Təbriz kənardan necə görünür?

Azərbaycanın tarixi paytaxtında türk jurnalistinin maraqlı təəssüratları olub

Bülbül zar-zar ağlar

çəməndən ayrı ,

İnsan deyib-gülməz

Vətəndən ayrı,

Can necə yaşasın

bədəndən ayrı?

Aç öz ürəyini, danış, Təbrizim,

Olum dərdlərinə tanış,

Təbrizim!

(Süleyman Rüstəm).

İndiyə qədər xaricdə yaşayan həmvətənlərimizdən hazırladığımız yazılarda, onların qürbətə getmə səbəblərinə, yaşadıqları ölkədə Azərbaycan həqiqətlərini hansı səviyyədə təbliğ etmələrinə, uğurlarına və problemlərinə diqqət çəkməyə çalışmışıq. Yəqin ki, yuxarıdakı şeiri oxuyanda budəfəki qəhramanımın Təbriz olacağını bildiniz. Mən qədim şəhərimizə, Türkiyənin “Hürriyet” qəzetinin əməkdaşının gözləri ilə baxacağam. Onun tarixi paytaxtımıza səfər etməsi, qarşılaşdığı hadisələr və onda yaranan təəssüratlar yəqin ki, sizlər üçün də maraqlı olar.

Əvvəla, nəinki Təbriz, ümumiyyətlə, Cənubi Azərbaycanda baş verən hadisələr, həmvətənlərimizin həyat tərzi, tarixi abidələrimiz haqqında Şimalda yaşayan sadə insanlarımız kifayət qədər məlumatlı deyillər. Çünki hər kəsin ora səfər etməyə imkanı, vaxtı olmur. Eyni zamanda İrandakı rejim, Cənubi Azərbaycanı informasiya blokadasında saxlayır. Orada fəaliyyət göstərən mətbu orqanlar, televiziyalar əsasən antiazərbaycan təbliğatı aparmaqla məşğuldur. Bu baxımdan “Hürriyet” qəzetinin əməkdaşı Gülcan Ağbozun səfəri kifayət qədər maraqlıdır.

İlk öncə qeyd edim ki, Cənubi Azərbaycanda ən emosional şəhər məhz Təbriz hesab olunur. İki əsrə yaxın Azərbaycan dilində məktəb, universitetlərin fəaliyyət göstərməməsinə rəğmən buranı farslaşdırmaq mümkün olmayıb. Mütəmadi olaraq baş verən üsyanlar əhalinin də əsarəti qəbul etmək niyyətində olmadığını göstərir. Bununla belə, Təbriz həm də İranın ilhamverici qüvvəsi hesab olunur. 1978-79-cu illər inqilabının qalibiyyətlə yekunlaşmasında Təbriz müstəsna rol oynayıb.

Hazırda orada yaşayan həmvətənlərimizin heç bir hüququ olmasa da, mübarizə aparıb, yaşamağa davam edirlər. Türk jurnalistini ən çox təəccübləndirən də bu olub: ”Təbrizdə qaldığım bir neçə gündə əmin oldum ki, şairlərin şahı, əbəbiyyat vurğunu olan Təbriz əhalisinin ruhunda heç bir dəyişiklik yoxdur. Bura İranın bütün şəhərlərindən kəskin fərqlənir. Dükanlarda, küçələrdə, çayxanalarda, mehmanxanalarda hər kəs azəricə danışırlar. Halbuki bu dil məktəblərdə tədris olunmur. O zaman məlum olur ki, insanların öz dillərini sevməsi təhsillə yox, ruhla bağlı məsələdir”.

O etiraf edir ki, burada qaldığı müddətdə dillə bağlı heç bir problemlə üzləşməyib. Bundan başqa həmvətənlərimiz Şimalda olduğu kimi Türkiyə vətəndaşlarını həmişə seviblər.

