Mustafa Kamal Atatürk haqqında söylənənlər, Atatürkün söylədikləri

Zəfər bayramı və Silahlı qüvvətlər günü münasibətilə

—Dövlətimizin banisi və millətimizin fədakar, sadiq xadimi, insanlıq idealının vurğunu və mümtaz siması, əvəzsiz qəhrəman Atatürk! Vətən sənə minnətdardır. Bütün ömrünü xidmətinə həsr etdiyin türk millətilə bərabər sənin hüzurunda baş əyirik. Bütün həyatınla bizə ruhundakı atəşdən canlılıq verdin. Əmin ol, əziz xatirən bir məşəl kimi ruhlarımızı alovlu və ayıq saxlayacaqdır...

İsmət İNÖNÜ, Türkiyə Cümhuriyyətinin 2-ci prezidenti.

—Sən bizim idin. Səni xəlifə, padşah etmək istəyənlər oldu. İltifat etmədin, milli iradə yolunu seçdin. Həyatını və şəxsiyyətini millətin xidmətinə vəqf etdin. Türkün qibtə etdiyi, təqdir etdiyi, təriflədiyi sifətlərə malik idin. Bütün bu məziyyətlərinlə əsl türk idin.

M.Cəlal BAYAR, Türkiyə Cümhuriyyətinin 3-cü prezidenti.

—Addımlarımız və həmlələrimiz həmişə irəliyə doğru olacaqdır. İzində və işıq tutduğun yollarda sənə dərin hörmətlə...

Camal GÜRSƏL, Türkiyə Cümhuriyyətinin 4-cü prezidenti.

—Ölümünün 32-ci ildönümündə vətən və millətimizə göstərdiyin xidmətlərə görə bir daha minnətdarlığımı bildirir, mənəvi hüzurunda dərin hörmətlə baş əyirəm.

Cevdət SUNAY, Türkiyə Cümhuriyyətinin 5-ci prezidenti.

—Səni itirdiyimiz günün ildönümündə Türk ulusuna qazandırdığın cümhuriyyətin və Azad Demokratik Sistemin, hazırda mövcud olan çətinlikləri aradan qaldırmaq, müasir mədəniyyətin üst qatına yüksəlmək yolunda yeganə düzgün yol olduğuna olan inamımızı bir daha təkrarlayıram.

Fəxri QORUTÜRK. Türkiyə Cümhııriyyətinin 6-cı prezidenti.

—Türk tarixinə bir günəş kimi doğuşunun 100-cü ildönümünü yenə də aramızdaymışsan kimi bütün millət olaraq coşquyla bayram edirik. Bir zamanlar ifadə etdiyin kimi, fani vücudun torpaq oldu, fəqət qurduğun və bizə əmanət etdiyın cümhuriyyət həyata keçirdiyin əməllər və qoyub getdiyin prinsiplər, bundan sonra da illərlə qorunacaq və əbədi olaraq yaşadılacaqdır.

Kənan EVRƏN, Türkiyə Cümhuriyyətinin 7-ci prezidenti.

—Türk millətinə xidmət etmək, onun xoşbəxtliyi və rifahı üçün çalışmaq Atatürkçülüyün birinci şərtidir. Hər şe-yimizi borclu olduğumuz XX əsrin bu qəhrəman komandirinə böyük inqilabçısına, dahi dövlət xadiminə olan borcumuzu ancaq türk millətinə daha çox xidmət etməklə, millətimizi müasir mədəniyyət səviyyəsinin üst qatına yüksəltməklə ödəyə bilərik.

Turqut ÖZAL, Türkiyə Cümhuriyyətinin 8-ci prezidenti.

—Yox edilmək istənən Türk milləti cümhuriyyətin yaranması ilə böyük Atatürkün öndərliyi altında tarix səhnəsində təkrar yerini tutmuşdur. Böyük Atatürkün türk insanına göstərdiyi hədəf yoxsulluqdan, cahillikdən xilas olmuş, azad, xoşbəxt və çiçəklənən Türkiyədir.

