İKT-yə əsaslanan milli təhsil modeli

“Azərbaycan təhsili İKT-nin sistemli tətbiqinin templərinə görə nəinki region ölkələrini, hətta bir sıra Avropa ölkələrini də üstələyir”

Bu gün dünyada belə bir fikir var ki, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarına (İKT) malik olmadan, heç bir nəzəri metodologiyanı praktikada tətbiq etmək olmaz. Ola bilsin ki, biz yüksək biliyə və materiallara malik olaq, amma praktika da onu tətbiq etmək üçün İKT sistemlərinə, avadanlıqlarına, məlumatların idarə olunmasına, müasir poroqram təminatı, serverlərə və s. malik olmaq lazımdır. Məhz buna görə də Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda İKT-nin tətbiqini prioritet məsələ hesab edir.

İKT-nin təhsildə tətbiqi Azərbaycan vətəndaşlarının müasir biliklərə və bacarıqlara malik olan yeni nəslinin formalaşmasına birbaşa təsir edən yüksək mahiyyətli məsələdir. Son illər təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və təhsildə İKT-nin tətbiqinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılması ölkəmizdə prioritet istiqamətlərdən biri olub. Bu dövrdə təhsil sistemində İKT-nin tətbiqi sahəsində müxtəlif layihə və tədbirlər hazırlanıb həyata keçirilib ki, bu da ölkənin təhsil sahəsində aparılan islahatların çox vacib mərhələlərindən biri olmaqla təhsil ocaqlarında İKT infrastrukturunun qurulmasına yönəlib. Təsadüfi deyil ki, ümummilli lider Heydər Əliyev tətəfindən İKT-nin 2012-ci illərə qədər cəmiyyətin müxtəlif sahələrində tətbiqi ilə bağlı Mili Strategiya qəbul olunub. Həmin siyasi kursun davamı olaraq Prezident İlham Əliyev tərəfindən də ölkəmizdə informasiya cəmiyyətinin artıq praktiki müstəvidə, bir konkret fəaliyyət planı çərçiivəsində icra olunması üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirilir.

Məlum olduğu kimi ölkə başçısı respublikamızda, ümumiyyətlə, informasiya cəmiyyətinin qurulması ilə əlaqədar bir “Elektron Azərbaycan Dövlət Proqramı” qəbul edib. Proqramın icrasından əldə olunan nəticələrin davam etdirilməsi və genişləndirilməsi məqsədilə bu ilin avqustunda Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nı (Elektron Azərbaycan) təsdiqləyib. Dövlət proqramı dörd əsas istiqamət üzrə reallaşdırılacaq:bunlar telekommunikasiya və poçt infrastrukturunun və xidmətlərinin inkişafı, dövlət və yerli idarəetmə orqanlarında informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi və elektron xidmətlərin inkişafı, informasiya cəmiyyətinə keçid üçün şəraitin yaradılması, eləcə də İKT ixrac və rəqabətə davamlılığın gücləndirilməsidir. Dövlət proqramında təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, ədliyyə, vergilər və digər sahələrdə ayrı-ayrı dövlət qurumları tərəfindən həyata keçirilməsi planlaşdırılan ölkə əhəmiyyətli İKT layihələri daxil edilib. Xatırladaq ki, Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı dövlət proqramının yerinə yetirilməsinin əlaqələndirilməsi ilə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə tapşırılıb.

