BSU slavyan dillərinin qorunması üçün ciddi addımlar atır

Burada təhsil alan tələbələr həm Azərbaycanla, həm də Bakı ilə fəxr etdiklərini deyirlər

Bir ölkədə müxtəlif etnik mənşəli insanların məskunlaşmasına rəğmən bütünn vətəndaşların vahid ailə kimi yaşaması əslində mümkündür. Buna bariz nümunə kimi Azərbaycanı göstərmək olar. Ölkə uzun müddət (iki əsrə yaxın) Rusiya imperiyasının təkibində olduğundan slavyan mənşəli xalqlarla daha çox təmasda olub. Doğrudur, ötən əsrin 60-cı illərindən başlayaraq, xüsusən də Sovet İttifaqının süqutundan sonra Azərrbaycanda məskunlaşmış slavyan mənşəlilərin bir qismi ölkəni tərk etdi. Bununla belə indi də hazırda slavyan mənşəli vətəndaşlarımız kifayət qədərdir. Və indiyə qədər onların hansısa narazılığı, hüquqlarının tapdanması kimi problemləri meydana çıxmayıb. Şübhəsiz, bu, dövlətin apardığı uğurlu siyasət, azərbaycanlıların tolerant xalq olaması, fərqli din və etnik mənşəli insanların ölkə vətəndaşı kimi qəbul olunub, ehtiram göstərliməsi ilə bağlıdır.

Hazırda Azərbaycanda elə yaşayış məntəqələri var ki, ora tamam slavyan əsilli sakinlərdən ibarətdir (Gədəbəy və İsmayıllıda). Onların da digərləri kimi ali təhsil müəssisələrində təhsil almaq, orduda xidmət etmək, seçib-seçilmək hüquqları var. Buna bariz nümunə parlament seçkilərində iştirak etmək istəyən olan namizədlər içərisində slavyan əsilli vətəndaşlarn da olmasıdır.

Bəs ölkəmizdə rus dili hansı səviyyədə qorunur, slavyan əsilli vətəndaşların təhsil alma imkanları necədir? Şübhəsiz, bu sualların cavabını tapmaq lazım olanda ilk növbədə Bakı Slavyan Universitetinə(BSU) baş çəkmək lazım gəlir. Əvvəla, Azərbaycanda rus ədəbiyyatı, tarixi və mədəniyyəti məhz burada tədris edilir. İkincisi, BSU Azərbaycanda slavyan ölkələri ilə ən geniş əlaqələrə malik universitet kimi tanınır.

Slavyan xalqlarının ədəbiyyatı, tarixi, dili barədə söz düşəndə şübhəsiz BSU-nun Filologiya fakültəsindən başlamaq lazım gəlir. Elə bu məqsədlə də fakültə rəhbərliyi ilə görüşmək qərarına gəldim. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, keçən illə müqayisdə BSU-da təhükəslizlik tədbirləri gücləndirilib. Bu baxımdan içəri keçmək üçün bir qədər gözləməli oldum. Qəbul prossedurlarından sonra səs-küydən qulaq tutulan həyətə daxil oldum.

Səs-küylü həyətdə mavi gözlü, sarışın slavyan əsilli xanımların deyib-gülməsi, rus dilində zarafatlaşmaqları mühitin yüksək səviyyədə olmasından xəbər verirdi. Tolerant ölkədə yaşamağın nə qədər qürurverici hiss olduğunu yaşamaq olduqca xoş idi. Azərbaycanda yaşayan hər kəsin eyni dərəcədə yaşamaq, təhsil almaq, ailə qurmaq kimi hüquqlarının olduğunu gördüyün an bu kimi hissləri daha çox duya bilirsən. Elə bu əhval-ruhiyyədə də BSU filologiya fakültəsinin dekanı professor İbrahim Paşa Babayevin qəbuluna girdim.

