“Bir pəncərə” gömrük nəzarətinin effektivliyini artırıb

Lüzumsuz güzəştlərin ləğvi və gömrük gəlirləriylə bağlı zəruri olan qanunvericilik aktlarının təkmilləşdirilməsi məqsədilə hökumətə təkliflər paketi təqdim edilib

2009-cu il yanvarın 1-dən etibarən Dövlət Gömrük Komitəsi gömrük buraxılış məntəqələrində “vahid pəncərə” sisteminə keçib .Trend Capital-ın Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) sədri, gömrük xidməti general-leytenantı Aydın Əliyevlə 30 yanvar - ölkənin Gömrük Xidməti əməkdaşlarının peşə bayramı ərəfəsində müsahibəsində yeni sistemin səmərəliliyi barədə danışıb. Müsahibəni ixtisarla təqdim edirik.

-Nəzərə alsaq ki, xarici ticarətin aparılmasının əsas mərhələlərindən biri malların və nəqliyyat vasitələrinin dövlət sərhəd buraxılış məntəqələrindən keçməsindən ibarətdir, onda burada “bir pəncərə” prinsipinin tətbiq olunması çox vacib mövqedə dayanır. Belə ki, ölkə sərhədindən mal və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi zamanı müxtəlif dövlət qurumlarının müvafiq nəzarət növlərindən keçmək, icazə və digər sənədlərin təqdim olunması tələb olunur. Bu proseslərin bir orqan tərəfindən həyata keçirilməsi və əməliyyatların aparılması zamanı sənədlərin qəbulu və yoxlanılması fərmanın tələblərinə uyğunlaşdırılaraq Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən Kənd Təsərrüfatı və Səhiyyə nazirlikləri ilə əlaqələndirilmiş şəkildə yerinə yetirilir. Yuxarıda qeyd olunanlarla əlaqədar operativ məlumat mübadiləsinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə Dövlət Gömrük Komitəsində Vahid Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemi yaradılıb.

“Bir pəncərə” prinsipinin tətbiqi nəticəsində resursların səmərəli və rasional formada bölgüsü və istifadəsinə, nəzarət növlərinin əlaqələndirmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə və qurumlararası əməkdaşlığın gücləndirilməsinə, eləcə də sərhəd idarəçiliyi mexanizminin təkmilləşdirilməsinə və gömrük nəzarətinin səmərəliliyinin artırılmasına əlverişli şərait yaranıb. Bundan başqa, iqtisadi operatorlar və sahibkarlıq subyektləri tərəfindən qanunvericiliyin tələblərinə daha ciddi riayət edilməsi, sərhəd nəzarəti prosedurlarında şəffaflığın artırılması, həmçinin ölkənin iqtisadi potensialının gücləndirilməsinə xidmət göstərən müasir metodların tətbiqi də təmin edilir. Yük daşımaları imkanlarının artırılması və nəqliyyat sektorunun inkişafı, tranzit potensialının gücləndirilməsi də deyilən üstünlüklərə aiddir.Bu sistemin tətbiqi nəticəsində xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçıları gömrük sərhədindən keçirilən malların və nəqliyyat vasitələrinin rəsmiləşdirilməsini minimum vaxt sərf etməklə həyata keçirmək imkanı əldə etmişlər.

- Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən ölkə ərazisinə gələn şəxslər üçün sadələşdirilmiş nəzarətin tətbiqi üzrə (“yaşıl” və “qırmızı” dəhlizlərdə) işlər görüldü. Bu proses hansı mərhələdədir?

-Gömrük məntəqələrinin buraxılış qabiliyyətini artırmaq məqsədi ilə Gömrük Məcəlləsi, habelə gömrük işi üzrə digər qanunvericilik aktları əsasında Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən “Fiziki şəxslər tərəfindən Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilən istehsal və kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan malların ikikanallı buraxılış sistemindən istifadəsi zamanı (“Yaşıl kanal” və “Qırmızı kanal”) bəyan edilmənin sadələşdirilmiş Qaydaları” işlənib hazırlanıb. Fiziki şəxslər sərhədi “Yaşıl kanal”dan keçdikdə yazılı formada gömrük bəyannaməsi doldurmurlar, “Qırmızı kanal”dan keçdikdə isə malları yazılı formada bəyan etməlidirlər.Məlumat üçün bildirirəm ki, fiziki şəxslər tərəfindən Azərbaycan gömrük sərhədindən keçirilən malların bəyan edilməsinin sadələşdirilmiş qaydasının (“Yaşıl kanal” və “Qırmızı kanal”) həyata keçirilməsi ilə bağlı müddəalar yeni Gömrük Məcəlləsi layihəsində öz əksini geniş surətdə tapyib.

- “Elektron Gömrüyün” yaradılması çərçivəsində hansı tədbirlər nəzərdə tutulub?

