Unudulmaz sənətkar

Yaşar Nuri 1951-ci il sentyabr ayının 3-də aktyor Məmmədsadıq Nuriyevin ailəsində dünyaya göz açır. Cəfər Cabbarlıya böyük sevgisindən atası ona Yaşar adını verir. Balaca Yaşar hələ uşaq ikən atasının çıxışlarını dəfələrlə tamaşa zalından izləyir, alqışlayır. Bəlkə də elə o anlarda qəlbində aktyor olmaq arzusu yaranır Yaşarın. Lakin uşaq dünyasının qanadlı arzusu adicə ötəri bir hiss, ataya oxşamaq həvəsi deyil, ömrünün ən böyük mənasına çevrilir...

10 yaşında Azərbaycan televiziyasında uşaq verilişlərinin aparıcısı kimi tanınır. İlk dəfə on bir yaşında “Toy kimindir?” tamaşasında Tapdıq rolunda səhnəyə çıxıb. Bu illərdə dövlət televiziyasının “Yelkən” verilişinin aparıcılarından olub. Bakıdakı 173 saylı orta məktəbi bitirəndən sonra 1968-72-ci illərdə ovaxtkı Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun dram və kino aktyorluğu fakültəsində təhsil alır. Sənət müəllimləri Xalq artisti Rza Təhmasib və Əliheydər Ələkbərov Yaşarın parlaq gələcəyinə inanır, ona xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşırlar. Diplom tamaşasında Yaşar Nurinin A.Ostrovskinin “Günahsız müqəssirlər” dramındakı Neznamov rolu dövlət imtahan komissiyasının yekdil rəyi ilə “əla” qiymətləndirilir. İllər keçdikcə mavi ekranda, teatr səhnəsində, böyük ekranda yaddaqalan rəngarəng obrazlar qalereyası ilə şərəfli sənətkar ömrü yaşayır. İfa etdiyi obrazlar təkrarsız sənətkarlığı ilə unudulmur. Təkcə səhnəmizin deyil, milli kinomuzun da əbədi Yaşarı olur. Aktyor oyunu realizmi, təkrarsız ifadə boyaları, maraqlı improvizələrilə yadda qalır. Daşıdığı ad aktyor yaradıcılığının rəmzinə çevrilir.

Diplom müdafiəsindən sonra Akademik Milli Dram Teatrına rəhbərlik edən görkəmli rejissor Tofiq Kazımov İncəsənət İnstitutunun məzunu Yaşar Nurini də teatra dəvət edir. Tofiq Kazımovun quruluş verdiyi “Övlad” tamaşasında Yaşar ilk dəfə Milli Dram Teatrının səhnəsinə çıxır. Müvəffəqiyyətlə oynadığı Silva obrazı səhnəyə yeni istedadlı bir aktyorun gəlişindən xəbər verir.

Uğurlu səhnə debütündən sonra Yaşar Nuri Azərbaycan, rus, eləcə də xarici ölkə dramaturqlarının pyeslərində rəngarəng obrazlar yaradır. Anarın “Şəhərin yay günləri”ndə Namiq, M.İbrahimovun “Kəndçi qızı”nda Alışov, S.Vurğunun “Vaqif”ində Kürd Musa, C.Məmmədquluzadənin “Ölülər”ində Məşədi Oruc, C.Cabbarlının “Sevil”ində Əbdüləli bəy, İ.Əfənduyevin “Bizim qəribə taleyimiz” əsərində Davud, S.Rəhmanın “Yalan”ında Saleh, L.Frankın “Yad adam”ında Eduard, F.Dürreenmattın “Böyük Romul”unda Odakar, B.Brext və K.Vaylın “Üç quruşluq opera”sında Conatan Piçem kimi rollar yaradıcılıq yolunun yeni səhifələrinə çevrilir. Obraz yaradıcılığına Yaşar Nuri yüksək sənət məsuliyyəti ilə yanaşır, eksperimentlər aparır, yeni yollar axtarır.

