Qafqaz ərazisində heç bir erməni dövləti olmamışdır. Tarixi reallıq və ilk mənbələrin təsdiq etdiyi həqiqət belədir!”

Kitabda qeyd olunur ki, bu gün Cənubi Qafqazda başlıca gərginlik ocağı olan erməni dövləti yaradılması ideyasının əsası lap yaxın dövrdə XIX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının regionu ələ keçirmək məqsədilə İran və Türkiyəyə qarşı apardığı işğalçılıq müharibələri dövründə qoyulub.Həmin dövrdə Rusiya özünə etribarlı dayaq yaratmaq üçün xristian amilindən istifadə etdi. Bu məqsədlə yenicə işğal olunmuş Şimali Azərbaycan torpaqlarına, əsasəndə keçmiş Azərbaycan dövlətlərinin- İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqlarının ərazisinə İran və Türkiyədən kütləvi surətdə ermənilər köçürüldü. Erməni köçkünlərini yerli müsəlman əhali üzərinə qaldırmaq məqsədilə imperator I Nikolay azərbaycanlıların ümumxalq bayramı olan Novruz bayramı günü 1828-ci il martın 21-də Azərbaycan torpaqları olan İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisində “Erməni vilayəti”adlanan bir vilayətin yaradılması barədə fərman imzaladı. Halbuki yeni yaradılmış “Erməni vilayəti”nin ərazisinə daxil edilən 1111 kənddən yalnız 62-sində ermənilər yaşayırdı. Onlar da 1828-ci ilədək buraya köçürülmüş ermənilər idilər. Göstərilən 62 kəndin ancaq 14-nün adı erməni mənşəli idi.

Rus tədqiqatçısı N.Şavrov yazırdı ki, hazırda Cənubi Qafqazda yaşayan 1 milyon 300 min erməninin 1 milyondan çoxu yerli əhali deyil və buraya bizim tərəfimizdən köçürülüb.

1918-ci il mayın 29-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Cənubi Qafqazda sülh və əmin amanlıq yaradılması xatirinə qədim Azərbaycan şəhəri İrəvanı ətrafındakı torpaqlarla birlikdə ermənilərə güzəştə getdi. Beləliklə, Cənubi Qafqazda tarixdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan torpaqları hesabına erməni dövləti yaradıldı. Bu vaxtdan etibarən Rusiyanın hərtərəfli köməyi ilə ermənilər tərəfindən Qərbi Azərbaycan torpaqlarının Azərbaycanlılardan təmizlənməsi prosesi daha da sürətləndi, ermənilərin köç saldığı torpaqlar Azərbaycan torpaqları hesabına Şərqə doğru daha da genişləndirildi. Bolşevik Rusiyasının hakimiyyəti dövründə bu proses daha da intensivləşdi. 1988-ci ildə azərbaycanlıların öz ata baba yurdları olan bu torpaqlarda - indiki Ermənistan ərazisində artıq bir nəfər də olsun azərbaycanlı qalmayıb.

Vurğulanır ki, azərbaycanlılara qarşı 1905-1906, 1918-1920, 1948-1953, 1988-ci illərdə çoxsaylı soyqırımlar və deportasiyalar həyata keçirmiş ermənilər, eyni zamanda, minlərlə tarixi abidələri, nadir mədəni və mənəvi mədəniyyət əsərlərini, məscidləri, minarələri, qəbiristanlıqları yerlə yeksan etmiş, tarixi adlara qarşı da soyqırım törətmişlər.

Tanınmış tədqiqatçı alim Nazim Mustafanın elə ermənilərin öz mənbələrinə əsaslanaraq hazırladığı “Tarixi adlara qarşı soyqırımı” kitabı tarixi gerçəkliyə qarşı soyqırım cinayəti törətmiş müasir vandallara tutarlı cavabdır. Müəllif ilk mənbələrə əsaslanaraq sübut edir ki, indiki Ermənistanda azərbaycanlılara məxsus yaşayış məntəqələrinin adlarının və digər toponimlərin dəyişdirilməsi prosesinə ilk dəfə 1919-cu ildə Ararat Respublikası hökümətinin qərarı ilə başlanıb. Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1935-ci ilədək orada 190-dan artıq azərbaycanlı yaşayış məntəqələrinin adları dəyişdirilib. Sonrakı dövrlərdə azərbaycanlılara məxsus tarixi adların dəyişdirilməsi prosesi daha da sürətləndirilərək kütləvi miqyas alıb və 1991-ci ildə Ermənistan Respublikası yaradıldıqdan sonra əsasən başa çatdırlıb.

