“Kino çəkən insanlara elə gəlir ki, onlar həm də yaxşı təbliğ etməyi, reklamı bilirlər”

Azərbaycanda kino sahəsində gözə dəyən, iş görən, mütəmadi olaraq layihələr reallaşdıran çox az təşkilat var. 2004-cü ildə yaranıb, 2006-cı ildə dövlət qeydiyyatından keçən “Cinema” Gənc Kinematoqrafçılar Mərkəzi məhz belələrindəndir. Yarandığı ildən bəri bir sıra layihələr həyata keçirən mərkəzin təşəbbüsü ilə hər il ölkəmizdə “START” Tələbə və Gənclərin Beynəlxalq Film Festivalı keçirilir. Bu il festival 27, 28 və 29 noyabr tarixlərində reallaşacaq. Həm festival, həm də mərkəzin gördüyü son layihələr haqqında “Cinema” Gənc Kinematoqrafçılar Mərkəzi rəhbəri, prodüser Fehruz Şamıyevlə söhbətləşdik.

-Gəlin, başlayaq “Cinema” nın gənclərə bəxş etdiyi ən böyük layihəsi olan “START” dan. Mətbuata açıqlamanızda budəfəki festivalın daha geniş miqyasda keçiriləcəyi ilə bağlı məlumat vermişdiniz. Bu dəfə kino sevərlər bu festivalda kimləri və hansı yenilikləri görəcəklər?

-Düz qeyd etdiniz, “START” bizim ən böyük layihəmizdir. Bu festival Azərbaycanda ən uzunömürlü, Qafqaz regionunda isə ən böyük qısafilm festivalıdır. Məlumdur ki, bizim festivala hətta Kann Film Festivalının qısametraj proqramında iştirak etmiş filmlər də qatılıb. Almaniya, Fransa, İspaniya, Portuqaliya, Polşa və s. Avropa ölkələrindən hər il bizim festivala filmlər göndərilir. 2011-ci ildə müəyyən səbəblərdən festival keçirilmədi, amma bu il artıq bəzi məsələlər həll olunmaqdadır. Bu il isə düşünürük ki, festival baş tutacaq. Özü də daha geniş formada. Festivalın proqramında çox maraqlı insanları, dünyanın tanınmış peşəkar kinoxadimlərini görəcəksiniz. Builki festivalda Avropa və Asiyadan olan 25-ə qədər ölkənin iştirakı gözlənilir.

- “Yerli filmlər” müsabiqə proqramını təşkil etməyiniz yerli rejissorlarımızın işlərinə inamsızlıqdan qaynaqlandı?

-Bu festivalda biz yerli rejissorlara bu şansı tanımaq istədik. Onlar öz filmlərinin səviyyəsini nəzərə alıb işlərini festivalın “Yerli filmlər” müsabiqə proqramına da göndərə bilər. Yox, əgər özlərinə, çəkdikləri filmə güvənirlərsə onda filmlərini “Beynəlxalq filmlər” müsabiqə proqramına göndərsinlər. “Yerli filmlər” proqramda filmlər 3 nəfərdən ibarət yerli münsiflər heyəti tərəfindən qiymətləndiriləcək. Beynəlxalq müsabiqədə isə filmləri 5 nəfərdən ibarət beynəlxalq jüri heyəti nominasiyalara uyğun mükafatlandıracaq.

- “Cinema” Mərkəzinin son layihəsi Bakı Film İnstitutu və onun tərkibində kino sahəsi ilə bağlı kursların açılışıdır. Bildiyim qədər, ilk kinoprodüser kurslarını başa çatdırmısınız. Bu İnstitut kinomuza nə verəcək?