Bununla yanaşı cəmiyyətin ayrı-ayrı müxtəlif sahələrində də İKT-nin geniş tətbiqi üçün müxtəlif proqramlar qəbul olunur. Və cəmiyyətdə təhsilin missiyası, təhsilin üzərinə düşən vəzifələr çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Təbii ki, təhsilin qarşısındakı vəzifələrin həyata keçirilməsi, təhsilin bu günün tələblərinə cavab verməsi məqsədilə İKT mühüm vasitə rolunu oynayır. Məhz bu nöqteyi-nəzərindən ilkin olaraq 2005-ci ilin avqustunda "Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramı"na (2005-2007-ci illər) qəbul olunub. Həmin proqramın hədəfi orta ümumtəhsil məktəblərinin kompüterləşdirliməsi idi. Xüsusən də hər 29 şagirdə bir kompüterin düşməsi bu proqramın qarşısında duran əsas vəzifələrdən bir idi. Amma bildiyimiz ki, təkcə kompüterləşdirmə ilə bu işləri bitirmək olmaz. Çünki informasiya cəmiyyəti təkcə kompüterləşdirmə ilə yox, eyni zamanda bu kompüterlərin müasir bir şəbəkə infrastrukturunda qoşulmasını təmin etməkdir. Ona görə də Prezident İlham Əliyev bu zərurət və əvvəlki görülmüş işlər nəzər alınmaqla 2008-ci ilin iyun ayında “2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Resrublikasında təhsil sisteminin informasiyalasdırılması uzrə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqda sərəncam imzalayıb.

Dövlət proqram qeyd olunan məsələlərin səmərəli və kompleks şəkildə həllinə yönəlib. Proqramın əsas məqsədi təhsilin bütün pillələrində müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının səmərəli tətbiqi və istifadəsi ilə vahid ümummilli təhsil mühitinin formalaşdırılması və bu zəmində əhalinin bütün təbəqələri üçün keyfiyyətli təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi, habelə ölkənin təhsil sisteminin dünya təhsil məkanına inteqrasiya olunması üçün şərait yaradılmasıdır.

“Simsiz texnologiyalar tədrisin prinsipcə yeni bir səviyyəsində qurulmasını təmin edə bilər”

İKT-nin təhsildə tətbiqi, eləcə də adı çəkilən proqramın icrası baxımından Təhsil Nazirliyi ilə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi arasında səmərəli əməkdaşlıq mövcuddur. Rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov mediaya açıqlamasında deyib ki, hazırda bu proqram çərçivəsində əldə edilmiş aralıq nəticələr və nəzərdə tutulan məqsədlər faktiki olaraq İKT-yə əsaslanan Milli Təhsil Modelinin qurulması deməkdir: “Azərbaycan təhsili informasiya kommunikasiya texnologiyalarının sistemli tətbiqinin templərinə görə nəinki region ölkələrini, hətta bir sıra Avropa ölkələrini də üstələməkdədir. Artıq biz bu gün digər ölkələrin planlaşdırdığı strategiyaları real olaraq həyata keçiririk və bu, beynəlxalq səviyyədə böyük maraqla qarşılanır. RİTN-nin xaricdə iştirak etdiyi müxtəlif səviyyəli tədbirlərdə biz İKT sahəsində digər maraqlı layhələrlə yanaşı, təhsil sahəsində görülən işləri həmişə nümunə kimi əcnəbi həmkarlara təqdim edirik”.

Bildiyimiz kimi təhsil sisteminin informasiyalaşdırılmasının əsas istiqamətlərindən biri də infrastrukturun inkişafıdır. Bu prosesdə RİTN və Təhsil Nazirliyi yaxından əməkdaşlıq edərək regionda analoqu olamayan “Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsi”ni (AZEDUNET) yaradıblar. Nazir Əli Abbasov dövlət proqramı çərçivəsində yaradılan AZEDUNET-in ölkəmizin təhsil sistemini vahid bir informasiya məkanında birləşdimək məqsədi daşıdığını vurğulayıb. Onun fikrincə, AZEDUNET-in əsas məqsədi ölkənin bütün təhsil ocaqlarını vahid yüksəksürətli internet şəbəkəsi çərçivəsində birləşdirməkdən ibarətdir: “Vahid təhsil şəbəkəsinin mövcudluğu ölkə çərçivəsində təhsil ocaqları arasında yüksəksürətli məlumat mübadiləsini təmin etməyə imkan yaradıb və bununla da milli elektron təhsil şəbəkəsinin inkişafına təkan veriləcək, həmçinin məzmuna çıxış daha da asanlaşacaq. Bundan əlavə təhlükəsiz informasiya sistemlərinin fəal istifadəsi ilə təhsil ocaqları ardıcıl surətdə internetə çıxışla təmin olunur”. RİTN rəhbəri bildirib ki, Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsi təhsil sisteminə dünya standartlarına uyğun bir sıra xidmət və servisləri təqdim edəcək: “Artıq bu gün biz bu servis və xidmətlərin bir hissəsini görə bilərik. Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinin yaradılması RİTN-nin birbaşa dəstəyi ilə həyata keçirililir və şəbəkə üzrə işlərin görülməsi üçün nazirliyimiz AZEDUNET-ə yaxından kömək edir. Nazirlik bu istiqamətə işi davam etdirmək üçün öz dəstəyini əsrigəməyəcək”.