Kiçik dialoq və səmimi söhbətdən sonra mövzu məhz həyətdə öz aləmlərində olan mavi gözlü xanımların universitetdə təhsil alma, tarixlərini,ədəbiyyatlarını hansı dərəcədə öyrənməsi ilə bağlı oldu. Dekanın verdiyi məlumata görə, slavyanəsilli vətəndaşlarımız da digərləri kimi tarixlərini, ədəbiyyatlarını öyrənmək imkanına malikdirlər. Təhsil aldıqları dörd il ərzində xüsusilə rus ədəbiyyatının məhşur simaları barədə geniş məlumat əldə edirlər. Bundan əlavə doğma dillərinin qramatikası, fonetikası da tədris olunur. Bu fakültədə təhsil alan tələblər paytaxtda fəaliyyət göstərən orta məktəblərə praktikaya göndərilir ki, bu isə artıq onların pedoqoq kimi formalaşmasına xidmət edir. Bundan başqa tələbələr ildə bir neçə dəfə qaçqın şəhərciklərinə gedib, orada rus dilini tədris edirlər. Burada slavyan əsilli vətəndaşlarımızın fəlallığını xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdr. Amma universitetdə rus dilinin inkişafı, qorunması heç də bununla məhdudlaşmır. Slavyan ölkələri ilə mövcud geniş əlaqələr daha real addımlar atmağa imkan verir. BSU-nin rəhbərliyinin göstərdiyi əmək nəticəsində Moskva Dövlət Universiteti (MDU), Moskva Linqvistik Universiteti (MLU), Moskva Dövlət Pedoqoji Universiteti (MDPU), Belarusiya Dövlət Pedoqoji Universiteti (BDPU) kimi təhsil müəssisələri ilə genş əlaqələr yaradılıb. Bu həm xalqlar arasındakı tarixi əlaqələrin inkişafına, eləcə də elmi sahədə uğurlu addımlar atmağa imkan yaradır. Amma bütün bunlar yalnız slavyan dillərinin daha yüksək səviyyədə inkişaf etdirliməsi üçün həyata keçirilmir. Eyni zamanda slavyan ölkələrində Azərbaycan dilinin, mədəniyyətinin, tarixinin təbliği məsələsi də nəzərdə tutulur. Elə bu məqsədlə yaxınlarda MLU-da Azərbaycan dili mərkəzi yaradlıb. BSU-nun müəllimləri burada ölkəmizin tarixi ilə bağlı əməlli addımlar atırlar ki, burada da universitetin rektoru Kamal Abdullanın əməyi danılmazdır. Belə bir mərkəzin yaxın zamanlarda MDPU-da da açılması nəzərdə tutlur. Şübhəsiz bu kimi addımlar qarşılıqlı inamnın yaranmasında, xalaqların bir-birlərinə daha ehtiramla yanaşmasına imkan yaradır. Mütəmadi olaraq baş tutan qarşılıqlı səfərlər, konfranslar bu baxmdan olduqca önəmlidir.

BSU-da son illər çoxsaylı beynəlxalq konfransların keçirildiyini xüsusi olaraq vurğulayan İ. Babayev bir neçə gün qabaq baş tutan tədbirdən söz açdı. Onun sözlərinə görə, dəvət olunmuş alimlərin içərisində slavyan ölkələrinin nümayəndələri də olub. Yaranmış vəziyyətədn maksimum yararlanan universitet rəhbərliyi qonaq qismində gələn alimlərin bir həftə tələbələrə mühazirə söyləmələrin nail olub. Bu həm ədəbiyyat sahəsində bəzi məsələlərin aydınlaşmasına xidmət edəcək, həm də müasir rus dilinin qramatika və fonetikasında baş verən yeniliklərdən xəbərdar olmağa şərait yaradacaq. Bu kimi görüşlərdən əldə olunan uğurlar rus dilin yüksək səviyyədə tədris olunmasına gətirib çıxarır. Təsadüfi deyil ki, ölkəmizdə yaşayan slavyan əsilli vətəndaşlarımızın əksər hissəsi məhz BSU-da təhsil almağa həvəs göstərirlər. Xüsusilə rus ədəbiyyatı tarixi ixisasında oxuyan tələbələrin böyük hissəsi məhz slavyan əsillilərdir.

