“Xocalı soyqırımı ilə bağlı keçirdiyimiz sərgi və orada sərgilədiyimiz foto və video materiallar yaponları çox təsirləndirmişdi”

Yaponiyadakı təbii fəlakətlər indi dünya informasiya məkanını tutan xəbərlərin əsas mövzusunu təşkil edir. Bu ölkədə yaşayan soydaşlarımızın taleyi isə azəri mediasında çox diqqət yetirilir. Azərbaycan-Yaponiya Dostluq Cəmiyyətinin (AYDC) sədri Rəhman Şahhüseynli ilə müsahibəmizin əsas hissəsi əslində bu təbii fəlakətlərdən əvvəl hazırlanmışdı. Amma son hadisələrdən sonra çətinliklə də olsa, Rəhman bəydən təkrar xəbər tutmağa, soydaşlarımızın taleyi barədə son məlumatları öyrənməyə nail olduq. Əlbəttə ki, müsahibənin əsas hissəsini yenə də saxlayırıq. Söhbət Gündoğar ölkədə yaşayan azərbaycanlıların Azərbaycanla bağlılıqlarını necə qorumasından, ölkəmizin tanıdılması işində görə bildikləri və görmək istədikləri işlərdən gedir.

-Rəhman bəy, ilk olaraq mümkünsə, haqqınızda geniş məlumat verərdiniz.

-Əvvəla, belə bir gözəl ideya -xarici ölkələrdə yaşayan həmvətənlərimiz və onların fəaliyyəti barədə ictimaiyyəti məlumatlandırmaq kimi təqdirəlayiq layihənin müəlliflərini təbrik edirəm. Bu ünsiyyət körpüsünə həm bizim ehtiyacımız var, həm də zənnimcə, Vətəndəki həmvətənlərimizin. Bizim ona görə ehtiyacımız var ki, nə qədər də yaşadığımız ölkədə rahat və təmin olunmuş tərzdə yaşasaq da, hər zaman qəlbən Vətənlə yaşayırıq. Bizləri Vətənə qırılmaz və əbədi bağlar bağlayır. Şəxsən mən hər sabahımı Azərbaycanla bağlı xəbərləri, gəlişmələri oxumaqla açıram. Xoş xəbərlərə sevinir və həmin günlərə yüksək əhval-ruhiyyə ilə başlayıram. Xoşagəlməz xəbərlərdən isə narahat oluram.

Özüm haqqında danışmağa gəlincə, 34 yaşım olsa da, həyatın çox üzünü gördüyümü desəm yalnış olmazdı. Belə düşündüyümə görə məndən yaşca böyüklərdən üzr istəyirəm. Amma belə düşünmək üçün kifayət qədər əsasım var. Əvvəla onu deyim ki, Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan) ən ucqar bir kəndində və çox imkansız bir ailədə dünyaya gəlmişəm (Sisyan, Murxuz). Hazırda isə dünyanın ən inkişaf etmiş ölkəsinin 2-ci ən böyük şəhərində yaşayıb işləyirəm (Yaponiya, Osaka).

10 yaşında anamı itirmişəm. Ondan sonra, mənimlə birlikdə 5 uşaq əlil atamın himayəsində çox çətinliklərlə böyümüşük. 11 yaşıma qədər doğulduğum yerdə yaşayıb ibtidai təhsilimi orada almışam. 1988-ci ildə məlum milli münaqişənin başlanması ilə qaçqın kimi Azərbaycana gəlmişik. Böyük maddi-mənəvi sıxıntılar, yeni mühitə uyğunlaşma, ətrafımdakı müxtəlif insanların və həmyaşıdlarımın “qaçqın”, “yeraz” ifadələri, və bu kimi acılı gün-güzərana baxmayaraq, həmişə yaxşı təhsil almaq amalım olub. Qısası, orta təhsilimi Sumqayıtda, ali təhsilimin ilkin mərhələsini isə indiki Dövlət İdarəçilik Akademiyasında aldıqdan sonra, 1998-ci ildə Türkiyə dövlətinin təqaüdü ilə İzmir (Ege Universiteti) və Ankara (Orta Doğu Texniki Universiteti) şəhərlərində magistr təhsilimi davam etdirmişəm. 2002-ci ildə Asiya İnkişaf Bankının və Yaponiya hökumətinin təqaüdünü ilk azərbaycanlı olaraq qazanmış və ikinci magistr təhsilimi Yaponiyanın Nagoya Universitetində davam etdirmişəm. 2004-cü ildən 2007-ci ilə qədər Osaka Universitetində doktorluq elmi dərəcəsi qazanmışam. Doktorluq təhsilim üçün isə təqaüdü Yaponiyanın böyük şirkətlərindən biri (“İtoen”) hər il seçdiyi 20 tələbəyə verir. Beləcə, təhsil aldığım bu uzun illər boyunca təhsil haqqı olaraq 1 qara qəpik belə xərcləməmişəm, daha doğrusu, təhsil haqqı kimi xərcləyəcək 1 qara qəpiyim belə olmayıb.