O qeyd edib ki, ümumiyyətlə infrastrukturun təkamülü təhsilin inkişafına güclü təsir göstərib: “Distant tədris, təhsil şəbəkələrinin yaradılması və onların yüksək funksionallığı məzh infrastrukturun inkişafı sayəsində mükün olub. Simsiz texnologiyalar isə tədrisin prinsipcə yeni bir səviyyəsində qurulmasını təmin edə bilər. Simsiz texnologiyalar üzərindən qurulan tədris “hər yerdə, hər zaman” məfhumu ilə xarakterizə edilə bilər”.

Bu ilin sonunadək 1000-ə yaxın təhsil müəssisəsi AZEDUNET-ə qoşulacaq

Nəzər çatdıraq ki, AZEDUNET-ə qoşulan məktəblərin sayı gündən-günə artmaqdadır. Hazırda ölkənin 35 şəhərinin təhsil müəssisələri AZEDUNET-ə qoşulub. AZEDUNET-in direktoru Səməd Abbasov qəzetimizə bildirib ki, hazırda şəbəkəyə bütün ölkə üzrə 600-dən artıq təhsil müəssisəsi qoşulub: “300-dən çox təhsil müəssisəsi Bakı və Sumqayıt şəhərlərində, qalanları isə Azərbaycanın 33 şəhərində yerləşir. Hər bir təhsil müəssisəsində biz ilkin olaraq kompleks hazırlıq işlərini həyata keçirirk. Buna bütün kompüter və proqram təminatının standartlaşdırılması aiddir. Daha sonra məktəbdə bütün kompüter siniflərini, direktorun otağını, müəllimlər otağını və kitabxananı birləşdirən lokal şəbəkəni quraşdırırıq. Bundan sonra isə qoşulmanı təmin edirik”. Onun sözlərinə görə, 2010-cu ilin sonunadək şəbəkəyə qoşulmuş təhsil müəssisələrinin sayı 1000-ə yaxın olacaq. Bərdə, Tərtər, Ağcabədi, Beyləqan, İmişli, Saatlı, Ağsu, Ağdaş, Kürdəmir, Biləsuvar şəhərlərinin qoşulması planlaşdırılır.

Təhsil Nazirliyinin mətbuat xidmətində aldıımız məlumata görə isə proqram çərçivəsində Məlumat və Resurs Mərkəzi yaradılıb, 20 məktəbin iştirakı ilə “Elektron məktəb” pilot layihəsinə başlanılıb, Milli Təhsil Portalı yaradılıb (www.edu.az) və s. işlər görülüb. Dövlət proqramı çərçivəsində 5800 nəfər inzibati-idarəetmə, 25180 nəfər pedaqoji və 800 nəfər texniki heyət təlimlərə cəlb olunub. Ümumi olaraq proqram çərçivəsində treninqlərdə 43 mindən artıq pedoqoji işçi iştirak edib. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda təhsil sektorunda çalışan 170 min müəllimin hamısının proqram çərçivəsində İKT-nin tədrisdə tətbiqi üzrə treninqlərdə iştirakı gözlənilir.