- “Elektron Gömrük” (e-Gömrük) layihəsi “e-Azərbaycan” proqramının bir komponenti olaraq “Azərbaycan Respublikasının gömrük sisteminin inkişafı üzrə dövlət proqramının (2007-2011)” əsas istiqamətlərindən birini əhatə edir. Bu səbəbdən, “e-Azərbaycan” proqramının həyata keçirilməsi ilə bağlı yaradılan hüquqi və normativ sənədlər əsasında “e-Gömrük” layihəsi formalaşır və icra edilir. “e-Gömrük” sisteminin yaradılması Dövlət Gömrük Komitəsinin İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları üzrə İnkişaf Strategiyasının əsas məqsədlərindən birini təşkil edir və əsasən üç altsistemdən ibarətdir:

1. Gömrük Xidmətində Vahid Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemi.

2. İnternet informasiya resurslarının idarəetmə sistemi.

3. Gömrük Komitəsinin daxili portalı - İntranet sistemi.

“e-Gömrük” əsasən DGK-da həyata keçirilən “Gömrük Xidmətində Vahid Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemi” (VAİS) layihəsi üzərində qurulur. VAİS aşagıdakı modullardan ibarətdir:

- Gömrük nəzarəti sistemlərinin elektronlaşdırılması;

- Gömrük rəsmiləşdirilmə prosedurlarının avtomatlaşdırılması;

- Qaçaqmalçılıq və hüquqpozmalara qarşı mübarizə üzrə avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri və kompüterləşdirilmiş əməliyyat mərkəzi;

- Maliyyə fəaliyyətinin avtomatlaşdırılması;

- Valyuta sərvətlərinin avtomatlaşdırılmış qeydiyyat sistemi;

- Resursların idarəetmə sistemi;

- Sənəd dövriyyəsinin avtomatlaşdırılması;

- Risklərin idarə olunması sistemi;

- Texniki təchizat üzrə “Elektron sifariş” sistemi;

- Dövlət sərhədinin avtomobil buraxılış məntəqələrindən keçirilən malların və nəqliyyat vasitələrinin yoxlanılmasında “bir pəncərə” avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemi.

Hazırda VAİS-in yuxarıda göstərilən modulları mərhələlərlə həyata keçirilir və ölkənin digər dövlət orqanlarının informasiya resurslarına inteqrasiya olunması istiqamətində layihələr həyata keçirilir və “e-Azərbaycan” proqramı çərçivəsində başa çatacaq.

- Gömrük məntəqələrinin abadlaşdırılması və onların beynəlxalq standartlara uyğun gəlməsi üzrə hansı işlər görülür?

- Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən ölkənin əsas strateji dövlət sərhədinin buraxılış məntəqələrində beynəlxalq aləmdə müasir standartlara uyğun, yüksəkkeçiricilik qabiliyyəti potensialı olan infrastruktur obyektləri tikilir. Daxili gömrük orqanlarında isə bir neçə müasir inzibati bina artıq tikilib istifadəyə verilib. Bundan əlavə, sərhədyanı ərazilərdə mallar daşınarkən yükləmə boşaltma, yoxlama əməliyyatlarını operativ həyata keçirmək üçün əlverişli şəraitin yaradılması məqsədilə müasir standartlara uyğun terminallar və gömrük anabarları yaradılır.

- Dünyada baş verən proseslər Dövlət Gömrük Komitəsinə 2009-cu ildə fiskal funksiyalarını yerinə yetirməkdə nə qədər təsir edib? Bununla əlaqədar olaraq ölkəyə idxal edilən mallara vergi və gömrük rüsumlarının ödənilməsindən azad olunmaların sayının azaldılması məsələsinin nəzərdən keçirilməsi nə dərəcədə aktualdır?

- İllik idxal mallarının həcmi 2008-ci il ilə müqayisədə 1,05 milyard ABŞ dolları məbləğdə azalıb. Digər tərəfdən isə böhran nəticəsində xarici ölkələrdə istehsal olunan malların dəyərinin aşağı düşməsi ölkəyə idxal olunan mallara tətbiq olunan gömrük vergi və rüsumlarına əsasən yığılan gömrük ödənişlərinin azalmasına öz təsirini göstərib.Aparılan təhlillər əsasında müəyyən edilib ki, 1,05 milyard dollar məbləğində azalma ilə müşahidə olunan idxal mallarını əsasən vergitutumlu mallar təşkil edir. Buna baxmayaraq 2009-cu ilə nəzərdə tutulan illik büdcə proqnozu 100 faizdən bir az aşağı həcmdə yerinə yetirilib.Qeyd etmək lazımdır ki, 2008-ci illə müqayisədə 2009-cu il üzrə illik büdcə proqnozu 2,35 milyon manat məbləğdə və ya 0,21 faiz artıq yerinə yetirilib.Büdcə proqnozlaşdırılmasının səmərəliliyinin artırılması, idxal olunan mallar üzrə gömrük ödənişlərinin ödənilməsində yayınmaların aradan qaldırılması, mövcud gömrük tarif sistemində lüzumsuz güzəştlərin ləğv edilməsi və gömrük işi sahəsində gəlirlərlə bağlı zəruri olan qanunvericilik aktlarının təkmilləşdirilməsi məqsədilə tərəfimizdən müvafiq təkliflər paketi hazırlanaraq hökumətə təqdim edilib. Dünyada baş verən qlobal maliyyə və iqtisadi böhranı qeyd olunan məsələlərə daha çox diqqətin ayrılmasını zəruri edir.

