“Müharibə fotoqraf yaradıcılığının ən ağrılı mövzusudur”

Xalqımıza qarşı törədilmiş faciənin dəhşətləri fotoların yaddaşında...

Artıq uzun illərdir ki, Azərbaycan tarixində bir-birinin ardınca qanlı hadisələr baş verir və faciələr törədilir. Bu faciələr arasında öz dəhşətləri və günahsız insanların vəhşicəsinə öldürülməsi ilə yadda qalanı 20 Yanvar və Xocalı faciəsidir. 1990-cı ilin 20 Yanvarında ölkəmizə qarşı ərazi iddiaları irəli sürən Ermənistanın təcavüzkar hərəkətlərindən və keçmiş SSRİ rəhbərliyinin onlara havadarlığından hiddətlənən, Bakının küçələrinə və meydanlarına çıxaraq bu dəhşətlərə öz qəti etirazını bildirən geniş xalq kütlələrinə qarşı sovet ordusunun döyüş hissələrinin yeridilməsi Azərbaycanda misli görünməmiş faciəyə gətirib çıxardı. Həmin faciəli günlərdə öz ölkəsinin, xalqının azadlığı, şərəf və ləyaqətini hər şeydən uca tutan mərd Vətən övladları canlarından keçərək, şəhidlik zirvəsinə ucalıblar. O gecədə şəhid olanlar Azərbaycan tarixində parlaq səhifələr yazdılar və xalqın milli azadlığı müstəqilliyi üçün yol açdılar. Bu qanlı gecənin dəhşətləri sənət adamlarının da əsərlərində, çəkdiyi rəsm, film və fotolarının yaddaşına köçüb saxlanaraq, gələcək nəsillərə və dünyaya çatdırılıb. Sözügedən faciənin şahidlərindən biri də istedadlı fotoqraf Tahir Cəfərovdur.

Biz də T.Cəfərovla bu qanlı tarixi özündə əks etdirən, uzun illərdir ki, şəxsi arxivində qoruyub saxladığı fotoların, tarixi sənədlərin bugünkü taleyi, qorunub saxlanması və onların necə təbliğ olunması haqqında danışdıq. Onun dediyinə görə, foto arxivində 20 Yanvar faciəsi, Xocalı soyqırımıyla bağlı silsilə fotolar yer alıb: ”Mən bu çəkdiyim fotoları öz arxivimdə saxlamaqla kifayətlənmirəm. Hər il bu qanlı hadisələrin ildönümü günü həmin hadisələrlə bağlı fotolar müəyyən dövlət və qeyri - hökumət təşkilatlarının keçirdiyi tədbirlərdə nümayiş olunur. Eyni zamanda İstiqlal Muzeyində də mütəmadi olaraq tədbirlərdə iştirak edirəm və fotolarım sərgilənir. Hətta ötən il 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı olan 100-dən artıq fotomu Dövlət İstiqlal Muzeyinə hədiyyə etdim. Xatırladım ki, haqqında danışılan muzeydə bu faciənin ildönümü ilə bağlı geniş tədbir keçirildi. Həmin tədbirdə mənim fotolarım sərgiləndi və geniş auditoriya tərəfindən maraqla qarşılandı”.

Fotoqraf Azərbaycan tarixinin əsas hissəsini özündə əks etdirən belə fotoların muzeyin arxivində saxlanmasıyla fəxr etdiyini dedi: ”Axı, muzeyə gələn milyonlarla insan həmin fotoları görəcək və beləliklə, tarix unudulmayacaq və yaddan çıxmayacaq. 20 Yanvar faciəsiylə bağlı çəkdiyi fotoların yer aldığı albomları dünyanın bir sıra ölkələrində yayıram. Eyni zamanda mənim fotolarım bir sıra müəlliflərin yazdığı kitabların üz qabığında və ya içəri səhifələrində mövzuya uyğun olaraq yerləşdirilir. Eyni zamanda mütəmadi olaraq müxtəlif telekanallarda bu faciələr haqqında çıxış edirəm və şəkilləri televiziya tamaşaçılarına təqdim edirəm”.