Teatrın səhnəsində Ağasadıq Gəraybəyli, Məmmədrza Şeyxzamanov, Məlik Dadaşov, Həsən Turabov, Şəfiqə Məmmədova, Hamlet Qurbanov, Səməndər Rzayev kimi görkəmli sənətkarlarla çiyin-çiyinə çalışmaq Yaşar Nurinin gələcək sənət yollarında müstəsna rol oynayır.

Lakin ilk sənət addımlarını atan gənc aktyora o dövrün teatr tənqidi bəzən obyektivlikdən uzaq olur, nədənsə onun yaradıcılığına qərəzli yanaşılır. O, unudulmaz gülüş ustası, Xalq artisti Möhsün Sənanini təqlid etməkdə suçlanır. Lakin həqiqətdən uzaq olan bu kimi iddialar təsdiqini tapmır, Yaşar Nuri sənətkar zəhmətilə öz dəst-xəttini axtararaq milli aktyor məktəbimizin ən gözəl ənənələırini davam etdirir.

O zaman Azərbaycan televiziyası və Azərbaycan radiosu Yaşar Nurinin sənətkar kimi yetişməsində xüsusi rol oynayır. Yaşar Nurinin televiziya tamaşalarındakı rolları onun sənətkar şöhrətini daha da artırır. Aslan Qəhrəmanovun “Səni axtarıram” trilogiyasındakı Elçin obrazı Yaşar Nurini canlı insan xarakterlərinin yaradıcısı kimi bir daha təsdiqləyir. Dadaşov (“Qatarda”), Surxayzadə (“Evləri köndələn yar”), Sərsəri şair (“Fatehlərin divanı”), fotoqraf Əli Bəy (“Ordan-burdan”), Muxtar (“Yarımştat”) kimi rolları Yaşar Nurinin aktyor estetikasının nümunələrindəndir.Oynadığı teletamaşalar bu gün də Ana televiziyamızın qızıl fondunda qiymətli sənət inciləri kimi qorunur.

1979-cu ildə, Xalq artisti, rejissor Lütfi Məmmədbəylinin quruluş verdiyi “Kişilər” tamaşasında Yaşar Nurini Göyüş obrazında özünəməxsus komizminin yeni ifadə vasitələrində görürük. Aktyorun yaratdığı orijinal komizm tamaşaya sanki xüsusi nəfəs verir.

Xalq artisti İlham Namiq Kamaldan aldığım müsahibədən...

— Yaşar Nuri Azərbaycan kinosunun, Azərbaycan teatrının müqtədir sənətkarlarından biri olub. Çox xoşbəxtəm ki, uzun illər bir yerdə işləmişik. Azərbaycan televiziyasında, Azərbaycan radiosunda, kinostudiyanın pavilyonlarında, teatr səhnələrində Yaşarla çox yaxın tərəf-müqabil olmuşam. Onun sənətindən teatrşünaslar, tənqidçilər çox yazıblar. 10 illər, 100 illər keçəcək, Yaşar Nuri sənəti yenə də araşdırılacaq. Tədiqatlarda onun sənətinə yeni qiymət veriləcək. Yaşar istedadı ilə teatrımıza, kinomuza çox böyük töhfələr verib. Yaşar çox səmimi insan, yaxın dost, gözəl bir insan idi. Məkanı nurla dolsun...

Yaşar Nurinin aktyor yaradıcılığında onun kino fəaliyyəti xüsusi yer tutur. Aktyor əlliyə yaxın bədii filmə çəkilir. Sənətsevərlər “Yol əhvalatı”nda Makintoş, “Bəyin oğurlanması”nda İsrafil, “Əzablı yollar”da kiçik div, “Yaramaz”da Maşallah, “O dünyadan salam”da məşədi Oruc, “İstanbul reysi”ndə Ağasi, “Nə gözəldir bu dünya”da Asim Əliyeviç, “Yoxlama”da direktor kimi rollarını yaxşı xatırlayırlar.

