O, tarixi yaratdı-tarix onu yaşatdı

(Heydər Əliyev adına foto albom. Bakı. 2013. Renessans)

Tanrının insanlığa bəxş etdiyi elə nadir şəxsiyyətlər var ki, bunlar öz xalqlarının həyatında tarixə çevrilir, böyük əməllərilə əbədiyyət qazanır, təkcə yer üzündə yox, həm də yaddaşlarda abidəyə dönürlər. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, ulu öndər Heydər Əliyev belə şəxsiyyətlərdən idi. Allah onun taleyinə mənsub olduğu xalqın xilaskarı missiyasını yazmışdı. Və bu böyük tarixi missiyanı yerinə yetirmək üçün səxavətlə hər şey vermişdi: fenomenal yaddaş, yaraşıqlı sima, böyük dövlətçilik təfəkkürü, insanı bir anda fəth edən nitq qabiliyyəti, monolit şəxsiyyət, hüdudsuz cəsarət, dönməz siyasi iradə və ən başlıçası öz xalqına və vətəninə sonsuz məhəbbət! Bütün bu cəhətlər Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Ulu Öndərin 90 illiyi münasibəti ilə “Renessans” nəşriyyatında çap etdirdiyi möhtəşəm “Heydər Əliyev adına foto albom”da öz əksini tapıb. Layihənin rəhbəri və “Zamanın fövqündə” adlı məzmunlu ön sözün müəllifi, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, məsləhətçi nazirin birinci müavini Vaqif Əliyev, mətnin müəllifləri Vaqif Bəhmənli və Ələddin Əsədzadədir.

Kitab həm ictimai-siyasi, həm də mənəvi-fəlsəfi çəkisinə, poliqrafik gözəlliyinə görə möhtəşəmdir. Burada öncə Heydər Əliyev yolunun bacarıqlı davamçısı, ləyaqətli siyasi varis, Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin imzaladığı iki tarixi sənəd yer alır.

“Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əlirza oğlu Əliyevin xatirəsinin ədəbiləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 10 mart 2004-cü il tarixli fərmanı və “Azərbaycan xalqının ümimmilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 21 yanvar 2013-cü il tarixli sərənçamı. Bu iki sənəd və Azərbaycan Prezidenti möhtərəm İlham Əliyevin yüksək nəzəri-tarixi məzmunlu fikirləri foto-kitabın konsepsiyasını müəyyən edir. Şübhəsiz ki, Heydər Əliyevə ən düzgün qiyməti onu hamıdan yaxşı tanıyan, hamıdan çox sevən, dövlətçilik ənənələrini uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev vermişdir: “Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu Heydər Əliyev Azərbaycan tarixinin yetirdiyi ən böyük şəxsiyyətlərdən biridir. Azərbaycanın son 30 ildən artıq bir dövrünü əhatə edən tarixi taleyi, bu illər ərzində xalqın ictimai- siyasi, iqtisadi və mədəni həyatının bütün sahələrində dirçəlişi Heydər Əliyevin adı ilə sıx bağlıdır. Heydər Əliyev rəhbərlik etdiyi bu dövr ərzində Azərbaycanı bir dövlət kimi zamanın ağır və sərt sınaqlarından çıxara bilmiş, ölkənin gələcək inkişaf strategiyasını müəyyən etmiş və onun həyata keçirilməsi üçün mühim addımlar atmışdır. Azərbaycanın 1969-cu ildən bəri yaşanan dövrü xalqımızın tarixinə Heydər Əliyev dövrü kimi əbədi həkk olunmuşdur. Tarixi bu dövrdən etibarən başlayan Heydər Əliyev idarəetmə fəlsəfəsinin başlıça ideya, fəlsəfi istiqaməti xalqın milli özünüifadəsinin bütün forma və vasitələrinin geniş vüsət alması, milli qürur hissinin güclənməsi və milli şüurun yüksəlişinə təkan verən sürətli inkişaf strategiyasının gerçəkləşməsi ilə səciyyələnmişdir”.