2007-ci ildə doktorluq dərəcəsini aldıqdan sonra Vətənə qayıtdım. Vətənə xidmət etmək arzusu və həvəsilə gəldiyim Azərbaycanda xəyallarım puç oldu, daha doğrusu puç edildi. Xarici şirkət və səfirliklərdən xeyli iş təklifləri aldım. Amma bütün bunları xarici ölkələrdə də edə biləcəyimi düşünərək imtina etdim. Arzum o idi ki, Azərbaycanımıza, dövlətçiliyimizə, ümumilikdə isə cəmiyyətimizə bilik və bacarığımla xidmət edim. Amma hələ ki açıq söyləməyə ehtiyat etdiyimiz səbəblərdən dolayı bu arzum gerçəkləşmədi.

Sırf bu səbəbdən təkrar Yaponiyaya qayıtmalı oldum. Hazırda Osakada yerli bələdiyədə təhsil işləri üzrə mütəxəsis kimi işləyirəm. Eyni zamanda iyirmi səkkiz minlik tələbə kontingenti olan bir universitetdə dərs deyirəm. Bununla yanaşı, 9 il əvvəl yaratdığım Azərbaycan-Yaponiya Dostluq Cəmiyyətinə (AYDC) rəhbərlik edirəm.

Tam burada yerinə düşdüyü üçün demək istərdim ki, son vaxtlar cənab Prezidentin yuxarıda bəhs etdiyim tipdən olan “həmvətən”lərin hələ ki sadəcə bir qisminə rüşvətxor və korrupsioner sinfinə qarşı başlatdığı kampaniyanı biz, xaricdə yaşayanlar qürur hissi ilə alqışlayırıq və tam dəstəkləyirik. Geriyə dönüşsüz və qətiyyətli olmasını arzulayırıq.

-Necə oldu ki, bu cəmiyyəti yaratmalı oldunuz?

-2000-ci ildə Türkiyədə oxuduğum universitetdən qısa müddətli bir proqramla Yaponiyaya ilk dəfə səfər etdim. Tokyoda hava limanında sərhədçilər pasportuma baxıb belə bir dövlətin mövcudluğuna təəccübləndilər və harada yerləşdiyini soruşdular. Azərbaycanın coğrafi koordinatlarını izah etməyə cəhd etdim, amma pasportumu alıb apardılar. Təxminən yarım saatdan sonra gəlib üzr istədilər və məni ölkəyə buraxdılar. Azərbaycanı sərhədçilərin tanımamaları bir gənc vətənpərvər kimi mənə çox təsir etmişdi. Həmin müddət ərzində ünsiyyətdə olduğum yapon professor və tələbə heyətinin də Azərbaycan haqqında məlumatı olmamasının şahidi oldum.

2002-ci ildə magistr təhsili üçün uzunmüddətli Yaponiyaya getdim. Yenə hava limanında bənzər situasiya ilə qarşılaşdım. Bax, bu qarşılaşdıqlarım Azərbaycan-Yaponiya Dostluq Cəmiyyətini yaratmağımın həm səbəbi həm də stimulu oldu. 2002-ci ilin noyabr ayında cəmiyyəti bir qrup yapon professor və tələbə ilə təsis etməyə nail oldum. O vaxtdan bəri xeyli sayda tanıtma layihələri, anım günləri, şənliklər və Azərbaycanın təbliğinə yönəlmiş bu kimi tədbirlər, layihələr həyata keçirməkdəyik.

-Yaponiyada ölkəmiz haqqında nə bilirlər?