-Çalışırıq ki, öz layihələrimizə istedadlı, maraqlı fikirləri olan gəncləri cəlb edək. Bakı Film İnstitutu niyə yarandı? Məqsəd yüksək səviyyəli peşəkarların yetişdirilməsidir. Bu gün kinematoqrafiyanın Azərbaycandakı vəziyyəti haqda söz demək çox çətindir. Ötən il mətbuatda bu haqda məndən soruşanda, bildirirdim ki, böyük işlər başlayıb və bunlar göz qabağındadır. Amma indi bu fikri bir az yumşaltmaq lazımdır. Kino sahəsində müəyyən işlər görülsə də, bundan ictimaiyyətin xəbəri olmur. Mənə belə gəlir ki, ötən iki ildə görülən işlər böyük və kiçikliyindən asılı olmayaraq daha çox təbliğ olunurdu. İndi isə demək olar ki, ciddi layihələr gözə dəymir. Düşünürəm ki, ciddi layihələr davam edir, sadəcə bu işin təbliğat mexanizmi səhv qurulub. Kino çəkən insanlara elə gəlir ki, onlar həm də yaxşı təbliğ etməyi, reklamı bilirlər. Bu belə deyil. Dünya təcrübəsində də belədir ki, filmin istehsalçısı bir, reklamı ilə məşğul olan şirkət isə başqası olur. Hələ üstəlik filmin yayım- distribusiya işini isə tamamən başqa şirkət öz üzərinə götürür. Çox heyif ki, bu məsələyə bizdə hələ də barmaqarası baxılır. Əlavə edim ki, bununla bağlı Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi maraqlı layihələr hazırlamışdı və hazırda milli filmlərin xarici festivallara göndərilməsi müstəqil şirkətlərdən birinə həvalə olunub. Amma bu məsələnin az bir hissəsidir. “Cinema” olaraq, belə düşünürük ki, bu problem ilk növbədə prodüser institutunun inkişaf etməməsi və bəzi kino prodüserlərin öz işlərinə biganə yanaşmalarının nəticəsidir. Yəni, bu problem üzündən filmlərimiz nə yerli, nə də xarici bazara çıxa bilmir. Məhz bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün bu layihəni hazırladıq.

-BFİ ölkəmizdə kino sahəsində ilk ödənişli təhsil mərkəzidir.

- Bu o deməkdir ki, bu kurslara qatılan şəxs verdiyi pulun qarşılığı olaraq keyfiyyətli təhsil görmək istəyir. Üstəlik, həmin şəxs öz layihələrini həyata keçirməyin yollarını öyrənmək istəyir. Düşünürəm ki, BFİ Azərbaycan kinosunun inkişafında, gənclərin kinoya cəlb olunmasında ən böyük layihələrdən biridir. Bizim kurslara təkcə Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini bitirmiş şəxslər deyil, incəsənətdən kənar olan amma menecer, prodüser bacarığı olan şəxslər də müraciət edir.

Bizim kurslarda yerli və xarici mütəxəssislər dərs deyir. Adətən, bizdə bütün sahələrdə yerli mütəxəssislərə şübhə ilə yanaşırlar. Amma məsələ budur ki, xarici mütəxəssislərin hərəsinin öz proqramı olur və onlar asanlıqla bu proqlamlardan mühazirə oxuyurlar. Biz düşünürük ki, bu kurslarda yerli mütəxəssislərin olması vacibdir, çünki onlar ölkədə baş verən proseslərdən xəbərdardırlar. Deməli, onlar bu problemin həllini də başqalarından yaxşı bilirlər. Buna görə də biz onlara üstünlük verəcəyik. Ötən kursda Avropa Kino Akademiyasının “ən yaxşı kinoprodüser” mükafatını almış Zeynəb Özbatur Atakanın master- klasları oldu. Zeynəb xanım birbaşa olaraq “Cinema” mərkəzinin dəvəti ilə Bakıya gəlmişdi.

Ondan başqa bu sahəni bilən insanlara da məlumdur ki, kinoda menecerlərə böyük ehtiyac var. Kinomuzun ən böyük problemlərindən biri də kinoya menecerlərin, iqtisadçıların, reklamçıların yaxın buraxılmamasıdır. Mənə belə gəlir ki, kinoda rəqabət lazımdır. Və bu rəqabət təkcə rejissorlardan yox, menecerlərdən, reklamçılardan asılıdır. Bu baxımdan BFİ -nin kurslarında isə təkcə kino xadimləri dərs demir. Biz mütəmadi olaraq reklamçıları, marketoloqları dəvət edirik. Əlavə edim ki, BFİ - də kinorejissor kursları da fəaliyyətə başlayıb. Burada sənəd vermiş şəxsləri beynəlxalq təcrübədə olduğu kimi kurs rəhbəri özü seçir. Bir qrupda 10 nəfər tələbə təhsil alacaq. Yaxın gələcəkdə montaj, operator, kursları da elan ediləcək.

