Qaçqın və məcburi köçkünlərin problemləri həll olunur

Ötən il məcburi köçkünlər arasında yoxsulluq həddi 74 faizdən 25 faizə enib

“İşğal olunmuş bütün rayonlardan didərgin düşmüş, indi qaçqın vəziyyətində, köçkün vəziyyətində yaşayan vətəndaşların problemləri bizim üçün və şəxsən məmin üçün bir nömrəli problemdir”. Ulu öndər Heydər Əliyev bu sözlərlərlə Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzu nəticəsində öz doğma yurdlarından didərgin düşən çox sayda məcburi köçkünün dərdlərinə şərik olduğunu bildirmişdi.

Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü nəticəsində 20 min nəfər azərbaycanlının həlak olması, 4866 nəfər itkin düşməsi, 100 min nəfərin yaralanması, 50 min nəfərin müxtəlif dərəcəli xəsarət alaraq əlil olması hərbi təcavüzün xalqımız üçün nə qədər ağır olduğundan xəbər verir.

Hərbi təcavüz respublikamızın 17 min kv.km. məhsuldar torpağının işğalına, 900 yaşayış məntəqəsinin, 130939 evin, 2389 sənaye və kənd təsərrüfatı obyektinin, 1025 təhsil, 798 səhiyyə ocağının, 1510 mədəniyyət müəssisəsinin, 5198 km. avtomobil yollarının, 348 körpünün, 7568 km. su və 76940 km. elektrik xəttinin dağıdılmasına səbəb olub. Erməni təcavüzkarları işğal olunmuş ərazilərdə Azərbaycanın mədəni irsini təşkil edən mədəniyyət obyektlərini xüsusi qəddarlıqla məhv ediblər.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin 1988-1992-ci illərdə ölkəmizə hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi-Dağlıq Qarabağın, eləcə də ona bitişik olan 7 rayonun ərazisi işğal olundu, Dağlıq Qarabağdan, ətraf rayonlardan, həmçinin Ermənistanla və ya Dağlıq Qarabağla həmsərhəd olan yaşayış məntəqələrindən 700 min nəfərədək soydaşımız öz daimi yaşayış yerlərindən məhrum olaraq məcburən köçkün düşdü . Məcburi köçkünlər respublikanın 62 şəhər və rayonunda, 1600 -dən çox sıx məskunlaşma obyektində müvəqqəti məskunlaşdılar. Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilərdən, eləcə də Naxçıvan Muxtar Respublikasının işğal olunmuş 2 kəndindən 1-i, Ağdam rayonunun işğal olunmuş 81 kəndindən 80-i, Füzuli rayonunun işğal olunmuş 76 kəndindən 54-ü, Tərtər rayonunun 13 kəndi və Qazax rayonunun işğal olunmuş 12 kəndindən 6-sı hələ də işğal altındadır. Azərbaycanda həmçinin 3 min nəfərdən çox “qaçqın” statusu almaq niyyətində olan (sığınacaq axtaran) şəxs mövcuddur. Onların böyük əksəriyyətini çeçen mənşəli Rusiya vətəndaşları, Əfqanıstan, İran, İraq və Fələstindən olan şəxslər təşkil edir. Beləliklə, hazırda Azərbaycanda bir milyonadək qaçqın, məcburi köçkün və “qaçqın” statusu almaq niyyətində olan şəxs var. Bu gün isə onların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması, qaçqın və məcburi köçkünlərimizin məşğulluqla təmin edilməsi ölkədə həllinə nail olmaq üçün qarşıya qoyulan əsas problemlərdəndir.

Azərbaycan Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri Üzrə Dövlət Komitəsinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Sənan Hüseynov qəzetimizə verdiyi müsahibəsində bu sahədə olan problemlər və nailiyyətlərdən danışdı. Onun sözlərinə görə, ölkə başçısı tərəfindən 2004-cü ildə qaçqın və məcburi köçkünlərin yaşayış yerləri ilə təminatı və məşğulluqlarının artırılması istiqamətində dövlət proqramı haqqında sərəncamı təsdiqlədikdən sonra qaçqın və məcburi köçkünlərin müəyyən hissəsinin problemləri öz həllini tapıb. 2007-ci ildə ölkə başçısının həmin dövlət proqramına əlavə tədbirlər haqqında sərəncamı köçkünlərin bir sıra problemlərinə yardımçı olub: “Dövlət proqramına əlavələrdə ikinci bənd məşğulluqla bağlıdır ki, bu tələbə uyğun olaraq çox sayda işlər görülüb. Bu gün qaçqınlar və köçkünlər üçün yeni salınmış qəsəbələrdə məntəqə, xəstəxana, məktəb və poçt məntəqələri fəaliyyət göstərir. Məlum olduğu kimi Ermənistan qaçqınları üçün tikilən qəsəbələr onların daimi istifadəsinə verilir, Dağlıq Qarabağdan olan məcburi köçkünlər üçün tikilən evlər isə onların müvəqqəti istifadəsinə verilir.Yəni o komitənin balansında qalır və komitənin nəzdində də həmin qəsəbələrə xidmət göstərən xüsusi departament var. Qəsəbələrdə fəaliyyət göstərən xidmət təşkilatlarında məcburi köçkünlər çalışır.”