Bakı və Sumqayıt şəhərlərinə 2005-ci ildə verilmiş kompüterlərin 1500 ədədinin modernizasiyası və onların regionlara göndərilməsi, bu təhsil müəssisələrinə götürülmüş kompüterlərin əvəzinə yeni 1500 ədəd kompüterlərin verilməsi də qarşıda duran vəzifələrdəndir. “Elektron məktəb” layihəsinə regionlardan daha 10 məktəbin əlavə olunması, “İntel” korporasiyası ilə birgə həyata keçirilən “Bir şagird -bir kompüter” layihəsinin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi məqsədi ilə əlavə 1500 ədəd netbukların verilməsi nəzərdə tutulub.

Qeyd edək ki, müəllimlərə İKT üzrə biliklərin verilməsi “Mədəd” təşkilatı tərəfindən həyata keçirlir. “Mədəd” təşkilatının İcraçı direktoru Elbrus Zərbalıyevin sözlərinə görə, treninqləri 250 nəfər təlimçi və inzibati heyət aparır. “İntel”, “Relief International”, “Microsoft”, HP, BMT-nin İnkişaf Proqramı kimi təşkilatlarla əməkdaşlıq edən “Mədəd” müəllimlərin İKT üzrə biliklərinin təkmilləşdiriləsi üzrə beynəlxalq təcrübəni Azərbaycana gətirib. Azərbaycanda təhsil sahəsində çalışanların İKT üzrə biliklərinin artırılması üçün beynəlxalq tədris proqramları bazasında “Müəllimlərin peşəkar səviyyəsinin təkmilləşdirilməsi”, “İntel gələcək üçün təhsil”, “Pedoqoji və inzibati-idarəetmə heyəti üçün İKT-nin təhsildə tətbiqi və idarəetmə sistemləri üzrə maarifləndirilməsi”, “Elektron məktəb” kimi kurrikulumlar hazırlanmış və təlim prosesi məhz onlar əsasında qurulmuşdur. Dövlət proqramı çərçivəsində təhsil işçilərinin İKT üzrə biliklərinin təkmilləşdirilməsi Azərbaycanın müxtəlif regionlarında fəaliyyət göstərən 90 təlim mərkəzi vasitəsilə keçirilir.

“Paritet”-in əməkdaşı ilə söhbətində o qeyd etdi ki, İKT üzrə bilikləri effektiv qavrayan müəllimin daxilində yaradıcılığa meyli artır və terninq vasitəsilə stimullaşdırılan bu proses müəllimin davamlı olaraq peşəkar inkişafı üçün zəmin yaradır.

Yeri gəlmişkən 2010-cu il Təhsil Nazirliyi tərəfindən “Təhsildə İKT ili” elan olunmasını da Azərbaycanda bu sahədə görülən işlərin zirvəsi hesab etmək olar. “Təhsildə İKT ili” çərçivəsində elektron resursların yaradılması barədə yeni layihələr və tədbirlər həyata keçirlib. Sevindirici haldır ki, ötən illərdə layihələr özəl şirkətlərin təşəbbüsü və Təhsil Nazirliyin dəstəyi ilə həyata keçirilib. Lakin bu ildən başlayaraq nazirlik öz təşəbbüsü ilə dövlət proqramı çərçivəsində “Elektron təhsil” Ümumrespublika Müsabiqəsi keçirib. Müsabiqədə 810 layihə iştirak edib və onlar arasından 89 nominant seçilib.

Məlum olduğu kimi, təhsil sisteminin informasiyalaşdırlması prosesində müəllim əsas yer tutur. Təhsilin informasiyalaşdırlmasının müvəffəqiyyəti məhz müəllimin İKT sahəsində biliklərinin səviyəsindən və onun bu sahədə olan vərdişlərinin tədrisdə tətbiqndən birbaşa asılıdır. Maraqldır ki, dövlət proqramı çərçivəsində pedaqoji hazırlığın komponenti üzrə atılan addımlar tam olaraq dünya müəllimlərinin İKT üzrə biliklərinin artırılması istiqamətində müşahidə edilən islahatlarla da eynilik təşkil edir.