-Çox az və sadəcə bir qrup yapon. Azərbaycan uzun illər sovet ölkəsi olub və xarici aləmlə birbaşa ünsiyyət yarada bilməyib. Dolayısıyla, özünü dünyaya tanıtma şansı çox az olub. Bu amil sadəcə Azərbaycan deyil, digər sovet ölkələrinə də, Rusiyanı çıxmaq şərtilə, şamil edilə bilər. İkinci səbəbi mən özümüzdə görürəm. Belə ki, 20 ildir müstəqil dövlət olsaq da, hələ də Yaponiya ilə əlaqələrimiz ürəkaçan səviyyədə deyil. Müqayisə üçün deyim ki, Orta Asiya ölkələrinin xüsusilə Özbəkistanın Yaponiya ilə əlaqələri çox yüksək səviyyədədir. Zənnimcə, Azərbaycan yapon texnologiyasından və investisiyasından daha çox və daha səmərəli yararlanmalı, bunları ölkəyə cəlb etməyin yollarını araşdırmalı, əsaslarını yaratmalıdır. Təbii ki, bunun üçün Yaponiyanı daha dərindən öyrənmək, yapon dilini və mədəniyyətini yaxşı bilən mütəxəssislər yetişdirmək şərtdir. Azərbaycandan dövlət hesabına Yaponiyaya daha çox tələbə göndərilməlidir. Yerinə düşdü, deyim, bu gün Azərbaycan dövləti hesabına Yaponiyada tək bir tələbə oxuyur.

Yaponiyada tanınmamağımızın üçüncü səbəb isə həm yapon mədəniyyəti, daha dəqiq desək, istehlak mədəniyyəti ilə, həm də özümüzü dünyada tanıdacaq brend məhsulumuzu hələ ki, yarada bilməməyimizdir. Yaponiyada xeyli sayda ölkə öz coğrafi koordinatlarından daha çox həmin ölkənin adı ilə çağrılan brend məhsulu ilə tanınır. Məsələn, gündəlik tələbat mağazasında satılan qatıqların (yoğurd) böyük bir qismi “Bolqar yoğurdu” adı ilə satılır. Belə brendlərə xeyli misal göstərmək olar. Qonşularımızın adı ilə birgə çağrılanları desəm, “İran xalçası”, “Türk hamamı”, “Rus matruşkaları”, “Rus piroşkisi” və sairə. Yaponlar hər şeyin orjinalını sevdikləri üçün, inanın ki, ildə bir neçə min yapon turist Rusiyaya “piroşki yeməyə”, o qədər sayda yapon Türkiyəyə “hamama girməyə”, bir o qədəri də İrana “xalça almağa” gedir. Belə kiçik, əhəmiyyətsiz saydığımız amillər əslində çox böyük nəticələrə səbəb olur, həmin ölkələrin daha geniş tanınmasına, iqtisadiyyatına və turizminə töhfə vermiş olur.

-Yaponiyada soydaşlarımızın sayı nə qədərdir?

-Bu ölkədə daimi yaşayan, işləyən və təhsil alan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 50 nəfərdən çox deyildir. Cənublu və İran vətəndaşı olan soydaşlarımız daha çoxdur. Amma İrandan olan soydaşlarımızı diaspor işinə cəlb olunması yönündə bəzi problemlər var. Ən başlıca problem isə onların əksəriyyətinin burda qeyri-leqal yaşaması və ucuz işçi qüvvəsi kimi zavod və fabriklərdə işləməsidir. Bu qəbildən olan iranlı soydaşlarımız daha çox maddi problemlərlə, gündəlik məişət qayğıları ilə məşğul olmağa meyllidirlər.

Sayca az olmağımızın obyektiv səbəbləri var. Birincisi, yenə də hamımızın bildiyi, uzaq məsafədir. Aradakı məsafə hava xətti ilə desək, təxminən on min kilometr və yaxud 10-12 saatlıq təyyarə yoludur. Bununla yanaşı, Yaponiya bahalı bir ölkədir. Amma səmimi deyirəm, son vaxtlar artıq Bakıdakı qiymətlər Yaponiyadakı qiymətlərdən fərqlənmir. Bundan başqa, sıravi bir Azərbaycan vətəndaşının Yaponiyaya gəlməsi heç də asan deyil. Miqrasiya qanunları hədsiz dərəcədə sərt və tələbkardır. Qısamüddətli gəlmək üçün belə mütləq bir qarantora ehtiyac var. Bütün bunlara dil faktorunu da əlavə etsək nə qədər çətin bir durum ortaya çıxdığını görərik. Yaponiyada əhalinin 99%-i yapondur və ölkədə yalnız yapon dili istifadə olunur.

-Cəmiyyət olaraq hansı tədbirləri həyata keçirmisiniz?