-Ən böyük problem kinoprodüserin olmamasıdır. Sizin ilkin müşahidələriniz nə deyir, kursları bitirən tələbələr uğurlu prodüser ola biləcəklərmi?

-Son illərdə Azərbaycan kinosunu, onun problemlərini, istehsalatın özünü araşdıranda belə nəticəyə gəldik ki, kinomuzda ciddi kadr çatışmazlığı var. Ölkəmizdə son 5 il ərzində 30-a qədər film çəkilib, amma onları tamaşaçılar görmür. Kinodan başı çıxan hər kəs bilir ki, son illər ölkədə çəkilən filmlərin heç birini yaymaq olmur. Kinoteatrların vəziyyəti məlumdur, düzdür, “Nizami” kinoteatrının açılışı olub və oradakı zalların birində son illər çəkilmiş Azərbaycan filmləri nümayiş olunacaq. Bundan başqa, respublikanın bir sıra bölgələrində - İmişlidə, Qəbələdə, Şəkidə və s. müasir tələblərə uyğun kinoteatrlar istifadəyə verilib. Deməli, işləmək zamanı gəlib. Bizdə isə çəkilən filmlər neçə ildir rəflərdə yığılıb qalır. Bu filmlərin nümayişində, onların xarici bazara çıxmasında eləcə də başqa dövlətlərlə müştərək layihələrin hazırlanmasında prodüser- çox vacib faktordur. Hamı bilməlidir ki, kinoprodüser filmin sahibidir. O, filmin ideya yaranan anından başlayaraq son anına qədər hər şeylə maraqlanan, narahat olan bir insandır. Film hazır olandan sonra isə onun yerli və xarici bazarda yayılmasına, reklam olunmasına çalışır. Prodüser istehsalçı olmaqla yanaşı, reklamçıları da, distrübütorları da tanımalıdır. Bizim verdiyimiz üç aylıq təhsil prodüser institutunun yaranması üçün baza rolunu oynaya bilər. Belə ki, məhz bu kurslar sayəsində Azərbaycanda kinoprodüser məktəbinin əsası qoyulacaq və kadr çatışmazlığı qismən də olsa aradan qaldırılacaq. Tələbələrimiz isə müxtəlif ixtisaslara sahib insanlar idi. Onların arasında Mədəniyyət və İncəsənət Universitetlərində kinoşünas, kino rejissor təhsili alan tələbələrlə yanaşı orda dərs deyən müəlim, eləcə də neft şirkətinin işçisi, Londonda kino və televiziya üzrə nəzəri magistr təhsili alan şəxs, iqtisadçılar da var.

- Biz İran və Türkiyə kino təcrübəsindən istifadə etməliyikmi? Bu iki ölkənin kino modelindən Azərbaycana uyğun hansıdır?