Filologiya fakültəsində rus dilinin yüksək səviyyədə tədris olunması xarici vətəndaşların da burada təhsil almağa həvəsləndirib. Burada əsas yeri Türkiyə tutur. Doğrudur, rus dili filologiyası BDU-da da tədris olunur. Amma etiraf etmək lazımdır ki, rus dilinin qorunması və inkişaf etdirilməsində BSU-nun rolu danılmazdır. Buna nümunə kimi, hazırda dərslik kimi istifadə olunan rus dilinin qramatikası, fonetikası ilə bağlı kitablar məhz BSU-nun müəllimləri tərəfindən hazırlanır. Bu isə şübhəsiz slavyan dillərinə göstərilən yüsək diqqətlə bağlıdır.

Yaxınlarda filologiya fakültəsinda roman-german dili ixtisası da fəliyyətə başlayıb ki, burada da rus dili ayrıca fənn kimi tədris olunur. Bir sözlə, fakültədə oxuyan tələbələrin hansı ixisas üzrə təhsil almalarından asılı olmayaraq rus dili xüsusi olaraq öyrədilir. Amma filologiya fakültəsində yalnız rus dilinin inkişafı nəzərdə tutulmur. Slavyan əsilli tələbələrin Azərbaycan dilinin qramatikasını yüksək səviyyədə öyrənmələrinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu məqsədlə dərslərdən əlavə hər şənbə günü pulsuz kurslar təşkil olunur ki, burada BSU-nun müəllimləri Azərbaycan dili tədris edirlər. Əgər universiteti bitirən tələbələr Azərbaycan dilində sərbəst danşa bilməsələr onlara diplom verilmir. Bu kimi hallar demək olar ki, hər il baş verir.

BSU-nun digər fakültələrinə də baş çəkmək qərarına gəldim. Universitetə daxil olmağa icazə alıb, həyətə ayaq basdığın an rastına çıxacaq mənzərə əslində ümumi vəziyyəti təsivir etmək baxımınan çox vacibdir. Həyətdə ilk öncə diqqəti cəlb edən kitabxananın yerləşdiyi bina olur. Elə ilk olaraq baş çəkdiyim yer bura oldu. Səliqə ilə düzülmüş kitab rəflərində müasir Azərbaycanın tarixindən bəhs edən kitablarla yanaşı, rus ədəbiyyatının şah inciləri də (Dostayevski, Tolustoy, Çexov və s.) yer almışdı. Tələbələrin ehtiyac duyduqları kitabları asankıqla tapması üçün xidmət iki cür aparılırdı. Rus dilli əsərləri oxumaq istəyən tələbələrlə, azərbaycan dilli kitabları götürən oxucuları ayrı-ayrı işçilər qəbul edirdilər.

Kitabxanadan aldığım məlumatdan bəlli oldu ki, mövcud kitabların təxminən 50 faizi məhz rus dilindədir. Hazırda onlar doğma dilimizə tərcüməsi edilsə də, kitabları rus dilində oxumağa həvəs göstərən tələbələr kifayət qədərdir. Bundan əlavə unversitetdə slavyan əsilli tələblər təhsil alır ki, şübhəsiz onların öz dillərində oxumağına da imkan yaradılmalıdır. Bu baxımdan gələcəkdə də rəflərdə rus ədəbiyyatının incilərini orjinal varantda saxlamaq daha məqsədəuyğundur.