1974-cü ildə 23 yaşlı Yaşar Xalq artisti, kinorejissor Muxtar Dadaşovun “Bakıda küləklər əsir” filmindəki epizodik əsgər rolunu səsləndirərkən ekran ulduzu kimi parlayacağını yəqin ki, ağlına belə gətirmir. Tezliklə o, əməkdar incəsənət xadimi, kinorejissor Şamil Mahmudbəyovun “Dörd bazar günü” filmində ilk dəfə Seyran rolunda ekranda görünür. Xalq artisti Tofiq Kazımovun teatrında özünəməxsus yer tutan Yaşar Nuri illər keçdikcə, kinoda ona həvalə olunan irili-xırdalı rolların öhdəsindən məharətlə gəlir. Ekranda yaratdığı rəngarəng obrazlar qalereyası ilə özünü istedadlı kino aktyoru kimi də təsdiqləyir.

Ceyhun Mirzəyev və Vaqif Mustafayevin lentə aldığı “Bəyin oğurlanması” filmindəki İsrafil obrazı Yaşar Nurinin ekran yaradıcılığında parlaq səhifələrdən biridir. Yaşar Nuri İsrafili yeni üslubi axtarışları ilə canlı, həyati surət kimi təqdim edir. İsrafilin komik xarakterini yaradarkən obrazın danışığına, hərəkətlərinə, yerişinə, tərəf-müqabillərinə olan münasibətinə xüsusi önəm verir.

1980-ci ildə əməkdar incəsənət xadimi, kinorejissor Teymur Bəkirzadənin quruluş verdiyi “Yol əhvalatı” filmindəki Makintoş Yaşar Nurinin yaddaqalan ekran obrazlarındandır. Makintoşun komizmi Yaşar Nurinin parlaq aktyor oyununda xüsusilə vurğulanır. Aktyor xarakterin mənalı gülüş doğuran cəhətlərinə xüsusi diqqət yetirir. Oynadığı tipin çoxcəhətli, dolğun simasını sənətkarlıq məharətilə canlandırır.

1982-ci ildə Xalq artisti, kinorejissor Tofiq İsmayılovun uşaqlar üçün lentə aldığı “Əzablı yollar” filmindəki kiçik div obrazında Yaşar Nuri yeni tamaşaçı sevgisi qazanır. Uşaq psixologiyasına yaxından bələdliyi kiçik div obrazının ifaçısı Yaşar Nurinin taleyinə təsirsiz ötüşmür. Bu obraz ilə Yaşar Nuri filmin ümumi aktyor ansamblında özünəməxsus dəst-xəttilə seçilir və yadda qalır.

Yaşar Nuri, Xalq artisti, Milli Kino mükafatı laureatı, kinorejissor Eldar Quliyevin “Təxribat”, “İstanbul reysi”, “Nə gözəldir bu dünya” kimi filmlərində maraqlı ekran obrazları yaradıb.

Xalq Artisti, kinorejissor Eldar Quliyevlə müsahibədən...

—Yaşarla biz bir neçə filmdə işləmişik. Həyatda da dostluq eləmişik. Görüşmüşük tez-tez. Yaşar çox maraqlı, çox istedadlı aktyor idi. Çox ürəyiaçıq adam idi. Bu aktyor üçün çox vacibdi. Yaşar oynadığı hadisələrə inanırdı. Komik, dramatik rolları ürəklə, inanaraq oynayırdı. Bəlkə də ona görə Yaşar həyatdan tez getdi. “Nə gözəldir bu dünya” filminin ssenarisi Yaşar üçün yazılmışdı. Onu Asim Əliyeviç roluna təsdiq eləyəndə bir neçə bizim rejissorlarımız deyirdilər ki, səhv eləyirəm. Ona görə ki, Yaşar komik aktyordu. Asim Əliyeviç rolunda dramatok momentləri Yaşar oynaya bilməz. Filmə baxandan sonra o yoldaşlar mənə dedilər ki, Yaşarın oynaya biləcəyinə inanmırdıq. Yaşarı görəndə onu da təbrik etdilər. Bu filmdən sonra hamı gördü ki, Yaşar belə rolları necə oynaya bilər. Çox heyif ki, Yaşar həyatdan belə tez getdi. Çox rolları oynamadı hələ. O, çox rollar oynaya bilərdi. Yaşar bizim incəsənət tariximizdə, kino tariximizdə böyük və maraqlı sənətkar kimi qalacaq...