-Bakıda Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Avropa üzrə ofisinin açılması qərarı nə ilə bağlı olub?

- Azərbaycan Gömrük Xidməti Ümumdünya Gömrük Təşkilatının fəal üzvlərindən biridir. Son illər ərzində respublikamız ÜGT-nin bir sıra beynəlxalq tədbirlərinə ev sahibliyi etmiş, eləcə də 176 ölkənin gömrük xidmətini özündə birləşdirən bu mötəbər təşkilatın 2003-cü ildə Bakı şəhərində Regional Tədris Mərkəzi fəaliyyətə başlayıb.Bakı şəhərində Potensialın Gücləndirilməsi üzrə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Avropa Regional Ofisinin açılması təklifi, əvvəlcə ötən il Norveç Krallığının Bergen şəhərində Ümumdünya Gömrük Təşkilatı Avropa Regionu Gömrük Xidməti Rəhbərlərinin Konfransında irəli sürülüb, bu məsələ ilə bağlı Azərbaycan nümayəndə heyəti iki hissəli təqdimatla çıxış edib. 2009-cu il iyunun 25-dən 27-dək Belçika Kralığının Brüssel şəhərində keçirilən Ümumdünya Gömrük Təşkilatı Gömrük Əməkdaşlıq Şurasının 113-114-cü sessiyası zamanı yeganə regional ofisin Azərbaycanda açılması təklifi dəstəklənmiş və ofisin Bakı şəhərində təsis edilməsi qərara alınıb. Nəhayət, yola saldığımız ilin noyabrında “Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi və Ümumdünya Gömrük Təşkilatı arasında Azərbaycan Respublikasının Bakı şəhərində Potensialın Gücləndirilməsi üzrə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Avropa Regional Ofisinin yaradılması ilə əlaqədar Anlaşma Memorandumu” imzalanıb.

- Dörd səviyyəli diferensiyalaşdırılmış tarif sisteminə keçidi nəzərdə tutan gömrük tariflərinin yeni modelinin tətbiqi nə vaxt gözlənilir?

- Xatırladım ki, Xarici İqtisadi Fəaliyyətin Mal Nomenklaturasında mal mövqeləri üzrə mövcud tarif dərəcələrinin (0; 0.5; 1; 3; 5; 10 və 15%) dəyişdirilərək azpilləli sistemə (0; 5 və 15%) keçidi ilə əlaqədar mövcud normativ-hüquqi aktlarda müvafiq dəyişikliklərin ediləcəyini nəzərdə tutan aidiyyəti prosedurlar həyata keçirilib və üç pilləli tarif sisteminə keçidlə əlaqədar normativ sənəd layihəsi hökumətə təqdim olunub.

- Xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarının qeydiyyata alınmasının yeni proseduru və sahibkarlara Gömrüyün internet saytı üzərindən statistik kodun alınması üçün imkan yaradılması xarici iqtisadi əməliyyatları nə dərəcədə sadələşdirməyə imkan verir?

- Vergi ödəyicisi olmayan xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarına (XİFİ) statistik kodun verilməsi qaydalarının yeni proseduru tətbiq edilməsi XİF iştirakçıları ilə DGK arasındakı işgüzar mansibətlərin yeni texnologiyalar əsasında qurulmasına, XİF iştirakçıları üçün imkanların daha da genişləndirilməsi və şəffaflığın təmin edilməsinə xidmət edir.XİF iştirakçılarına statistik kodun İnternet vasitəsilə verilməsi e-Gömrük sisteminin “Elektron Bəyannamə” layihəsinin başlanğıc mərhələsidir.Əgər hər bir XİF iştirakçısı tələb olunan sənədləri toplamaqla müvafiq gömrük orqanına müraciət edərək Statistik Kod alandan sonra gömrük rəsmiləşdirməsi həyata keçirə bilirdisə, yeni qaydalara əsasən istənilən XİF iştirakçısı Dövlət Gömrük Komitəsinin rəsmi internet səhifəsindən (www.dgk.gov.az) istifadə etməklə statistik kod ala bilər. Gələcəkdə “Elektron Bəyannamə” sisteminin tətbiqi zamanı XİF iştirakçıları üçün tam şərait yaranır ki, gömrük rəsmiləşdirilməsi tələb olunan mallarını gömrük orqanına getmədən İnternet vasitəsilə bəyan etsin.

Paritet.- 2010.- 26-27 yanvar.- S. 10.