- Gördüyümüz işlərin bir qismi İnternet səhifəmizdə yerləşdirilib. Çox asanlıqla görülən işlərin mahiyyəti ilə tanış olmaq olar. Linklər də yadda qalandır. (www. azeri-diaspora. com və yaxud www. aydc. tk)

Az öncə qeyd etdiyim kimi, Yaponiya təcrübəsinin öyrənilməsi Azərbaycanımızın gələcəyi üçün çox vacibdir. Son 2 ildə bu istiqamətdə gördüyümüz işlər, Azərbaycanla Yaponiya arasında tələbə-müəllim mübadiləsi, həmçinin gənc həmvətənlərimizin gəlib buradakı universitetlərdə təhsil alıb geri qayıtması üçün yaxşı zəmin yaradıb. Bu istiqamətində artıq müəyyən müsbət nəticələr də əldə olunub. Misal üçün, 2009-cu ilin mart ayında Xəzər universiteti təsisçisi, çox hörmət etdiyim müəllimim Hamlet İsaxanlının Yaponiyaya səfərini təşkil edib 10-a yaxın ən prestijli universitetdə görüşlər keçirdik, əməkdaşlıq haqqında memarandumlar imzalandı. Bu işlərin məntiqi davamı olaraq, bu yaxınlarda, 2010-cu ilin dekabrında Xəzər universitetinin köməyi ilə burdan bir universitet rəhbərliyinin Azərbaycana səfərini təşkil etdim. Təhsil naziri cənab Misir Mərdanov başda olmaqla, Azərbaycanın öndə gedən bütün ali təhsil ocaqlarının rəhbərlikləri ilə - Xəzər , Bakı Dövlət, Dillər, Qafqaz universitetlərinin, eləcə də Diplomatik Akademiya və Turizm İnstitutunun rəhbərləri ilə səmərəli görüşlərimiz oldu. Bununla bərabər, tələbə müsabiqəsi keçirdik və artıq ilk tələbə heyəti- 4 nəfər sentyabr ayında Yaponiyanın Doşişa Universitetində oxumaq üçün buraya gələcəklər.

-Yaponiyada Dağlıq Qarabağ münaqişəsi barədə məlumatlar hansı səviyyədədir və bu münaqişəyə münasibət necədir?

-Ümumiyyətlə, Yaponiyada siyasət və yaxud beynəlxalq miqyaslı problemlər çox nadir hallarda danışıq mövzusu olur. Amma bu o demək deyil ki, biz bu məsələ ilə bağlı heç nə edə bilmərik. Elə bir tədbir olmasın ki, orada biz Qarabağdan söhbət açmayaq. Bütün tədbirlərimizdə, istər şənlik olsun, istər anım günləri, bu məsələni həmişə qabarıq şəkildə yaponlara çatdırmağa çalışırıq.

Torpaqlarımızım işğalı, qaçqınlarımızın acınacaqlı vəziyyəti, beynəlxalq aləmdəki ikili standart və haqsızlıqlar hər dəfə təkrar-təkrar bəyan edirik. Yenə misal çəkim ki, Xocalı soyqırımı ilə bağlı keçirdiyimiz sərgi və orada sərgilədiyimiz foto və video materiallar yaponları çox təsirləndirmişdi. Həmin sərgidə minə yaxın imza toplayıb Yaponiyanın baş nazirinə və parlamentin hər iki palatasına göndərərək erməni vəhşiliyinin pislənməsini və bu faktın soyqırım kimi tanınmasını xahiş etmişdik.

-Diasporla İş üzrə Dövlət komitəsi ilə əlaqələriniz necədir?

-Komitə qurulan vaxtdan bəri mütəmadi əlaqələrimiz mövcuddur. Bir qayda olaraq, tədbirlərimiz haqqında məlumat göndəririk və Komitənin tədbirlərində iştirak edirik. Dünya Azərbaycanlılarının II Qurultayında 2 nəfər yapon üzvümüzlə iştirak etmişdik. Bunlardan biri Azərbaycanda çox sevilən Yaponiyanın keçmiş səfiri Toşiyuki Fujivara, digəri isə siyasi elmlər üzrə tədqiqatçı və hazırda Yaponiyanın Xarici İşlər Nazirliyində çalışan Tomoaki Murakam idi. Hər ikisi Yaponiyaya döndükdən sonra Azərbaycan haqqında geniş məqalələr çap etdirərək Azərbaycan haqqında ictimaiyyəti məlumatlandırmışdılar.

-Baş vermiş zəlzələlər və ondan sonra meydana çıxan sunamidən zərər çəkən soydaşlarımız varmı?

-Yaponiyadakı soydaşlarımız əsasən Tokio və Osakoda yaşayır. Bu şəhərlər nə sunamidən, nə də zəlzələdən ciddi ziyan çəkməyiblər. Amma ciddi rabitə və nəqliyyat problemləri var. Bir-birimizlə və vətənlə əlaqə saxlamağa çətinlik çəkirik.

Murad BAXŞƏLIYEV

Paritet.- 2011.- 17-18 mart.-S.10.