Bundan sonra universitetin tarixi ilə bağlı məlumat toplamaq üçün BSU-nun mətbuat xidmətinin rəhbəri Adil müəllimlə görüşdüm. Mətbuat xidmətinin verdiyi məlumatdan bəlli oldu ki, BSU M.F. Axundov adına Pedoqoji Rus Dili və Ədəbiyyatı İnistutunun bazası əsasında, mərhum prezident Heydər Əliyevin 13 iyun 2000-ci il qərarı ilə yaradılıb. Bu, MDB ölkələri çərçivəsində yaradılmış ilk Slvayan Universiteti hesab olunur. Sonrakı illərdə slavyan ölkələrin ilə yaradılan isti münasibətlərdə BSU-nun əvəzsiz xidmətləri olub. Amma məqsəd yalnz onların dil və ədəbiyyatını deyil, həmçinin slavyan ölkələrinin iqtisadiyyatını, coğrafiyasını, içtimai-siyasi sistemini və mədəniyyətini öyrənmək, bu sahədə professional mütəxəssislər yetişdirmək idi. Bu həm ölkəmizdə slavyan əsilli vətəndaşlarımızın yaşaması, həm də sözügedən ölkələrlə yüz illiklər boyunca davam edən əlaqələrimiz baxımından zəruri idi. Amma bütün bunları reallaşdırmaq üçün BSU-nun yenidən qurulması zərurəti meydana çıxıdı ki, bu da qısa müddətdə həllini tapmış oldu.

Hazırda beynəlxalq təşkilatlarda slavyan ölkələrinin Azərbaycana verdiyi dəstək, universitetlər arasında həyata keçirilən tələbə mübadilələri, BSU-da təşkil olunun beynəlxalq konfranslar universitetin heç də təsadüfdən yaranmadığını göstərir. BSU unikal təhsil və mədəniyyət mərkəzi kimi slavyan xalqlarının mənəvi dəyərlərini tədqiq edir. Burada rus və digər slavyan dilləri və ədəbiyyatı üzrə ciddi tədqiqatlar həyata keçirilir. Bunun nəticəsidir ki, artıq BSU adi təhsil ocağından slavistika və slavyan mədəniyyəti mərkəzinə çevrilib. Hazırda universitetdə Ukrayna, Rusiya, Polşa tədris-mədəniyyət mərkəzi, Bolqar dili və mədəniyyəti mərkəzi fəaliyyət göstərir. Bu həm sözügedən xalqların keçmişi və bu günü barədə məlumat əldə etməyə, həm də dövlətlər arasındakı münasibətləri daha da inkişaf etdirməyə imkan verir.

Bundan başqa universitetdə ali məktəb tələbələri üçün elmin müasir tələblərinə cavab verən yeni dərsliklər və dərs vəsaitlərinin, lüğətlər və məlumat ədəbiyyatının, tədris proqramlarının və metodik tövsiyyələrinin hazırlanmasına xüsusi diqqət verilir. Bütün ixtisaslar üzrə yeni yeni tədris proqramlarının tərtib edilməsi, rus ədəbiyyatı tarixi, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, praktik rus dili, pedaqogika, rus dilçiliyi və elmin digər sahələri üzrə ali məktəb tələbələri üçün dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin çapa hazırlanıb nəşr edilməsi və dördcildli “Azərbaycanca-rusca lüğət”in işıq üzü görməsi buna bariz nümunədir.

Amma slavyan dillərinin tədqiq edilib, inkişaf etdirilməsi bununla bitmir. BSU-nun Təhsil Nazirliyi və Rusiyanın ölkəmizdəki səfirliyi ilə birgə keçirdiyi elmi-praktik konfranslarda Azərbaycanın orta ümumtəhsil məktəblərində rus dili və ədbiyyatının tədrisinin aktual problemləri gündəmə çıxarılmış, bunun həlli yolları araşdırılıb, Rus Dili və Ədəbiyyatı Müəllimlərinin Respublika Koordinasiya Şurası yaradılıb.