2009-cu ildə Əmək və Əhalinin Sosial Nazirliyi və onun struktur bölmələri ilə qarşılıqlı fəaliyyət nəticəsində 1747 nəfərin işlə təmin olunduğunu deyən S. Hüseynovun sözlərinə görə, 563 nəfər məcburi köçkünə işsiz statusu verilib, 680 nəfərə işsizlik müavinəti təyin edilib. 467 nəfər qaçqın və məcburi köçkünün isə əmək bazarının müvafiq tələbləri əsasında peşə hazırlıq kurslarına cəlb ediliblər. 253 nəfər isə haqqı ödənilən ictimai işlərə cəlb edilib. Bundan əlavə büdcədən maliyyələşən müəssisələrdə çalışan və işlə təmin olunmamış 14 min nəfərdən çox köçkünə orta aylıq əmək haqqının ödənməsi davam etdirilib. Onlar üçün yeni salınmış qəsəbələrdə onlara həyətyanı torpaq sahəsi olan 12 sot torpaqdan əlavə olaraq əkin-biçin üçün də əlavə torpaq sahələri verilib. Həmin qəsəbələrdə müxtəlif sexlər fəaliyyət göstərir ki, bu da onların məşğulluq səviyyəsinə təsir edir. Dünya Bankının da bir çox layihələri həyata keçirilib ki, bu layihələr nəticəsində məcburi köçkünlərə mikrokreditlər verilib, onların sayəsində çoxları kiçik sahibkarlıqlarını inkişaf etdirə biliblər. Beləliklə, 2009-cu ildə məcburi köçkünlər arasında yoxsulluq həddi 74 faizdən 25 faizə enib.

Komitə nümayəndəsinin sözlərinə görə, qaçqın və məcburi köçkünlərin yaşayış yerləri ilə təmin edilməsi istiqamətində də ciddi işlər gedir, lakin bəzi problemlər hələ də qalır: “Ümumiyyətlə qaçqın dedikdə problem başa düşülür. Ağır vəziyyətdə olan köçkünlər var ki, onların da həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün çox işlər nəzərdə tutulub. Hazırda 932 ailənin məskunlaşdığı Ağdam rayonu ərazisində yol kənarlarında kərpicdən, qamışdan tikilmiş evlər var. Onların köçürülməsi bu il nəzərdə tutulub. Bundan başqa Yevlax şəhərində 10 mərtəbəli binanın tikilməsi və məcburi köçkünlərin ora köçürülməsi nəzərdə tutulur. Eləcə də məlum olduğu kimi 11 fin qəsəbəsi vardır ki, onun yalnız biri ləğv edilib, gələcəkdə bütün fin qəsəbələri ləğv ediləcək. Bunlarla yanaşı qeyd olunmalıdır ki, bu yaxınlarda Qəbələ rayonu ərazisində 152 məcburi köçkün ailəsi üçün binanın tikintisi başa çatıb və yaxın vaxtlarda ora köçürülmə başlanacaq”.

Beynəlxalq və yerli humanitar təşkilatlar tərəfindən qaçqınlara 2009-cu ildə ümumi 25 milyon dollar həcmində layihələri həyata keçib. Bu demək olar ki, elə 2008-ci ildə də eyni həcmdə olub. Nazirlər Kabinetində 2009-cu ilin yekunlarına həsr olunmuş tədbirdə ölkə başçısı bildirib ki, tələbə yataqxanalarından məcburi köçkünlərin köçürülməsi prosesi öz həllini tapmalıdır. S.Hüseynov bildirdi ki, bu il müxtəlif yerlərdə məskunlaşan məcburi köçkünlərin köçürülməsinə başlanacaq: “21276 nəfər məcburi köçkün pərakəndə halda hər yerdə-bağ evlərində, qohum və şəxsi vəsait hesabına tikilən ərazilərdə məskunlaşıblar. Onlar həmçinin təhsil müəssisələrində, uşaq bağçalarında sanatoriyalarda, pansionatlarda, tikintisi yarımçıq qalmış binalarda, yataqxanalarda məskunlaşıblar. O ki qaldı buna zəbt olmuş mənzil deyirlər, həmin mənzillərdə məskunlaşan məcburi köçkünlərin 314-ünün orderi var. Biz çalışırıq ki, hissə- hissə həmin məcburi köçkünlər evlə təmin olunaraq köçürülsünlər. İlkin olaraq Yasamalda 70 ailəlik bir ev var, onun köçürülməsi nəzərdə tutulub. Amma bu prosesin yaxın vaxtlarda başlanacağını demək olmaz. Yataqxanalara gəldikdə isə komitənin tabeliyində olan 70 yataqxana var ki, çox gümanki ilk olaraq bunlardan başlanacaq. Ola bilsin ki, ilkin olaraq Bakı Dövlət Universitetinin tələbə şəhərciyindən başlansın. Həmin köçkünlər isə iş yerlərini itirməmək üçün yəqin ki, Bakı və Bakı ətrafı ərazilərə köçürüləcəklər”.

S. Hüseynov bildirdi ki, Xocalı qaçqınları üçün 150 ailəlik bir qəsəbə salınıb. Eləcə də Goranboy rayonunda 500 ailəlik böyük, geniş strukturlu bir qəsəbə onların ixtiyarına verilib. Qaçqın və məcburi köçkünlərin əsasən hansı hüquqlarının pozulduqlarına gəlikdə isə S. Hüseynov bildirdi ki, onların əsasən yaşayış yerlərindən çıxarıldıqları üçün müəyyən şikayətləri komitəyə daxil olur. Bununla bağlı müəyyən məhkəmə qərarları da olur.

G.BÜNYADZADƏ

Paritet.- 2010.- 2-3 mart.- S. 8.