“Azərbaycanın ənənəvi musiqi atlası”

Azərbaycanın etnomusiqi mədəniyyətinə həsr olunmuş elektron nəşr hazırlanıb

Tarix boyu Azərbaycanda bir sıra xalqların azərbaycanlılarla dost və mehribanlılıq şəraitində yaşaması müşahidə olunub. Ölkəmizdə yaşayan azsaylı xalqlarla həmyerlilərimiz arasında mədəni dialoq yaranıb. Belə ki, azsaylı xalqlar milli bayramlarını ölkəmizdə qeyd edib və öz adət-ənənələrinin təbliği istiqamətində müxtəlif mədəni, ədəbi tədbirlər həyata keçirirlər. Belə ki, “Musiqi dünyası” jurnalının baş redaktoru, professor Tariyel Məmmədovun (“Azərbaycanın ənənəvi musiqi Atlası”- http://atlas.musigi-dunya.az saytında) yerləşdirilmiş “Azərbaycan etnik mədəniyyəti” adlı məqaləsində etnik azlıqların mədəniyyəti ilə bağlı maraqlı məqamlar qeyd olunub.

Məqalədə qeyd edilib ki, Azərbaycan xalqının tarixini nəzərdən keçirsək, görərik ki, respublikamızın əhalisinin 90% -ni təşkil edən azərbaycanlılardan başqa, bu xalqın təşəkkülündə əsrlərdən bəri müxtəlif azsaylı etnoslar, linqvistik və etnik qruplarda iştirak ediblər: ”Onların arasında Altay ailəsinin türk qoluna məxsus (azərbaycanlılar, tatarlar, Ahıska türkləri), həmçinin, İran (tatlar, talışlar, dağ yəhudiləri, kürdlər), Qafqaz (udilər, ləzgilər, avarlar, saxurlar, buduqlar, ingiloylar, qrızlar, xınalıqlar), slavyan (ruslar, molokanlar, ukraynalılar) dil qruplarının təmsilçiləri var. Respublika rəhbərliyinin balanslaşdırılmış siyasətinin əsas məsələlərindən biri dövlətin polietnik əhali kütləsinin qorunub saxlanmasından ibarətdir. Bu da xalqın mədəni genofondunun determenantı kimi, etnik mədəniyyətin - dil, xalq incəsənəti, xalqın maddi mədəniyyəti, adət və ənənələri, etika, ənənəvi tərbiyə sistemi və s. bu kimi ünsürlərini özündə ehtiva edir”.

“Azərbaycanda özünəməxsus “etnik intibah” Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin “Azərbaycanda yaşayan etnik azlıqların və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərinin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında” 1992-ci ildə verilmiş sərəncamı ilə başlanmışdır”- deyən T. Məmmədov qeyd edib ki, Sərəncamın məzmununda etnik azlıqların təhsil, mətbuat, mərkəzi televiziya və radio ilə xüsusi verilişlərin təşkili, həmfikirlik və ədalətlilik, tolerantlıq və həqiqilik, bərabərlik və əməkdaşlıq hüquqları təsbit edilir:”Bu sərəncamın uğurla həyata keçirilməsi ona gətirib çıxarıb ki, yeni Azərbaycanın vətəndaşlarının bugünkü şüurunda üç komponentin vəhdəti kök salıb: bunlar öz etnosuna mənsubluq haqqından (istər azərbaycanlı, istər tatar, istər talış, istərsə də rus olsun), öz milli ənənələrinə və öz xalqının tarixinə hörmət və məhəbbət hissindən, milli dilin və milli mədəniyyətin öyrənilməsi meyllərindən ibarətdir. Eyni zamanda, onların çoxmillətli Azərbaycan cəmiyyətinə və nəhayət, dünya birliyinə mənsubiyyət hüququnun təsdiqi, təkcə öz xalqının və çoxmillətli ölkəsinin taleyi üçün deyil, həmçinin, bütün dünyanın taleyi üçün məsuliyyət hissinin aşılanması bu qəbildəndir”.

“Şübhəsiz, elə bir xalq yoxdur ki, etnik mədəniyyətin qorunması və inkişafı problemi ilə qarşılaşmasın”-yazan professor vurğulayıb ki, əsas məqsəd - millətin və onun mədəniyyətinin qorunması, yeni bilgilərlə zənginləşdirilməsi, həm əvvəlki, həm də indiki nəsillər tərəfindən toplanılan biliklərin gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanması ilə bağlıdır:” Bu tezis “Azərbaycan musiqisi üçüncü minilliyə” - qlobal layihənin carçısı olan, Azərbaycanda ilk və yeganə beynəlxalq musiqi, elmi-pedaqoji, tənqidi-publisistik, mədəni-maarifçilik “Musiqi dünyası” jurnalının fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. “Musiqi dünyası” mədəniyyət və incəsənət, elm və təhsil, elektron və kompüter texnologiyaları sahəsində mütəxəssisləri öz ətrafında birləşdirərək, işini iki istiqamətdə aparır: bir tərəfdən, ənənəvi metodlardan (“Musiqi dünyası” jurnalının nəşri) istifadə edir; digər tərəfdən, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin virtuallaşdırılması ilə bağlı problemlərin həlli üçün informasiya texnologiyalarının müasir metodlarını tətbiq edir.

“Musiqi dünyası”nın fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərindən biri Azərbaycanın ənənəvi musiqisinin müasir şəraitdə öyrənilməsindən ibarətdir”.

