Beynəlxalq əməkdaşlıq təhsilin əsas prioritetlərindəndir

1980-ci ilin yayında bizim ailəmizdə əlamətdar bir hadisə baş verdi. Orta məktəbi təzəcə bitirmiş əmim oğlu qəbul imtahanlarından əla qiymətlər alaraq Leninqrad İnşaat Mühandisləri İnstitutuna qəbul olundu. Keçmiş sovetlər dönəmində bu şərəfə ancaq yüksək istedad sahibləri nail olurdular və biz də yaxın qohumumuzun bu uğuruna ürəkdən sevinirdik. Sevincimizin bir səbəbi də o idi ki, onu Leninqrada respublikanın birinci şəxsi Heydər Əliyev şəxsən özü yola salırdı. O vaxtlar bütün digər sahələrə olduğu kimi, təhsilə də xüsusi önəm verən ümumilli liderimiz istedadlı Azərbaycan gənclərinin sovetlər birliyinin müxtəlif şəhərlərində yerləşən ali təhsil ocaqlarında oxumasına böyük diqqət və qayğı göstərirdi. Bizim ailə bü diqqət və qayğının şəxsən şahidi olub.

Həmin gün əmim oğlu ilə bərabər, digər gənc tələbələri də o vaxtkı Lenin sarayına (indiki Heydər Əliyev sarayı) dəvət etmişdilər. Respublikanın rəhbəri bu gənclərin qarşısında çıxış edərək onlara xeyir dua verdi və harda oxumalarından asılı olmayaraq Azərbaycanın şərəfini uca tutmağı tapşırdı. Sonra isə bir-bir gənc tələbələrin əlini sıxıb üzündən öpdü. Yaxşı yadımdadır, bu möhtəşəm tədbiri televiziya ekranından izləyən əmimin gözləri dolmuşdu. Ömrünün 50 ilini ucqar dağ kəndində müəllimlik sənətinə həsr edən Vəli əmim müharibənin od-alovundan keçmişdi. Kifayət qədər həyat təcrübəsinə malik olsa da, təhsilə verilən bu yüksək qiyməti az qala heyrət içində izləyirdi. Heydər Əliyevin diqqət və qayğısı, hər bir Azərbaycan gəncini şəxsən təbrik edərək bağrına basması və nəhayət, istedadı ilə seçilən gənclərin əldə etdikləri uğurlara elə onların öz valideynləri qədər sevinməsi bu böyük insanın necə vətənpərvər dövlət başçısı, uzaqgörən siyasi xadim və elm fədaisi olduğunu nümayiş etdirirdi.

Tarixə ötəri nəzər

Azərbaycanda təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələrin və təcrübə mübadiləsinin tarixi kökləri XVIII-XIX əsrlərə təsadüf edir .Ümummilli liderimizin ötən əsrin 70-ci illərindən bu mühüm və vacib məsələyə sistemli şəkildə, ardıcıl diqqət və qayğı göstərməsi əslində bu ənənələrin dövlət rəhbəri səviyyəsində uğurla davam etdirilməsi demək idi. O,bu təcrübənin mili maraqlara cavab verdiyini və yeni yetişən nəslin təlim-tərbiyəsində mühüm rol oynadığını yaxşı bilirdi. Azərbaycanda elmin, mədəniyyətin tərəqqisində müstəsna xidmətləri olan Həsən bəy Zərdabi Moskva Universitetinin fizika-riyaziyyət şöbəsinin yetirməsi deyildimi? 1865-ci ildə bu təhsil ocağını əla qiymətlərlə başa vuran Həsən bəy Zərdabiyə əxlaqına və təhsildə uğurlarına görə universitetin Elmi Şurası tərəfindən hətta namizədlik dərəcəsi də verilmişdi. Digər bir ziyalımız , 1880-1890-cı illərdə Strasburq universitetində təhsil alan Mövsüm bəy Xanlarov sonradan Bakıya qayıtmış, 1897-ci ildə qabaqcıl rus və azərbaycanlı alimləri birləşdirən Rus Texniki Cəmiyyəti Bakı Şöbəsini yaratmışdı. Azərbaycanda kimya və kimya sənayesinin inkişafında əldə edilən uğurlara görə biz həm də bu kimyaçı alimə minnətdar olmalıyıq. Əsərləri London və Parisdə çap olunan, 40 ildən çox Kazan və Sankt-Peterburq universitetlərində professor kimi dərs deyən Mirzə Kazımbəy də yüksək elmi uğurlara imza atmış və Azərbaycana baş ucalığı gətirmiş ziyalılarımızdandır. Bu sırada Mirzə Məhəmməd Şəfinin, Mirzə Abdulla Vəzirovun, Mirzə Cəfər Topçubaşovun, Məhəmməd Əliyevin və başqalarının adlarını çəkmək olar.