Azərbaycanda Heydər Əliyevin 90 illiyinə həsr olunmuş III beynəlxalq kitab sərğisi kontekstində Gənc Tamaşaçılar Teatrında geniş təqdimatı keçirilən “Heydər Əliyev adına foto albom” ulu öndər haqqında yazılmış kitablardan fərqlənir. Çevik və aydın dildə yazılmış bu kitab Heydər Əliyevin sevimli nəvəsi, bu gün Rusiya kimi nəhəng bir dövlətdə onun ideallarını, xüsusilə azərbaycançılıq fəlsəfəsini dönmədən təbliq edən Leyla Əliyevanın babasına həsr etdiyi şeirlə açılır. Munis bir qəlbin dərin məhəbbətini ifadə edən bu şeir kitaba səmimiyyət gətirir, onun romantik pafosunu və cazibədarlığını artırır.

Yeni foto-kitab olduqca canlıdır. Burada Heydər Əliyevin həyatı, taleyi, böyük əməllərini əks etdirən foto şəkillər elə bir məntiqlə yerləşdirilib ki, onlara baxanda ümummilli lideri, sanki, çanlı olaraq görür, onunla təmasda olursan.

Kitabda Heydər Əliyevin adı ilə bağlı Heydər Əliyev Fondunun və onun rəhbəri, Azərbaycanda və bütün dünyada ulu öndərin ideallarını, Azərbaycan həqiqətləri və mədəniyyətini böyük sevgi ilə təbliq və təqdim edən ölkənin birinci xanımı Mehriban Əliyevanın fəaliyyəti geniş və məzmunlu tərzdə işıqlandırılır. Mehriban Əliyeva qloballaşan dünyanın intellektual ledisi, Azərbaycan-türk xanımlıq ənənələrinin qəhrəmanlıq və zəriflik simvoludur. O qəlbində Azərbaycan sevgisi ilə bütün sivil dünyanı fəth edir.

Heydər Əliyevin adını əbədiləşdirmək, bununla bağlı tarixi zaman-zaman çanlandırmaq, milli mənəvi və dövlətçilik ideallarımıza böyük xidmətdir.

“Heydər Əliyev böyük azərbaycanlıdır, böyük tarixi şəxsiyyətdir, müstəqil Azərbaycanın qurucusudur”-möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin bu sözləri kitabın leytmotivini müəyyənləşdirir.

Layihənin rəhbəri Əbülfəs Qarayev və müəlliflər adı və əməlləri yüzlərlə kitaba sığmayan Heydər Əliyev fenomeninə mədəniyyət prizmasından yanaşıblar. Onun isə düsturu belədir: “Xalq bir çox xüsusiyyətləri ilə tanınır, sayılır və dünya xalqları içərisində fərqləndirilir. Bu xüsusiyyətlərdən ən yüksəyi mədəniyyətdir” (Heydər Əliyev). Həqiqətən də, mədəniyyət xalqın tarixdəki rolunun ən bariz göstəriçisidir. Ona görə də Heydər Əliyev qədim və zəngin Azərbaycan mədəniyyətini, onun ədəbiyyatı və inçəsənətini dərindən bilirdi. Ulu öndərin azərbaycançılıq fəlsəfəsinin ən etibarlı mənbələrindən biri və birincisi Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti idi.