“İsfahan, nesf-e-cəhan”-İsfahan dünyanın yarısıdır. Farsların düşüncə tərzinə görə bu həqiqətdir. Amma təbrizlilər, “Təbriz olmasaydı nəinki İsfahan, İranın əksər şəhərləri indi tarixin arxivinə gömülmüşdü”, deyirlər: ”Bunun nə dərəcədə həqiqət olduğunu bilməsəm də, Təbrizə daxil olanda, İranın ən qiymətli şəhərinin məhz bura olduğunu gördüm. Burada hava insanlardan fərqli olaraq çox dəyişkəndir. Yağışın ardınca günəş, bunun ardınca külək, daha sonra yarpaqların belə tərpənmədiyi sakit hava müşahidə olunur. Bir sözlə 24 saat ərzində burada hava bir neçə dəfə dəyişir. İnsanların həyat tərzində ən qəribəsi isə odur ki, burada fars kanallarına demək olar ki, baxmırlar. Sanki hər kəs bir-birinə söz verib. Daha çox türk kanallarına baxırlar. Bu üzdən də hansı evə getsən, ya da taksiyə minsən, türk müğənnilərinin mahnısını eşidəcəksən. Ən çox sevdikləri isə İbrahim Tatlısəsdir. Hətta türk olduğumu bilib, bir neçə dəfə vəziyyətini də soruşdular. Bir də burada türklərin qədim çalğı aləti olan sazı çox sevirlər. Ümumiyyətlə, burada əhali şeir-sənət vurğundur”.

G.Ağboz yazır ki, şəhərdə ilk qarşılaşdığı “El gölü” olub və buradakı mənzərəyə heyran qalıb. Ona verilən məlumata görə, göl Rza şah Pəhləvi tərəfindən salınıb, amma təbrizlilər onu qətiyyən sevmirlər. Çünki o, xarici qüvvələrə işləməklə bərabər İranda yaşayan azərbaycanlılara qəddarlığı ilə seçilib. Bununla belə göl əhali arasında yenə də “Şah gölü” kimi adlandırılır. “El gölü” isə onun sadə vətəndaşların ixtiyarında olmasına görə deyilir: ”Burada gölün ortasında restoran fəaliyyət göstərir. Ətraf yaşıllıqlar içərisindədir. Yuxarıya pilləkən qalxır və burada da böyük bir parkla qarşılaşırsan. Olduqca gözəl görünüşü olan göl baxanları sadəcə heyran edir. Təbrizlilərin ən çox sevdikləri yer məhz buradır. Amma buranın başqa özəllikləri də var. Gənclərin internetdən istifadə imkanları məhdud olduğundan, qızla oğlanın tanışlıq yeri də bura hesab olunur. Bir-birini bəyənən gənclər telefon nömrələrini götürüb, tanış olurlar. Çünki Türkiyədən fərqli olaraq İranda qızla oğlanın harada istəsələr, tanış olması yasaqdır. Burada avtobuslarda belə qadınlar üçün ayrıca yer ayrılıb. Yəni nəzarət çox güclüdür. Şübhəsiz, bütün bunlar İranın dini dövlət olması ilə bağlıdır. Amma reallıq ondan ibarətdir ki, heç bir sərt qayda təbrizliləri istədiklərini etməkdən çəkindirə bilməyib. Onlar hər zaman olduğu kimi deyib-gülən, zarafatcıldırlar. Sanki onların İrana heç bir aidiyyatı yoxdur. Qısası, Təbriz əhalisi azad yaşamağı sevir. Onlara nəyisə qadağan etsən, bilərəkdən ona qarşı gedəcəklər. Bu yolda heç bir şey onları qorxuda bilməz. Bu üzdən İranın digər şəhərlərinə nisbətən, burada sadə insanların həyat tərzinə o qədər də müdaxilə edilmir. Görünür, bunun mümkünsüz olduğunu anlayırlar”.

Bundan sonra jurnalist diqqəti Təbriz qalasına yönəldir. Onun sözlərinə görə, tarixi abidə şəhərin mərkəzində yerləşir. Hündürlüyü 28 metrə çatan qala divarları, Diyarbəkirdəki tarixi qalanı xatırladır. Bu isə memarlıq üslubunun oxşar olduğunu göstərir. Bu tikilinin Səfəvilər dövründə inşa olunduğu deyilir. Sonradan bir neçə dəfə təmir olunmuş qala, hazırda qiymətli abidə kimi qorunur.