Hazırda kompüterlər müəllimin köməkçisinə və universal alətə çevrilib. Ötən ildən RİTN, Təhsil Nazirliyi, HP və “Microsoft”, “BestComp Group” şirkətləri tərəfindən reallaşdırılan “Xalq kompüteri” layihəsinə başlanıb. Layihənin əsas məqsədi sadəcə müəllimlərin kompüterlərlə təmin olunmasından ibarət deyil, məhz onların öz həyatlarına münasibətlərin dəyişdirilməsi, dəyərlər haqqında yenidən düşünmələri və düşüncələrində irəliləyişin əldə olunması üçün imkanlarının yaradılmasından ibarətdir. Orta məktəb müəllimləri layihəsinin ilk iştirakçıları oldular. Artıq 9300-dən çox müəllim güzəştli şərtlərlə müasir HP kompüteri əldə edib.

Tabaşir erasının sonu...

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru, professor Rasim Əliquliyev hesab edir ki, bu istiqamətdə müəllimlərin özlərinin hazırlanması da əsas məsələdir: “Yəni artıq tabaşir, lövhə, kağız qələm yox, müəllimlə tələbə arasında müasir kompüter vasitələri olmalıdır. Ona görə artıq müəllim öz biliklərini ənənvi mühazirə qaydasında yox, multimedia bilikləri şəklində təqdim etməlidir”.

Ölkəmizdə bütövlükdə təhsilin özünü təşkil edən tədris ocaqları vahid bir qurumda birləşməlidir deyən R.Əliquliyevin fikrincə, bunun üçün onlayn təhsil mühiti formalaşdırlmalıdır.

R.Əliquliyev təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və İKT-nin tətbiqinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılmasının bu sistemin inkişafında prioritet istiqamətlərdən biri olduğunu bildirdi. O, E-tədris və təhsilin idarə edilməsi, təlimin informasiya texnologiyalarının ümumtəhsil məktəblərində tətbiqi, bu sahədə elmi əsaslara söykənmiş tədqiqatların aparılması məsələlərinin həllinin önəmliyini vurğuladı.

İnstitut direktoru elektron dərsliklərin yaradılması texnologiyalarının, bu sahədə olan beynəlxalq standartların araşdırılması, elektron dərsliklərin hazırlanması, ekspertizası və qiymətləndirilməsi istiqamətində təklif və tövsiyələrin hazırlanmasının mühümlüyünü nəzərə çatdırdı.

R.Əliquliyev təhsil prosesi iştirakçılarının informasiya mədəniyyətinin formalaşdırılması üçün təklif və tövsiyyələrin hazırlanması, bir sıra ölkələrin ümumtəhsil və ali məktəblərində tədris olunan “İnformasiya mədəniyyətinin əsasları” fənninin tədris proqramları və dərs vəsaitlərinin təhlilinin önəmliyini bildirdi.

Yetişən nəsilə “XXI əsr bacarıqları”nı aşılayan təhsilimi az bir zamanda irəliyə döğru böyük bir addım atıb. Təhsil Naziri Misir Mərdanovun “İnformasiya kommunikasiya texnologiyalarının təhsildə tətbiqi son 5 ildə əsas uğurlardan biridir” deməsi bunu bir daha təsdiqləyir. Artıq Azərbaycan təhsildə informasiya kommunikasiya texnologiyalarının səviyyəsinə görə dünya ölkələri arasında yuxarı yerlərdən birini tutur: “Bu, bizi arxayınlaşdırmamalıdır. Məktəbəqədər təhsildən başlamış orta təhsil və təhsilin digər pillələrində İKT-nin tətbiqini genişləndirmək lazımdır”.

Fuad Hüseynzadə

Paritet.- 2010.- 8 noyabr.-S.12;15.