Süleyman DƏMİRƏL, Türkiyə Cümhuriyyətinin 9-cu prezidenti.

—Nə edək?.. Əsrlər nadir dahi yetişdirir. Bizim bu talehsizliyimizə baxın ki, bizim əsrdə o böyük dahini türk milləti yetişdirdi. Heç bir fəaliyyətimiz nəticə vermədi, Mustafa Kamal Paşaya məğlub olduq.

Lloyd CORC, İngiltərənin keçmiş baş naziri.

Atatürkün türk gəncliyinə xitabı

Ey türk gəncliyi!

Birinci vəzifən türk istiqlalını, Türk Cümhuriyyətini əbədiyyətə qədər qorumaq və müdafiə etməkdir.

Varlığının və istiqbalının yeganə təməli budur. Bu təməl sənin ən qiymətli xəzinəndir. Gələcəkdə də səni bu xəzinədən məhrum etmək istəyəcək daxili və xarici bədxahların olacaqdır. Bir gün istiqlal və cümhuriyyəti müdafiə etmək məcburiyyəti qarşısında qalsan, öz vəzifəni yerinə yetirmək üçün içərisində olduğun və-ziyyətin imkan və şəraitini düşünməyəcəksən! Bu imkan və şərait çox namünasib bir şəkildə təzahür edə bilər. İstiqbalına və cümhuriyyətinə qəsd edəcək düşmənlər bütün dünyada bənzəri görülməmiş bir qalibiyyətin təmsilçisi ola bilərlər. Cəbr və hiylə ilə əziz vətənin bütün qalaları zəbt edilmiş, bütün limanlarına giril-miş, bütün orduları dağılmış və məmləkətin hər bucağı işğal edilmiş ola bilər. Bütün bu şəraitdən daha dəhşətlisi isə ölkənin daxilində iqtidara sahib olanlar qəflət və hətta xəyanət içində ola bilərlər. Hətta bu iqtidar sahibləri öz şəxsi mənafelərini müdaxiləçilərin siyasi əməllərilə birləşdirə bilərlər. Millət ehtiyac və zərurət içində düşgün və taqətsiz ola bilər.

Ey türk istiqbalının övladı!

Bax, belə bir vəziyyət və şəraitdə də vəzifən türk istiqlal cümhuriyyətini xilas etməkdir. Möhtac olduğun qüdrət damarlarındakı əsl qanda mövcuddur!

Atatürkün söylədiklərindən

—Mən 1919-cu ilin may ayında Samsuna gəldiyim gün əlimdə maddi heç bir qüvvət yox idi. Yalnız böyük türk millətinin nəcabətindən doğan və mənim vicdanımı dolduran yüksək və mənəvi bir qüvvət vardı. Mən bu milli qüvvətə, bu türk millətinə güvənərək işə başladım.

Mən Türk üfüqlərindən bir gün mütləq bir günəş doğacağına, bu günəşin hərarət və qüvvətinin bizi isidəcəyinə, ondan bizə bir güc gələcəyinə o qədər əmin idim ki, bunu sanki gözlərimlə görürdüm.

—Millətimiz çox böyükdür. Heç nədən qorxmadıq. O, əsarət və alçaldılmanı qəbul etməz. Ancaq onu bir yerə toplamaq və ona "ey millət, sən "əsarət və alçaldılmağı qəbul edərsənmi?"- deyə soruşmaq lazımdır. Mən millətin böyük olduğunu bilirəm və bu sualı ona verən övladları canı kimi sevəcəyinə və onların alnından öpəcəyinə əminəm...

—Mən və mənim kimi bir çox vətəndaşlar, qardaşlar millətin və vətənin fəlakətə düşdüyü zaman üzərimizə bir vəzifə düşdüyünü, bu vəzifənin vicdan, namus, heysiyyət məsələsi olduğunu qəbul etdik və bu vəzifəni yerinə yetirmək yolunu tutduq.

Biz bunu etməliydik, etməyə məcburduq, bunu vicdan, insanlıq, milli namus tələb edirdi.