“Heydər Əliyev adına foto albom” kitabının layihə rəhbəri, Azərbaycanın Mədəniyyət və Turizm naziri Əbülfəs Qarayev “Zamanın fövqündə” adlı ön sözdə bu məsələyə xüsusi önəm verir. “Ədəbiyyata, incəsənətə, bütövlükdə mədəniyyətə sıx bağlılığı bu böyük şəxsiyyətin fitri istedadından, yaradıcı təbiətindən və milli irsə olan diqqətindən qaynaqlanırdı. Dahi şəxsiyyət Heydər Əliyev həm Allah vergisi, həm gözəllik duyumu, həm də fəhmi ilə əsl sənəti qiymətləndirməyi baçarır, hər hansı sənət əsərinə ilk növbədə bir sənət sərrafı kimi yanaşa biliridi. Ölkənin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi cəhətdən çox ağır durumda olduğu zamanlarda belə Heydər Əliyev mədəniyyət və incəsənətin xalqlar və millətlər arasında heç bir tərcüməyə ehtiyacı olmayan ən yaxşı ünsiyyət vasitəsi kimi rolunu nəzərə alaraq Azərbaycanın zəngin mədəniyyətini dünyaya inteqrasiya və onun təbliğində mühim addımlar atırdı”.

Əlbəttə, Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətinin tarixdə qalması, xalqımızın dünyadakı yerinin və nüfuzunun möhkəmlənməsi naminə gördüyü cahanşümul işlər cild-cild kitablara sığmaz. Barəsində söz açdığımız möhtəşəm kitabın müəllifləri də ulu öndərin gördüyü işlərin əhatə olunması iddiasında deyillər. Kitabı ərsəyə gətirənlər, çalışıblar ki, onun fəaliyyətinin kardinal istiqamətləri barəsində təsəvvür yaratsınlar. Qeyd etməliyik ki, kitab bu ali məqsədinə nail olub. Bu günün və gələcəyin oxucuları bu kitabdan öyrənib biləcəklər ki:

Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdaraq (15 iyun 1993) ölkəmizdə vətəndaş müharibəsinin qarşısını almışdır;

Vətəndaş qarşıdurmasını aradan qaldırıb ölkənin parçalanmaq təhlükəsindən xilas etməyə, xalqı bir araya gətirməyə nail olmuşdur;

Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusudur: O, Azərbaycanda müasir hüquqi və demokratik dövlət yaratmış, vətəndaş cəmiyyəti formalaşdırmışdır;

O, bütün dünyada etimadını itirmiş bir ölkədə sabitlik yaradaraq “Əsrin müqaviləsi”, Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Supsa, Bakı-Novorossiysk boru kəmərləri vasitəsi ilə Azərbaycanın milli neft strategiyasını formalaşdırmış və həyata keçirmişdir. Bununla, habelə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirməsi, torpağı xüsusi mülkiyyət elan etməsi sayəsində o, milli müstəqilliyin iqtisadi təməllərini formalaşdırmışdır;

Ölkənin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunması, milli iqtisadiyyatda liberallaşmanın tətbiq edilməsi Heydər Əliyevin bu gün də davam edən iqtisadi siyasətinin uğurlu istiqamətləridir;

Heydər Əliyev Azərbaycanın milli ordusunu yaratdı. Ölkənin hərbi doktrinasını - hərbi sənayesini formalaşdırdı;

Ulu öndər milli maraqları əsas tutan xarici siyasətimizi formalaşdırdı, öz böyük dövlətçilik təcrübəsinə əsaslanaraq yeni dövrün diplomatiyasını yaratdı. Heydər Əliyev danışa-danışa öz nitqləri ilə Azərbaycanın siyasət dilini, diplomatiya dilini formalaşdırdı;