Tanınmış fotoqraf bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, 20 Yanvar faciəsi onun həyatında silinməz iz buraxıb: “Mən həmin günlərdə meydanlarda baş verənləri fotoaparatımın yaddaşına köçürdüm və illər sonra isə o fotolar tarixin yaddaşına köçdü. Həmin şəkillərin hər birində faciənin dəhşətli anları əks olunub. İstiqlal Muzeyində 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinə həsr edilmiş sərgidə nümayiş etdirilən fotolar həmin faciənin ən ağrılı günlərini, anlarını özündə əks etdirən tarixi sənəddir. Və həmin illərin yadigarıdır”. Fotoqraf qeyd etdi ki, bu fotoların hər biri onun qanı bahasına çəkilib: “Belə ki, o illərdə, baş verən dəhşətli hadisələri lentin yaddaşına köçürən zaman, imperiya əsgərləri məni meydanda gülləbarana məruz qoyublar. Amma o anda heç nə məni qorxurtmurdu, ölümün gözünə dik baxırdım və vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirməli idim. Eyni zamanda çalışıram bu fotoların yer aldığı albom və broşurlar hazırlayım”.

“Həmin illərdə imperiya hər vasitə ilə Azərbaycan xalqını məhv etməyə çalışırdı. Əlimizdə olan foto və video materialları imperiyanın aidiyyati orqanları zorla ələ keçirir və məhv edirdi. Amma mən bu cür dəhşət içərisində o fotoları çəkirdim”.

T.Cəfərovun qeyd etdi ki, belə tarixi hadisələri özündə əks etdirən fotoları fotoqraflar öz arxivlərində saxlamayıb. AFB-nin arxivinə verməlidirlər ki, gələcək nəsillər ondan bəhrələnə bilsin və dövlət səviyyəsində keçirilən sərgilərdə nümayiş edilsin ki, dünya bu dəhşətlərdən xəbərdar olsun.

Müharibənin- qanlı -qadalı döyüşlərin iştirakçısı olmuş fotoqraf Əlövsət Qasımov da qeyd etdi ki, foto sənədli tarixi bir faktdır: ”Mən o zaman qanlı-qadalı döyüşlərin getməsinə baxmayaraq, çalışdım ki, həmin anları ətraflı əks etdirən çoxsaylı fotolar çəkim. Çünki erməni vəhşiliklərini, vandalizmini dünyaya çatdırmaq üçün çəkilən fotolar və yaxud görüntülər əsaslı faktolardır. Müharibə zamanı bu dəhşətləri görüb onlardan yan keçmək çətin idi”. O qeyd etdi ki, o zaman rayonda mədəniyyət evində işlədiyindən şəxsi fotoaparatı olub: ”Fotoaparatım olduğundan da özümü odun-alovun içərisinə ataraq gördüyüm dəhşətləri və vandalizmi lentə aldım. O fotolarda düşmənlərin müharibə qanununa uyğun olmayan törətdiyi terror əksini tapıb. Ümumilikdə müharibə səhnələrini əks etdirən 950-dən çox foto çəkmişəm. Həmin fotolarda təsvir edilən insanların çoxu naməlum idi. Onu da söyləyim ki, həmin fotoların 930-dan çoxunu uzun axtarışdan sonra ailələrinə vermişəm. Amma bir qisim fotolar hələ də ünvanını tapmayıb”

Çəkdiyi çoxsaylı fotoların imkan daxilində bütün dünyaya müəyyən vasitələrlə çatdırmaq üçün intensiv çalışdığını qeyd edən fotoqraf bildirdi ki, onun seçdiyi vasitələrdən ən əsası sərgidir:” Çünki sərgiyə yüzlərlə və ya minlərlə insanlar gəlir. Türkiyədə, Rusiyada , İngiltərədə sərgilərim təşkil edilib. Bütün foto sərgilərimin keçirilməsində bir məqsəd var, qoy bütün dünya təkcə Azərbaycana yox, bütün türk dünyasına vurulan bu ağır zərbənin şahidi olsun. Çox zaman ölkədən kənarda keçirilən sərgilərə mən gedə bilmirəm, amma hər zaman fotolarımı əyani vəsait kimi göndərirəm. Əsas fotolarımın yayılmasıdır”.

Onun dediyinə görə, müharibə ilə bağlı çəkilən bir çox filmlərdə onun müəllifi olduğu fotolardan istifadə edilib:” “Ruhumun harayı” “Qarabağ çağırır bizi” və başqa bir sıra filmlərdə fotolarımdan istifadə olunub. Həmin filmlərdə işğal olunmuş rayonların gözəlliyi, yəni keçmişi saz-söz ustalarının dili ilə verilib. Hətta gələcəkdə fotoların yer aldığı albom hazırlamaq fikrindəyik”.