Yeri gəlmişkən, Xalq Cümhuriyyəti dövründə də bu sahə diqqətsiz qalmamışdır. Hələ 1919-cu ildə Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti tərəfindən 100 nəfər azərbaycanlı gəncin xaricdə təhsil almağa göndərilməsi ilə bağlı qərar qəbul edilmişdi.. Bu gənclərin, demək olar ki, yarısı Almaniyaya, digər yarısı isə Fransa, İtaliya, İngiltərə və Türkiyəyə göndərilmiş, onlar üçün yol xərci və təqaüdlər müəyyənləşdirilmişdi.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Nəriman Nərimanov tərəfindən “Xaricdə oxumağa göndərilən azərbaycanlı tələbələrə yardımın davam etdirilməsi haqqında” xüsusi dekret imzalandı. Ancaq bu dekretin ömrü qısa oldu. Xaricdə təhsil alan, yaxud diqqətsizlikdən məcburiyyət qarşısında qalaraq təhsilini yarımçıq qoyub Bakıya qayıdanların böyük əksəriyyəti repressiya qurbanına çevrildi. Bununla belə, 1920-ci illərin ortalarından başlayaraq azərbaycanlı gənclərin Rusiyanın iri şəhərlərində yerləşən ali məktəblərə göndərilməsində müəyyən irəliləyişlər hiss olundu və bu, artan xətlə davam etdirildi. Məlumat üçün deyək ki, əgər 1925-26-cı tədris ilində Rusiyada 120 azərbaycanlı təhsil alırdısa, 1929-30-cu tədris ilində onların sayı 244 nəfərə çatmışdı. 1950-ci ildə isə təkcə Moskva və Leninqradın ali təhsil ocaqlarında 800-dən artıq azərbaycanlı təhsil alırdı.

Azərbaycanda yerləşən ali məktəblərə də əcnəbi gənclərin qəbulu həyata keçirilirdi. Məsələn, 1956-cı ildə Almaniya və Bolqarıstandan ali təhsil almaq üçün Bakıya 40 tələbə göndərilmişdi. Ancaq yuxarıda deyilənlər davamlı xarakter daşımadığından təhsilin inkişafında əsaslı dönüş yaratmaq üçün yetərli deyildi.

Sıçrayış

Tarixə nəzər saldıqda Azərbaycanda ali təhsili inkişafının, ölkədən kənarda kadr hazırlığı məsələsinin məhz 1970-1980-cı illərdə yüksək vüsət aldığını görürük. Bu işin sistemli şəkildə həyata keçirilməsi görülən işin effektini ikiqat artırmışdı. Təkcə onu demək kifayətdir ki, bu illərdə keçmiş SSRİ-nin təqribən 60-dək böyük şəhərinin 170-dən çox tanınmış ali təhsil ocaqlarında 15 mindən artıq azərbaycanlı gənc təhsil almışdı. Bu gənclər respublikanın xalq təsərrüfatı, elm, təhsil və mədəniyyətinin 80-dən artıq sahəsini əhatə edən 250-dən çox ixtisasa yiyələnmişdilər. Bütün bunlar o vaxtlar respublikaya rəhbərlik edən Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqının mili maraqlarından doğan əsas ideya və prinsiplərdən çıxış etməsi, ölkənin gələcək inkişafının perspektivlərini müəyyənləşdirən strateji addımlar atması və nəhayət, gecəli-gündüzlü ağır zəhməti hesabına başa gəlmişdi. O illərin statistikası ümummilli liderimizin necə uzaqgörən bir ölkə başçısı, cəsarətli dövlət xadimi olduğunu göstərir. Etiraf edək ki, bu yolda o, hətta öz siyasi karyerasını belə təhlükə altına qoymaqdan çəkinməmişdi. Axı sovet ideoloji maşınının tam gücü ilə işlədiyi bir vaxtda xalqın mili maraqlarından çıxış etmək böyük cəsarət və risk tələb edirdi.

Gəlin bir daha faktlara müraciət edək. 1969-70-ci tədris ilində respublikadan kənara 60 nəfərlik plana qarşı cəmi 47 nəfər təhsil almağa gönədirlmişdi. Ancaq 1975-ci ildə bu rəqəm təqribən 15 dəfə artırılaraq 700 nəfərə çatdırıldı. 1978-ci ildən isə bu proses daha intensiv xarakter aldı. Yaxud digər bir fakta diqqət yetirək. 1969-70-ci tədris ilində ölkədən kənarda təhsil alan gənclərin yalnız 40 faizini azərbaycanlılar təşkil edirdi. 1970-80-ci illərdə bu rəqəm 98 faizə qədər yüksəldi. 80-ci illərin əvvəllərindən isə 1500-dək gənc hər il Azərbaycandan kənarda təhsil almağa göndərildi.

Heydər Əliyev hər dərs ilinin başlamasına bir müddət qalmış bu gənclərin yolasalma mərasimində iştirak edir, onlarla bir-bir şəxsən görüşür və öz öyüd və tövsiyələrini verirdi.