O, hələ sovet dönəmində - 1978-ci ildə Moskvanın böyük müqavimət və təzyiqlərinə sinə gərərək Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasına Azərbaycan dilim dövlət dili kimi daxil etməyə nail oldu. İkinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Azərbaycan xalqının ən böyük sərvəti kimi ana dilimizin nüfuzunu yüksəltmək üçün “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında”, “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” tarixi fərmanlar vermişdir. Akademik Ramiz Mehdiyev yazır: “Müasir mərhələdə dil amilindən siyasi mübarizədə və idarəetmə praktikasında Heydər Əliyev qədər məharətlə istifadə etməyi bacaran ikinci bir dövlət başcısı, siyasi lider göstərmək çətindir. Bu da hər şeydən əvvəl, ölkəmizin Prezidentinin ana dilini bütün varlığı ilə sevməsindən, bütün incəliklərinə bələd olmasından irəli gəlir”; Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı üçün qoyub getdiyi ən böyük sərvətlərdən biri Azərbaycançılıq təlimi idi. O, dildən də, mədəniyyət və ədəbiyyatdan da azərbaycançılıq məfkurəsinin məxəzi kimi istifadə edirdi. Dünya azərbaycanlılarının I qurultayındakı açıqlamasında o böyük milli qürur hissi ilə belə deyirdi: “hər bir insan üçün milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Həmişə fəxr etmişəm, bugün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsas ideyası azərbaycançılıqdır. Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı - Azərbaycan dilini, mədəniyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini yaşatmalıyıq” Bu gün azərbaycançılıq fəlsəfəsi milli dövlət idealogiyası kimi həm nəzəri, həm də praktik baxımdan hakimiyyət elmi kimi güclənməkdədir; Heydər Əliyev bütün dünyaya səpələnmiş əlli milyondan artıq həmvətənimizi azərbaycançılıq ideyası ətrafına toplayaraq Azərbaycan diasporunu yaratmağa nail oldu. Azərbaycanlıların birinci qurultayı bunun əyani tarixi ifadəsi idi. Ölkəmizin xarici düşmənlərə idealoji müqavimətini gücləndirmək üçün belə bir güclü diasporun yaranması olduqca zəruri idi. Heydər Əliyev onu təşkilati cəhətdən yaratdı və idealoji arsenalla silahlandırdı; O, dünyadakı tarixi reallığı dəqiqliklə nəzərə alan müdrik strategiyası ilə türk birliyinin təməllərini qoydu. Türk epos təfəkkürünün şah əsəri, ana kitabımız olan “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300, dahi şair Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileylərini dünya miqyasında keçirməklə dünya türklərini mənəviyyat müstəvisində bir araya gətirə birdi. Təsadüfi deyil ki, onun Türkiyə Böyük Mİllət Məclisindəki çıxışı “Məhəmməd Füzuli Türkləri birləşdirən şəxsiyyətdir” adlanır. O, bu məşhür çıxışında demişdir: “Füzuli keçmişdə də türkləri birləşdirən bir şəxsiyyət olmuşdur. Amma indi, XX əsrdə türk dünyasına mənsub olan ölkələrin demək olar ki, əksəriyyətinin (bir Türkiyədən savayı) onların həyatına, tarixinə, adət-ənənəsinə uyğun olmayan rejimlər içərisində yaşadığı vaxtda Füzuli bizi yaşadaraq bu günlərə gətirib çıxartmışdır”. Türk təfəkkürünün yetirdiyi böyük şəxsiyyət olan Heydər Əliyev türkçülüyün tarixində şərəfli yer tutur.

“Heydər Əliyev adına foto albom” kitabında bütün bunlar əyani faktlarla göstərilir, xüsusi bir məntiqlə yerləşdirilmiş foto şəkillərlə nümayiş etdirilir. Kitabdakı mətnlərin və fotoşəkillərin çıxış nöqtəsini belə bir mənalı və məntiqli deyim müəyyən edir: “Heydər Əliyev tarixi dəyərləndirdi, bu günü yaratdı, gələcəyə yol göstərdi”.

Kitabın ilk bölümü “Keçmişə ehtiram dövlətin ləyaqətidir” adlanır. Və bu bölmədə Heydər Əliyevin tarixi xidmətlərini əks etdirən nəzəri müddəalar yer alır.

Kitabın “Heydər Əliyev adına” adlı digər bölümündə ulu öndərin adını əbədiləşdirən, onun tarixi əməllərini yaşadan ünvanlardan bəhs olunur: Heydər Əliyev Fondu, Heydər Əliyev Mərkəzi, Heydər Əliyev Sarayı, Heydər Əliyev Prospekti, Heydər Əliyev Hava Limanı, Heydər Əliyev Müasir Təhsil Kompleksi, Heydər Əliyev adına Ali Hərbi Məktəb, Heydər Əliyev Mükafatı, Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksi kitabda barəsində məlumat verilən belə ünvanlardandır. Foto-kitabın “Dünya ondan danışır” bölməsində ulu öndərin dünya dövlətlərinin rəhbərləri ilə görüşlərini əks etdirən foto şəkillər və bu görüşlərin məzmunu, tarixi və siyasi, diplomatik əhəmiyyəti haqqında məlumatlar yer alır.