Müharibənin dəhşətlərini lentin yaddaşına köçürərək, əsas tarixi sənəd olan müəllifi olduğu fotoların vasitəsi ilə dünyaya çatdıran istedadlı fotoqraflardan biri də Azərbaycan Fotoqraf Birliyinin idarə heyətinin üzvü Mirnaib Həsənoğludur. Mirnaib müəllimin həyat və yaradıcılığının böyük bir hissəsi Qarabağ müharibəsinə həsr olunub: ”Fotovernisajda məhz bu seriya nümayiş olunub. “Qarabağ seriyası”ndan olan fotoşəkillərimin sayı bir neçə yüzdür. Həmin şəkillər məlumatverici, kompozisiyalı və realistdir. İnanın, şəxsi fotokameram ilə birgə ən “qaynar” nöqtələrə səfər etmişəm. Və qaçqınların, onların məişətini və həyat şəkillərini çəkmişəm”. M. Həsənoğlunun sözlərinə görə, foto şəkil yalnız onu dinləməyəndə səssiz olur. Fotoqrafın müharibə ilə bağlı çəkdiyi fotolara baxdıqda həmin fotoların həqiqətən də danışdığının şahidi oluruq:” Fikrimcə, müharibə-qaçqınlıq fotoqraf yaradıcılığının ən ağrılı mövzusudur. Hər bir foto şəkil ayrı qəmli hekayə, hər bir süjet bütün xalqın kədəri və ağrısıdır”.

Müharibə mövzusunda çəkdiyi bütün şəkillərin ağ-qara olduğunu deyən fotoqrafın fikrincə, müharibənin bundan başqa rəngi yoxdur:” Və bəlkə də rəng zidiyyəti ilə ifadə olunan “ağla” “qaranın” mübarizəsi, “işıqla” “zülmət” arasında daimi münaqişə, “müharibə” və “sülhün” qarşı-qarşıya durması foto işlərin seyrindən alınan təəssüratı daha da artırır. Mən deyərdim ki, mənim fotolarım həyatı iki yerə bölüb- “sülh” və “müharibə”. “Sülh”- müharibədən əvvəl olanlar- sakit həyat, ata evi, doğma torpaqda əmək, fərəhli uşaq gülüşü. Qalanları isə-”müharibə”.Dağıdan, öldürən, şikəst edən, doğma yurddan qovan müharibə. Baxmayaraq ki, hazırda güllələr başın üzərindən vıyıldayıb keçmir və insanlar təhlükəsiz yerdədirlər, onların qəlbində qaynayan yara var, bu yaranın adı isə “müharibədir”.

M.Həsənoğlu müharibə silsiləsinə aid olan fotolarını xronoloji qayda da yerləşdirsək, onları Qarabağ müharibəsinin salnaməsi adlandırmaq olar. Belə ki, bu mövzuya aid olan silsilə fotolarında Azadlıq meydanında mitinqlər, ordunun şəhərə daxil edilməsi, küçələrdə minik avtomobilləri ilə birgə yeriyən tanklar, qaçqınları doğma yerlərdən uzaqlara aparan yük maşınları ilə dolu yollar və s. kimi ürək ağrıdıcı hadisələri təsvir etdiyi fotolar fotoqrafın qalereyasında yer alıb. Əminik ki, illər keçsə də, dəyərli sənət olan fotolar bizim bu, “qanlı” tariximizin kimlər tərəfindənsə danılmasına, təhrif olunmasına və unudulmasına yol verməyəcək.

Onun müharibə ilə bağlı silsilə fotoları bir sıra xarici ölkələrdə nümayiş olunub.

Biz də çox istərdik ki, bu faciələri özündə əks etdirən fotolar mütəmadi olaraq sərgilərdə, filmlərdə yer almaqla yanaşı, internetdə yerləşdirilsin və xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən diaspor nümayəndələri tərəfindən yayılsın və bütün dünya türk xalqına qarşı törədilmiş bu dəhşətləri görsün.

Günay ƏSƏDOVA

Paritet.- 2010.- 22-24 may.- S. 8.