—Müstəqillik qayəsinin əldə olunmasına qədər tamamilə millətlə birlikdə fədakarlıqla çalışacağıma, müqəddəs hesab etdiklərimə and içdim. Artıq mənim üçün Anadoludan heç bir yerə getməmək qətiləşmişdi.

—Nə vaxt başladığı məlum olmayan zamanlardan bu yana müstəqilliyin şərəfi ilə yaşayan millətimiz ən faciəli bir çöküşlə yox olmaq vəziyyətində ikən əsarətə qarşı övladlarını ayağa qalxmağa dəvət edən əcdadımızın səsi qəlbimizdə yüksəldi və bizi son qurtuluş mücadiləsinə dəvət etdi...

—Osmanlı dövlətinin təməlləri çökmüş, ömrü tamam olmuşdu. Osmanlı məmləkətləri tamamilə parçalanmışdı. Ortada bir ovuc türkün bir ata yurdu qalmışdı. Son məsələ onun da bölünməsini təmin etmək idi. Osmanlı dövləti, onun müstəqilliyi, padşah, xəlifə, hökumət anlayışları mənası qalmamış sözlərdən ibarət idi. Belə vəziyyətdə ciddi və həqiqi qərar nə ola bilərdi?

Bu vəziyyət qarşısında tək bir qərar vardı. O da milli suverenlik əsasında qeydsiz-şərtsiz yeni bir türk dövləti təsis etmək!

Buna görə də hələ İstanbuldan ayrılmadan əvvəl düşündüyümüz və Samsunda Anadolu torpaqlarına ayaq basar-basmaz həyata keçirməyə başladığımız qərar bu qərar olmuşdur.

—Varlığımızı mühafizə və milli məramlarımızı təmin etmək üçün həqiqi istinadgahı kənarda deyil, daxildə, öz vicdanımızda axtarmaq prinsipini hökumət qəbul etmişdir. Çünki, öz gücümüzü nəzərə almadan kənardan gələcək köməyə əsaslansaq və kənardan kömək gəlməzsə süquta uğrarıq. Buna görə, hər şeydən əvvəl öz gücümüzə əhəmiyyət verməliyik.

—Millət və biz yox, bütöv halda millət var. Biz və millət ayrı-ayrı şeylər deyildir. Bunu qəti şəkildə söyləyirəm ki, bir millət öz varlığı və müstəqilliyi üçün hər işə girişər və hər fədakarlığı göstərərsə, öz məqsədinə nail olmaması mümkün deyil. Belə olduqda, o, əlbəttə məqsədinə nail olar. Əks təqdirdə, demək o millət ölmüşdür.

—Bizim mühüm və əsas vəzifəmiz siyasətlə məşğul olmaq deyildir. Bizim və bütün ölkənin və millətin bu gün yeganə vəzifəsi torpaqlarımızdakı düşməni süngülərimizlə geri oturtmaqdır. Bunu etmədikcə siyasət mənasız bir sözdən ibarət olaraq qalar.

Mən milli məqsədin təmini üçün yeganə çarənin müharibə və müharibədə qələbə olduğu fikrindəyəm. Bütün qüdrətimizi, bütün qaynaqlarımızı, bütün varlığımızı orduya verməliyik. Gücümüzü dünyaya tanıdacaq və yalnız ondan sonra milləti insan kimi yaşatmaq mümkün olacaqdır.