Əsərin “Yaxın-uzaq ünvanlar” hissəsində onun adını əbədiləşdirən ölkələr: Gürgüstan, İsrail, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rumıniya, Rusiya, Ukrayna, Türkiyə, Özbəkistan haqqında müxtəsər qeydlər verilir. Kitabda deyildiyi kimi, burada həmin ölkələri üç söz birləşdirir: Heydər Əliyev adına!

Canından artıq sevdiyi Azərbaycanın elə bir regionu, rayonu, tarixi güşəsi yoxdur ki, Heydər Əliyev orada olmasın, xalqla görüşməsin, təsərrüfat, mədəniyyət obyekti tikdirməsin. Haqqında danışdığımız 500 səhifəlik, iri formatlı, möhtəşəm kitabın yarısını əhatə edən “Hər qarışda izi var” hissəsi ulu öndərin regionlarda əbədiləşmiş xatirəsinə ehtiram ifadə edən parklardan, Heydər Əliyev Mərkəzi adlı muzey məkanlardan bəhs edir. Burada hər bir rayon haqqında tarixi, coğrafi və demoqrafik məlumat verilir.

Bütün bu cəhətlər “Heydər Əliyev adına foto-albom”a ensiklopedik xarakter verir, ulu öndərin obrazını canlandırmağa imkan yaradır.

Azərbaycan xalqının tarixində müstəsna xidmətləri olmuş dahi şəxsiyyət kimi Heydər Əliyevin ən böyük töhfələri Müstəqil Azərbaycan və onun yolunu ləyaqətlə davam etdirən möhtərəm Prezident İlham Əliyevdir. Ulu öndər: “Mən ona özüm kimi inanıram” - deyə özünün şah əsəri olan müstəqil Azərbaycanın taleyini etibar etdi. Cənab İlham Əliyev hakimiyyətdə olduğu ötən on il ərzində bu inamı əzmlə doğrultdu, Azərbaycanı dünyanı heyrətdə qoyan iqtisadi-siyasi və milli-mənəvi ucalığa yüksəltdi.

Bu gün o qalibiyyət əzmi ilə ulu öndərin tövsiyələrini həyata keçirir: “Dilimizin, mədəniyyətimizin mütərəqqi adət-ənənələrimizin, tariximizin yaşadılması və inkişaf etdirilməsi Heydər Əliyevin ideyası idi.

Müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin banisi Heydər Əliyev bizə azərbaycançılıq kimi dərin bir fəlsəfi konsepsiya bəxş edərək Azərbaycan dilini, Azərbaycan tarixini, Azərbaycan mədəniyyətini və milli-mənəvi dəyərlərimizi qorumağı dönə-dönə tövsiyə etmişdir” (İlham Əliyev)

“Heydər Əliyev adına foto albom” ulu öndərimizə olan ümumxalq məhəbbəti və onun xalqa, vətənə sevğisini əks etdirir: “Heydər Əliyev irsinin dəyərini ən mükəmməl ifadə edən iki kəlmə söz- vətən sevgisi” - bu sözlər kitabın leytmotivini ifadə edir. Onun “vətən sevgisi” isə hüdudsuz idi, hələ ki, bu sevginin nə dərinliyini, nə də hüdudlarını müəyyən edən meyar icad olunmayıb.