Ölkəmizə səfər edən slavyan dövlət başçılarının mütəmadi olaraq BSU-nə baş çəkməsi də təsadüfi deyil. Onlar da dillərinin yükəsk səviyyədə tədqiq olunmasna biganə qalmırlar. Və gələn qonaqların əksəriyyəti BSU-nu Azərbaycanla slavyan ölkələri arasında körpü adlandırırlar. Artıq bir çox məhşur siyasətçilər bu təhsil müəssiəsinin fəxri doktoru adına layiq görülüblər. Bu sırada Rusiyanın keçmiş Prezidenti Vladimir Putin, Ukrayna parlamentinin keçmiş sədri İvan Plyuşa, Moskva və bütün Rusiyanın Patriarxı II Aleksi, Bolqarıstanın keçmiş prezidenti Jelyu Jelev, Ukraynaın keçmiş prezidenti Viktor Yuşşenko və başqaları yer alır. Yəqin ki, yuxarıdakı informasiya BSU barədə təssəvür yaratmağa kifayət edər. Slavyan dillərinə göstərilən qayğı ölkəmizdə yaşayan bu əsilli vətəndaşlarımızın da ürəyincədir. Hazırda 3000 təlləbənin təhsil aldığı BSU-da təxminən 300-ə qədər slavyan əsilli tələbə oxuyur. Universitetin yeməkxanasında təsadüfən onlardan biri ilə eyni masada əyləşməli oldum. Alina adlı mavigözlü xanımın əsli Belarusiyadan olsa da, Bakıda boya-başa çatıb. O vaxtilə anasının da bu təhsil müəssiəsində təhsil aldığını bildirdi. Alinanın fikirncə, Bakı dünyanın ən gözəl şəhəridir: “Hər il qohumlarımızla görüşmək üçün Minskə gedirik və ya onlar Bakıya gəlirlər. Yaxınlarımız da Bakının gözəl olduğunu deyirlər. Çünki burada heç kəs bizlə başqa millətin nümayəndəsi kimi rəftar etmir. Rəfiqələrimin çoxu türklərdir. Hətta bacım da yaxınlarda azərbycanl ilə ailə həyatı qurdu. BSU-dakı şəraitsə çox gözəldir. İlk baxışdan Universitetin Bakıda yox Minskdə fəaliyyət göstərdiyini zənn edirsən. Hər kəs rus dilində sərbəst danışır. Mütəmadi olaraq slavyan ölkələrindən müəllimlər, tələbələr dəvət olunur. Bir sözlə, mən kənarda yaşadığmı qətiyyən hiss etmirəm. Gələcəkdə də anam kimi məktəblərin birində müəllimə işləyəcəm”.

Elə bununla da işimi yekunlaşdırıb qayıtmaq istəyirdim ki, gözüm Tərcümə Problemləri Lobaratoriyasına satışdı. “Yəqin burada da slvayan dillərindən tərcümə edərlər” deyə düşünərək içəri keçdim. Yazıçı Etimad Başkeçidin başı işə qarışdığından gəlməyimdən xəbərsiz oldu. Zənnim məni aldatmamışdı. Burada da diqqət slavyan ədəbiyyatının tərcüməsinə yönəlmişdi. Etimad müəllim hazırda Jirmunskinin “Xalq qəhrəmanları eposunu” doğma dilimizə tərcümə etdiyini bildirdi. O, bundan əvvəl də çoxsaylı kitabların orjinaldan azərbaycan dilinə çevrldiyindən söz açdı. Buna nümunə kimi Baxtinin “Dostayevski poetikasının problemləri”, Kunun “Qədim Yunanıstan mifləri və əfsanələri” kitablarını nümunə göstərdi. Maraqlı məqam odur ki, əsərlərin tərcüməsi BSU-nin rektoru Kamal Abdullanın xüsusi təşəbbüsü ilə gerçəkləşir. Və bütün maliyyə xərcləri Universtetin büdcəsi hesabına reallaşır. Bu işə BSU-da təhsil alan slavyan əsilli vətəndaşların xüsusi səy göstərməsini də qeyd etmək lazımdır. Universitetə qonaq gələn qonaqlar kitabların peşəkar səviyyədə təcümə olunmasını xüsusi vurğulayıblar.

Məhəmməd TAĞIYEV

Paritet.- 2010.- 8 noyabr.-S. 10-11.