1970-80-ci illərdə Azərbaycandakı ali məktəblərdə təhsil alan əcnəbi tələbələrin də sayı artmış, ixtisasların çeşidi genişləndirilimişdi. Məsələn, əgər 1961-1970-ci illərdə respublikamızın ali təhsil ocaqlarında cəmi 300 əcnəbi tələbə təhsil alırdısa, 1971-ci ildə onların sayı 943 nəfər olmuşdur. 1979-cu ildə isə bu rəqəm təqribən 2000-dək yuksəlib. Əgər 1971-ci ildə Azərbaycana 43 ölkədən tələbə göndərilirdisə, 1979-cu ildə bu ölkələrin sayı 70-ə çatıb. Azərbaycan Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyində yaradılan xarici əlaqələr şöbəsinin və əcnəbi tələbələrlə iş üzrə katibliyin bu sahədəki fəaliyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır.

Hərbi təhsil

Ümummilli liderimiz milli maraqlara cavab verən hərbi təhsil sisteminin yaradılması işinə də daim böyük diqqətlə yanaşıb. Məhz onun təşəbbüsü ilə 1971-ci ildə Bakı şəhərindəki 2 saylı səkkizillik internat məktəbinin bazasında hərbi təmayüllü ilk hərbi məktəb yaradıldı. Hərbi məkətəbə azərbaycanlı müdavimlərin daha çox cəlb olunmasını həmişə diqqət mərkəzində saxlayan Heydər Əliyev bu təhsil ocağına öz övladı kimi bağlı idi. Hər il hərbi liseyi bitirən yüzlərlə gənc azərbaycanlı sovetlər ittifaqının müxtəlif ali hərbi təhsil ocaqlarında oxumağa göndərilirdi. Bundan əlavə, Bakıda yerləşən Ali Hərbi Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinə və Ali Hərbi Dənizçilik Məktəbinə azərbaycanlıların daha çox qəbul edilməsi respublikanın birinci şəxsi tərəfindən daim nəzarət altında saxlanılırdı. Bu uzaqgörən müdrik siyasətin nəticəsi idi ki, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ordu quruculuğu işində ortaya çıxan kadr probleminin həllində qısa vaxtda ciddi uğurlar əldə olundu. Belə ki, xalqın təkidi ilə 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyət sükanı arxasına keçən ümummilli liderimiz MDB qoşun hissələrində xidmət edən azərbaycanlı zabitləri Vətənə çağırdı və onun tarixi müraciəti cavabsız qalmadı. Bu zabitlərin tam böyük əksəriyyəti vaxtilə şəxsən respublika rəhbərinin diqqət və qayğısı sayəsində hərb sənətinə yiyələniblər.

Daha bir faktı da xüsusi qeyd etmək yerinə düşər. Məhz Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində 4 may 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikası NATO-nun “Sülh Naminə Tərəfdaşlıq” (SNT) Proqramına, 1996-cı ildə isə Təhlil və Planlaşdırma prosesinə qoşuldu. Azərbaycan Ali Hərbi Məktəblərində təhsil sistemi müasir tələblərə cavab verən NATO standartlarına uyğunlaşdırıldı, təhsilin keyfiyyəti artırıldı. Beynəlxalq əlaqələr sahəsində təhsillə bağlı bir sıra vacib sənədlər imzalandı. Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində NATO ///- SNT kafedrası və Milli SNT Təlim Mərkəzi yaradıldı. Məhz bütün bunların nəticəsində Azərbaycan Ali Hərbi Məktəblərinə beynəlxalq səviyyədə maraq artdı. İndi bu təhsil ocaqlarında xarici ölkələrdən gəlmiş gənc kursantların təhsil alması qürurla qeyd etdiyimiz faktlardandır. Eyni zamanda, hər il onlarla gənc azərbaycanlı kursant bir sıra xarıci ölkələrin ali hərbi məktəblərində hərb sənətinin incəliklərinə yiyələnir.

Son söz əvəzi

Göründüyü kimi, istər keçmiş sovetlər dönəmində, istərsə də müstəqil Azərbaycan Respublikasının bugünkü həyatında təhsil sistemi ilə bağlı beynəlxalq əməkdaşlıq məsələsi, sözün həqiqi mənasında, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Sevindirici haldır ki, əsası əbədiyaşar liderimiz tərəfindən qoyulan bu təhsil ənənələri indi də uğurla davam etdirilir. Hər il bir sıra Avropa ölkələrində oxumağa göndərilən yüzlərlə azərbaycanlı gənc Vətənimizi dünyada layiqincə təmsil edir və tanıdır. Bütün bunlar isə öz növbəsində Azərbaycanın beynəlxalq aləmə inteqrasiyasında, heç şübhəsiz, önəmli rol oynayacaq.

İsa İSMAYILOV

Paritet.- 2010.- 26-30 iyun.- S. 9.