-Deyirik ki, dünyaya öz mədəniyyətimizlə çıxmalıyıq. Deməli, birinci növbədə həmin mədəniyyəti yaxşı bilən ssenarist olmalıdır. Bu, İran kinosunda da, türk kinosunda da belədir. Misalları ona görə onlardan gətirdim ki, mədəniyyət olaraq həm bizə yaxındırlar, həm də 1990-dan 2005-ci ilə kimi İran kinosu dünyaya yaxşı mənada meydan oxuyub. 2003-cü ildən sora Türkiyə kinematoqrafiyası Avropanı heyrətləndirməyə başlayıb. Hər iki ölkənin filmlərində milli adət-ənənələri və düşüncəni görmək mümkündür. Onların mədəniyyəti də bizim mədəniyyətlə demək olar ki, eynidir. Bu bizə imkan verir ki, onların kino ənənənlərindən yararlanaq. Qeyd edim ki, İran kinematoqrafiyası azbüdcəli filmlərə daha çox üstünlük verir. Hazırda bizdə bir filmə 1,5 milyon dollar vəsait ayrılırsa, İranda orta səviyyəli bir film 500 min dollara çəkilir. Maraqlıdır ki, filmlər dramaturgiya, estetika, rejissor yozumu baxımından bizimkilərdən üstündür. Deməli, bizdə çatışmayan çox məsələlər var. Biz ümumiyyətlə, səmimi millət deyilik. Buna görə qonşunun hasarının kərpicini sayıb öz hasarımızı ondan bir kərpic yuxarı etmək istəyirik və ya qonşunun maşınına baxıb ondan daha yaxşısını almaq istəyirik. Bizdə insanlar ürəklərinin səsi ilə yox, kənarda gördükləri ilə işlərini reallaşdırırlar. Filmlərimizdə yaşadığımız həyat əvəzinə süni fəlsəfələri, guya qlobal məsələləri önə çəkirik. Halbuki, “Bizim Cəbiş müəllim”, “Şərikli çörək” rejissorun yaşadığı həyat, eşitdiyi, gördüyü hadisələr əsasında çəkilib. Əgər rejissor kənddə doğulub və o mədəniyyəti bilirsə, deməli, oranın hadisəsini ekranlaşdırmalıdır. Məsələn, gürcü filmlərini götürək. Onlar öz qəhrəmanlarını gülməli situasiyaya salmaqdan çəkinmirlər. Amma bizdə isə mütləq filmin qəhrəmanı əlini çənəsinə dayayıb filosof pozası almalıdır. Hətta bu qəhrəman adi dəyirmançı olsa da belə.

-“Cinema” hələlik bir film istehsal edib. Davamı olacaqmı?

-Biz 2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin keçirdiyi “Bu meydan, bu ekran” kino müsabiqəsində qalib gəldik. Yəni bizim layihə 55 layihə arasından seçilmiş 3 qalibdən biri oldu və şərtlərə əsasən də nazirlik bu üç layihəyə vəsait ayırdı. Çəkdiyimiz “Yol” bədii filminin quruluşçu rejissoru və prodüseri mənəm. Nazirliyin xətti ilə qalib gəlmiş 3 film Beynəlxalq Muğam Mərkəzində tamaşaçılara təqdim olundu. Filmi izləyənlərin bildirdiyinə görə, Qarabağ probleminə fərqli bir yanaşma var bu filmdə. Hazırda bir neçə qısa bədii film layihəmiz də var; maliyyə axtarırıq. Sənədli film layihəmizi isə başqa studiyalardan biri bəyənib. İlin sonuna kimi reallaşdırmağı düşünürük.

arayış

Fehruz Şamıyev 1978-ci ildə Cəbrayılda doğulub. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Ədəbi yaradıcılıq və ekran dramaturgiyası” ixtisasını bitirib. TV üzrə magistr dərəcəsi alıb. 2004-cü ildə Tbilisidə “İncəsənətin marketinqi və prodüserlik” kurslarında iştirak edib. 2004-2008- ci illərdə “Kino+” qəzetinin baş redaktor müavini kimi çalışıb. 2006-cı ildə bir qrup kinematoqrafçılarla birgə “Cinema” Gənc Kinematoqrafçılar Mərkəzini təsis edib və hazırda mərkəzin direktorudur. 2004-cü ildən Bakıda keçirilən “START” Tələbə və Gənclərin Beynəlxalq Film Festivalına rəhbərlik edir. Hər il keçirilən bu festivalda dünyanın 27 ölkəsindən - Almaniya, Polşa, Fransa, Portuqaliya, Rusiya, İran, Misir və digər ölkələrin tələbə və gənc rejissorları iştirak edib. 2007-ci ildə “ÖZ” prodüser mərkəzini təsis edib. Azərbaycan, İran, Türkiyə və İordaniya arasında həyata keçirilən “Yaxın Şərq ölkələri və kinobazar axtarışı” beynəlxalq layihəsini həyata keçirib. Kino və onun problemləri ilə bağlı məqalələri dərc olunub. 2008-ci ildə İranda keçirilən “100 saniyə” Beynəlxalq Film Festivalının iştirakçısı, “Rahmat” Beynəlxalq Qısametrajlı Film Festivalının münsifi olub. 2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Bu meydan bu ekran” müsabiqəsində qalib gələrək “Yol” bədii filminə quruluş verib.

Nərmin MURADOVA

Paritet.- 2012.- 25-26 sentyabr.- S.13.