T. Məmmədovun sözlərinə görə, Azərbaycanda 30 adda etnik, dini və linqvistik qrup yaşayır:” Sayının, dil və dinlərinin müxtəlifliyinə baxmayaraq, onlar Azərbaycanın barabər hüquqlu vətəndaşlarıdır və çoxsaylı azərbaycanlılarla bərabər bütün vətəndaşlıq hüquqlarına malikdirlər. Onların folklor ənənələri və bilikləri ümummədəni və elmi baxımdan dəyərlidir: çunki bunlar etnik təşəkkül və inkişaf tarixi, həyat tərzi, dünyagörüşü və dünyaduyumu haqqında zəngin məlumatları özündə cəmləşdirir. Onların hər biri unikal, özünəməxsus və təkrarolunmazdır”.

“Təəssüf ki, bu etnosların ənənəvi bilikləri, onların autentik folkloru janr zənginliyinə və mövzu rəngarəngliyinə baxmayaraq, intellektual mükliyyət kimi, bu günə qədər layiqincə qiymətləndirilməmiş, nə bizim ölkəmizdə, nə də xaricdə geniş işıqlandırılmamışdır”-deyən T. Məmmədov qeyd edib ki, bu xalq sərvəti son illərə kimi Azərbaycan tarixçilərinin, etnoqrafların, etnopsixoloqların, etnolinqvistlərin, etnomusiqişünasların tədqiqat obyektinə çevrilməyib.” Hərçənd ki, bu məsələlər Azərbaycanın hüdudlarından kənarda nəşr olunan işlərdə daha ətraflı işıqlandırılsa da, heç də həmişə həqiqətə uyğun və obyektiv xarakter daşımırdı. Buna görə də bu problemin tədqiqi təkcə humanitar elmi araşdırmalar nöqteyi-nəzərindən deyil, həmçinin, siyasi, ictimai, tarixi rakursdan qloballaşma və ənənəvi biliklərin hüquqi qorunması dövründə aktuallıq kəsb edir”.

Qeyd edilib ki, 2003-cü ildən başlayaraq, “Musiqi dünyası”nın yaradıcı qrupu - sənətşünaslıq doktoru, professor T. Məmmədov, etnomusiqişünaslar, sənətşünaslıq namizədləri F. Xalıqzadə, C. Həsənova, T. Kərimova, H. Adıgözəlzadə, texnika elmləri namizədi Z. Quliyev, filoloq İ. İsayev, operator (foto-video çəkilişlər) X. Məmmədov - xalq musiqisinin toplanması, öyrənilməsi, yazılması, xəritələşdirilməsi, sistemləşdirilməsi, kataloqlaşdırılması üzrə məqsədyönlü iş aparır:” Bu cür kompleks tədqiqat musiqi folklorunun mövcud real şəraitini müəyyən etmək üçün zəruri olub, müxtəlif millətlərin birliyini təmsil edən vahid xalqın ictimai həyatı, əmək fəaliyyəti və məişəti, coğrafiyası, etnoqrafiyası, mədəniyyəti ilə əlaqələrini üzə çıxarır. Bütün bunların nəticəsi olaraq, “Azərbaycanın ənənəvi musiqi atlası” layihəsi meydana gəlib. Layihənin məqsədi - multimedia məhsulu formasında (Web-sayt, DVD) Azərbaycanın ənənəvi musiqisinin sistemləşdirilmiş şəkildə məlumat bazasının yaradılmasından ibarətdir. Bu da respublikanın təbii-coğrafi və etnoqrafik zonalarını, onlar üçün səciyyəvi olan musiqi folklorunun forma və janrlarını, ifaçılıq mədəniyyətini, xalq musiqi alətlərini və sair bu kimi cəhətləri əhatə edir. Layihə aktual mülki-hüquqi, ekoloji-maarifləndirmə, ictimai-tədris, mədəni-tərbiyəvi, tarixi-etnoqrafik elmi problemlərin həllinə yönəldilib”.

Məqalədə vurğulanıb ki, layihə insan haqlarına dair beynəlxalq - hüquqi aktlara və milli azlıqların qorunmasına dair çərçivə konvensiyasına əsaslanır; YUNESKO-nun milli müxtəliflik haqqında ümumi deklarasiyasının (2001), qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında beynəlxalq konvensiyasının (2003), mədəni özünü ifadə formalarının rəngarəngliyinin qorunması və artırılması haqqında konvensiyasının (2005) müddəalarında öz əksini tapmış qeyri - maddi mədəni irsin mədəniyyətin rəngarəngliyinin qaynaqları və sabit inkişafının təminatçısı kimi əhəmiyyətinə diqqət yetirir; Beynəlxalq intellektual mülkiyyət təşkilatının 1998-ci ildən başlayaraq, intellektual mülkiyyət sahəsində yeni istiqamətin - ənənəvi biliklərin qorunması probleminin irəli sürülməsində təşəbbüslərini nəzərə alır ; Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, “Müəllifik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında” və “Folklor ifadəsinin hüquqi qorunmasına dair” Azərbaycan Respublikasının Qanunlarını qəbul edir.

Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycanın etnomusiqi mədəniyyətinə həsr olunmuş elektron nəşrin tərtibində və çap olunmasında: Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, YUNESKO-nun Azərbaycan, Ermənistan, Belarusiya, Moldova və Rusiya üzrə Moskva Bürosu, YUNESKO-nun Milli Komissiyası, Azərbaycan Respublikasının Müəllif Hüquqları Agentliyi, Bakı Musiqi Akademiyası, Açıq Cəmiyyət İnstitutu - Yardım Fondu, respublikanın şəhər və rayon mədəniyyət idarələri, Azərbaycan ərazisində yaşayan etnik azlıqların respublika cəmiyyətləri, “TUTU” Nəşriyyat Mərkəzi, “SHABRAN - D” MMC turizm firması, “Musiqi dünyası” elektron nəşriyyatı iştirak edib.

Paritet.- 2010.- 7-8 dekabr.- S. 9.