Müəllifin oxuculara təqdim etdiyi kitabında da başlıca məqsədi bundan ibarətdir ki, əsər məhz erməni mənbələrinə əsasən tərtib edilib. Biz isə həmin kitabda yer alan Ermənistan Ali Soveti Heyətinin fərmanlarına əsasən Ermənistan ərazisində adları dəyişdirilmiş azərbaycanlılara məxsus yer adlarından bir neçəsini diqqətinizə çatdırırıq. Azərbaycanlılara məxsus olan əvvəlki adı “Acıbac” dəyişdirilmiş adı “Acabac” yerləşdiriyi rayon Qafan. Fərmanın verildiyi tarix. 09.04.1991.

Azərbaycanlılara məxsus olan əvvəlki adı “Adamxan” dəyişdirilmiş adı “Vardadzor” yerləşdiyi rayon Martuni. Fərmanın verildiyi tarix. 03.07.1968. Əvvəlki adı “Adıyaman”, dəyişdirilmiş adı “Qarnhovit”, yerləşdiyi rayon Talin, fərmanın verildiyi tarix.12.11.1946. Azərbaycanlılara məxsus olan əvvəlki adı “Ağadərəsi” , dəyişdirilmiş adı “Katnaxpyur”, yerləşdiyi rayon Abovyan, fərmanın verildiyi tarix 04.04.1946. Azərbaycanlılara məxsus olan əvvəlki adı “Ağbulaq”, dəyişdirilmiş adı “Ağperek” , yerləşdiyi rayon Krasnoselo, fərmanın verildiyi tarix 09.04.1991. Əvvəlki adı “Ağqala” dəyişdirilmiş adı “Berdunk”, yerləşdiyi rayon Kamo (Qavar), fərmanın verildiyi tarix 09.04.1991. Əvvəlki adı “Başkənd” dəyişdirilmiş adı “Artsvaşen” yerləşdiyi rayon Karsnoselo, fərmanın verildiyi tarix 25.01.1978. Əvvəlki adı “Başnalı”, dəyişdirilmiş adı “Bağramyan” yerləşdiyi rayon “Artaşat”, fərmanın verildiyi tarix 01.12 . 1949. Əvvəlki adı “Çaxırlı” dəyişdirilmiş adı “Sovetaker”, yerləşdiyi rayon Vardenis (Basarkeçər), fərmanın verildiyi tarix 25.01.1978. Əvvəlki adı “Dəvəli” dəyişdirilmiş adı “Ararat”, yerləşdiyi rayon Ararat (Zıngibasar), fərmanın verildiyi tarix 03.01.1935.və s

Azərbaycan Milli Məclisi yanında Toponimiya Komissiyasının sədri, akademik Budaq Budaqov da yaxın günlərdə mətbuata müsahibəsində Ermənistanda Azərbaycana məxsus coğrafi adlara toxunub. O qeyd edib ki, erməni adları demək olar ki yoxdur: “Coğrafi adlar böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir. Coğrafi adlar orada yaşayan xalqın dilidir. Biz Qiyasəddin Qeybullayevlə Ermənistanda Azərbaycana aid olan coğrafi adların izahlı lüğətini yazmışıq. Orada olan beş minə qədər coğrafi ad ancaq türk adlarıdır. Erməni adları demək olar ki yoxdur. Olanlar da təhrif və tərcümə olunmuşlardır. Məsələn, Eçmidəzin əslində Üçmiədzin deməkdir. Üç türk sözüdür, müədzin də ərəbcə ibadəgahdır. Onlar özləri də etiraf edirlər ki, toz kimi dünyanın hər tərəfinə dağılıblar və haradan gəlib, harada məskunlaşdıqlarını özləri də dəqiq bilmirlər. Belə olan halda onların “Dənizə-dənizə böyük Ermənistan” iddiaları mənasız və gülüncdür”.

Günay BÜNYADZADƏ

Paritet.- 2010.- 10-12 aprel.- S. 10.