Heydər Əliyevin ömrü mənsub olduğu xalqa sədaqətlə xidmət nümunəsi idi. Azərbaycan dövlətinin tərəqqisinin monolit təməlində onun dönməz şəxsiyyəti, tarixləri adlayan dühası dayanır. Möhtərəm Prezident İlham Əliyev yazır: “2003-cü ildə Azərbaycan xalqı inamla mənə etimad göstərərək əslində Heydər Əliyev siyasətinə öz dəstəyini vermişdir. 2008-ci ildə isə Azərbaycan xalqı bir daha əmin oldu ki, Heydər Əliyev siyasəti yaşayır, davam etdirilir və bundan sonra da yaşayacaqdır”. Hələ 2003-cü ildə “Mən hər bir azərbaycanlının prezidenti olacağam” deyən, buna öz fəaliyyəti ilə əməl edən İlham Əliyev siyasətinin mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı dayanır. Əslində bu ulu öndərin vaxtilə söylədiyi: “Xalq dövlət üçün yox, dövlət xalq üçün olmalıdır” fikrinin yeni tarixi şəraitdə uğurlu davamıdır.

Dünyanın məşhur siyasi xadimləri Heydər Əliyev şəxsiyyətinə, onun öz xalqının tarixindəki və dünya siyasətindəki roluna böyük dəyər vermişlər: “Qeyri-adi şəxsiyyət” (Jak Şirak) olan “Heydər Əliyev Azərbaycanın böyük lideri idi. O, böhranlar dövründə öz ölkəsinə sabitlik gətirdi. Azərbaycan xalqı onun qoyduğu irs ilə fəxr edə bilər” (Toni Bleyer). “Heydər Əliyev bütün dünyada layiqli hörmət və böyük nüfuz qazanmış görkəmli dövlət xadimidir” (Vladimir Putin). “Türk xalqı heç vaxt onu unutmayacaqdır. Azərbaycan xalqı Heydər Əliyev kimi dahi şəxsiyyət ilə hər zaman fəxr etməlidir” (Süleyman Dəmirəl). Milli qürur hissi doğuran belə mülahizələr “Heydər Əliyev adına foto-albom”u zənginləşdirir, onun qəhrəmanının ümumdünya şöhrətindən soraq verir. Heydər Əliyev haqqında yazanlar ona məxsus olan bir keyfiyyəti də həmişə ön plana çəkirlər: onun nəzərləri tarixin uzaq üfüqlərinə şəfqət saçır. Bu ona görə belədir ki, ulu öndər böyük tarixilik duyğusuna malik idi, o tarixin addım səslərini eşidir, tarixin hansı istiqamətə getdiyini təyin edə bilirdi. Təfəkkürün tarixiliyi, həm də yüksək tarixilik duyğusu onu heç vaxt yanılmağa qoymamışdır. Heydər Əliyevdən yazmaq çətin, ağır, məsuliyyətli və şərəflidir. O, sonadək dərkedilməzdir, çünki onun şəxsiyyəti və əməlləri tükənməzdir. Onun idealları yeni tarix yaradır və hər yeni tarix onu təzə yöndən dərk edir, ona güvənir və yaşadır. “Heydər Əliyev adına foto albom” bu dahi şəxsiyyətə yeni tarixi yanaşma nümunəsidir. O, yeni təfəkkürə ünvanlanıb.

Bu kitab vətən sevgisi, millət və xalq təəssübü, böyük siyasi iradəsi, fenomenal təfəkkürü, parlaq nitq mədəniyyəti, hakimiyyət əzmi, monolit şəxsiyyəti, qələbədən-qələbəyə aparan dövlətçilik strategiyası tarixi keçmişimizə, ana dilimizə və mədəniyyətimizə tükənməz hörməti ilə dünyada nüfuz, xalqda məhəbbət qazanmış qeyri-adi bir insan haqqında əbədiyyət simfoniyasıdır. Səsi-sədası tarixin uzaq ünvanlarına, gələcək nəsillərin milli yaddaşına ərməğan edilib.

Gülşən Əliyeva - KƏngƏrli,

filologiya elmləri doktoru,

professor.

Respublika.-2014.- 12 yanvar.- S.2.