—Acı bir həqiqəti söyləyim ki, ölkəmizdə külli miqdarda əcnəbi pulu və bir sıra təbliğatlar cərəyan edir. Bunlarda məqsəd milli hərəkatı nəticədən məhrum etmək, milli fəaliyyətləri iflic etmək, yunan, erməni əməllərinin həyata keçirilməsini və vətənin bəzi mühüm parçalarının işğal olunması işini asanlaşdırmaqdır. Bununla bərabər hər dövrdə hər ölkədə və hər zaman zühur etdiyi kimi, bizdə də ürək və əsəbi zəif, dərrakəsiz insanlarla bərabər, vətənsiz və eyni zamanda rifah və şəxsi mənfəətlərini vətən və millətin zərərində axtaran adi insanlar da vardır. Şərq məsələlərini idarə etməkdə və zəif nöqtələri axtarıb tapmaqda çox usta olan düşmənlərimiz bunu sanki bir təşkilata cevirmişlər. Ancaq özünün müqəddəs dəyərlərini xilas etmək qayəsilə çırpınan bütün millət bu əzmkarlıq və mücadilə yolunda hər cür çətinlikləri mütləq süpürüb atacaqdır.

—Hamıya məlumdur ki, millətimiz əsrlərdən bəri iki qüvvənin, iki müstəbid qüvvənin, iki yoxedici qüvvənin təzyiqi altında üzüntü və ələm içində idi. O qüvvələrdən biri ölkəni və milləti idarə etmək iddiasında olan müstəbidlər, ikincisi isə bütün imperialist və kapitalist aləmdir.

Əsrlər boyu bu iki qüvvənin təzyiqi altında qalan millət şübhəsiz ki, çox zəif haldadır. Ancaq təzyiqlərin nəticəsində böyük oyanışlar da oldu. Bizim millətdə də o oyanış olmuşdur. Biz belə bir oyanış dövründəyik...

—Mən ölkəni və milləti düşdüyü fa-lakətdən çıxara biləcəyimə olan inamla Anadoluya keçdiyim və məqsədimdən irəli gələn təşəbbüslərə girişdiyim zaman cibimdə, əmrimdə beş quruş para olmadığını söyləyə bilərəm. Ancaq parasızlıq mənim millətlə bərabər, atmağa müvəffəq olduğum addımları nəinki dayandırmağa, onu zərrə qədər azaltmağa belə səbəb ola bilməmişdir. Keçdik, müvəffəq olduq, keçdikcə, müvəffəq olduqca, maddi çətinliklər öz-özünə ortadan qalxdı...

—Əsas olan Türk millətinin heysiyyətli və şərəfli bir millət olaraq yaşamasıdır. Bu yalnız tam müstəqilliyə nail olmaqla təmin oluna bilər. Nə qədər zəngin və rifaha qovuşmuş olursa olsun müstəqillikdən məhrum bir millət mədəni insanlıq qarşısında nökər olmaq mövqeyindən yüksək münasibətə layiq ola bilməz. .

Özgə bir dövlətin himayə və dəstəyini qəbul etmək insanlıq özəlliklərində məhrumiyyəti, bacarıqsızlıq və miskinliyi etirafdan başqa bir şey deyildir... Halbuki, türkün heysiyyəti, izzəti-nəfsi və qabiliyyəti çox yüksək və böyükdür. Belə bir millət əsir yaşamaqdansa, yox olsa daha yaxşıdır. Bundan ötrü ya müstəqillik, ya ölüm!

Bizim sözümüz

Dünya strateji hərb tarixinin zirvəsində olan dahi sərkərdələrdən biri, Türkiyə azadlıq və dövlətçilik tarixinin təkrarolunmaz və əvəzedilməz xadimi, qeyri-adi siyasi, elmi, nəzəri zəkaya sahib, eyni zamanda şəxsiyyəti, qətiyyəti və işgüzarlığı ilə də bənzərsiz mənəvi-ruhi zənginliyi və emosionallığı baxımından da yalnız özünə məxsus daxili dünyası olan Müstafa Kamal Atatürkün Türk millətinə ən böyük xidməti və mirası Türkiyə Cümhu-riyyəti dövlətidir.

Atatürkün yoxdan var etdiyi bu Cümhuriyyəti Atatürk prinsipləri əsasında yaşatmaq və inkişaf etdirmək türk millətinin və türk dövlətinin Atatürk və tarix qarşısında ən müqəddəs vəzifəsi və borcudur.

(Davamı növbəti sayımızda)

Allahşükür QURBANOV

Respublika.- 2010.- 31 avqust.- S. 4.