O, daha sonra Şairlər Məzarlığından bəhs edir: ”Təbrizlilər fəxrlə deyirlər ki, şairlər məzarlığı dünyada ancaq buradadır. Bura ayaq basanda ən çox diqqəti çəkən Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın məqbərəsi olur. Təbrizdə onun qədər sevilən ikinci şair yoxdur. Təbii ki, burada gördüyüm mənzərədən sonra şairin evini də görmək qərarına gəldim. Bir halda ki, təbrizlilər Şəhriyarı bu qədər sevirlər, demək, bu təsadüfi deyil. Amma ora getməzdən öncə diqqətimi bir cami çəkdi. İmam Seyyid Həmzə Türbəsi olduğunu öyrənib, ora girmək qərarına gəldim. Amma burada qadınların içəri girməsi xeyli problem yaradır. Gərək elə geyinəsən ki, gözlərindən başqa heç yerin görünməsin. Mən bundan imtina etdim. Başımın bağlı olduğunu deyib, örtük almadım. Turist, həm də türk olduğuma görə güzəştə getdilər. Burada şəkil çəkmək də yasaq idi. Amma mən bura dua etməyə yox, abidənin qədimliyinə, gözəlliyinə baxmağa gəlmişdim. Odur ki, şəkil çəkməliydim. Buna da icazə verildi. İçəridəki qadınları çəkməmək şərti ilə. Burada bir daha əmin oldum ki, təbrizlilərə nəyisə qanun kimi qəbul etdirmək mümkün deyil. Sən qonaqsansa və türksənsə, istədiyinə icazə verəcəklər. O, şərtlə ki, vəziyyətdən sui-istifadə etməyəsən”.

Gülcan xanım bundan sonra Şəhriyarın evinə getməyindən danışır. Bura dar küçələri keçib getmək lazım gəlir. Evsə çox balacadır, amma şairə olan sevgi, buranın daim qonaqlı-qaralı olmasına səbəb olur. Küçə qapısında Şəhriyarın şəkili vurulub, həyətə girəndə ilk qarşıya çıxan balaca hovuz olur. Buranın xüsusi xidmətçiləri olduğundan həyət çox səliqəli qalıb. Şair evdə necə yaşayıbsa, elə o cür də qalıb. Demək olar ki, heç bir əlavə edilməyib. Şairin kitabxanası, şəxsi əşyaları, əlyazmaları olduğu kimi qorunur. İçəridə divarda çərçivəyə salınmış şeir isə daha çox diqqət çəkir. Şəhriyar bunu məşhur sufi mütəfəkkiri Şəms Təbrizi üçün yazıb. Təbrizlilərin onu sevməyinin əsas səbəbi isə şairin təbrizli olması və şeirlərini daha çox Azərbaycan dilində yazmasıdır. Bundan başqa evdə şairin öz dili ilə dediyi “Heydər Baba” şeiri dayanmadan səsləndirilir:

“Şairin şeiri tam deməsi üçün bir saatdan çox gözləməli oldum. Çox təsirli şeirdi. Burada məlumat verildi ki, “Heydər Baba” yalnız Cənubda yox, həm də Şimalda çox böyük əks-sədaya səbəb olub. Şeir sonradan 92 dilə tərcümə olunub. Sözügedən əsərin Türkiyədə də çox sevildiyini, məktəblərdə tədris olunduğunu deməyimsə, ordakı insanları çox təsirləndirdi. Görünür, bunu bilmirlərmiş”.

Onun sözlərinə görə, Təbrizin özəl xüsusiyyətlərindən biri də turist olduğunu biləndə, evlərinə dəvət etmələri olur. Səni tanımasalar belə Təbrizə gəlmisənsə, demək, təbrizlilər səni öz qonaqları hesab edəcək: ”Burada danışılan dil Şimali Azərbaycanda danışılan dildən az da olsa fərqlənir. Doğrudur, hər kəs bir-birini anlayacaq tərzdə danışır. Amma danışanın Şimaldan, yoxsa Cənubdan olduğunu asanlıqla təyin etmək olur”.

Məhəmməd TAĞIYEV

Paritet.- 2011.-4-5 oktyabr.- S.12.