Yaradıcı aktyor kimi Yaşar Nuri oynadığı hər obrazın xarakterinə xüsusi önəm verərək ştamplardan qaçır, axtarışlar aparır, sənətkar məsuliyyətini itirmir. Aktyorun uğur qazandığı hər obraz yeni bir sənət zirvəsinin fəthini xatırladır. O, aktyor yaradıcılığında bədii ümumiləşdirmələrə xüsusi önəm verir. Xalq artisti, Milli Kino mükafatı laureatı kinorejissor Vaqif Mustafayevin “Yoxlama” filmindəki direktor obrazı Yaşar Nuri yaradıcılığının ən uca zirvələrindən biridir desək, yanılmarıq. “Yoxlama” filmində Yaşar Nuri özünəməxsus yeni sənətkar sözünü deyir. Aktyorun fitri istedadı ilə bərabər, gərgin aktyor əməyi də obrazın həyatiliyində, mənalı tamaşaçı gülüşündə təsirini göstərir.

Çox təəssüf ki, Yaşar Nuri zamanında sənət haqqındakı düşüncələrini qələmə almadı. Ayrı-ayrı müsahibələrində yer alan teatr, kino, rejissor və aktyor sənəti haqqındakı fikirləri indi də aktuallığı və əhəmiyyətilə diqqət çəkir. Fərqli düşüncə estetikası ilə yaşayan aktyorun sənət həyatında rejissorlarla razılaşmadığı məqamlar da az olmur. Daxilində rejissor varlığını yaşadan sənətkar çəkilişlərə şəxsi münasibətlə yanaşır. Kamera qarşısında öz variantlarını təqdim edərkən bəzi rejissorlar “nüfuzunu” qorumaq üçün onunla razılaşmaq istəmir. Belə halları sənətkar şıltaqlığı kimi qələmə verənlər də tapılır. Mübahisə məqamlarında rejissorlar Yaşarla razılaşmadıqda o, sakitcə çəkiliş meydançasını tərk edərdi.

Yaşar Nurinin rejissor axtarışlarını aktyor yaradıcılığından ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Oynadığı hər rola Yaşar Nuri fərdi aktyor-rejissor münasibətilə yanaşır. Rejissor kimi film çəkmək arzusuna o, yalnız 47 yaşında qovuşur. 1998-ci ildə quruluş verdiyi “Spasibo” filmində təkcə aktyor deyil, rejissor kimi də imzasını yazır. “Spasibo” filmi Yaşar Nurinin rejissor axtarışlarının uğurlu nəticəsi kimi olduqca əhəmiyyətlidir.

“Spasibo” Yaşar Nurinin ekranda yeganə rejissor sözü olsa da, burada onun milli kinomuz üçün yeni olan obrazlı kinoestetikası aydın görünür. Yaradıcılığı boyu orijinallığa meyil edən Yaşar Nuri quruluşunda da özünəməxsus olan tamamilə fərqli bir dəst-xətt seçir. Filmin sadə, lakin maraqlı süjet xətti, canlı xarakterlər,zamanın bədii təcəssümü Yaşar Nurinin rejissor poetikasında obrazlı həllini tapır. Yaşar Nuri sənədli xronikaları filmin süjet xəttilə məharətlə uzlaşdırır. Yaşar Nurinin maraqlı rejissor yanaşması hadisələrin inkişaf xəttində aydın görünür.

Unudulmaz sənətkar 1981-ci ildə respublikanın əməkdar artisti, 1989-cu ildə Xalq artisti fəxri adına layiq görülür.1991-ci ildə Dövlət mükafatını, 1992-ci ildə isə “Qızıl dərviş” mükafatını alır. 2005-ci ildən Azərbaycan Respublikasının Fərdi təqaüdçüsü idi. 2011-ci ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunur. Yaşar Nurinin 2012-ci il noyabr ayının 22-də alovlu sənət eşqilə döyünən sənətkar qəlbi əbədi olaraq susur...

Yaşar Nurinin aktyor oyunu yenə də tamaşaçıları ekran qarşısına toplayır. Onun bəxş etdiyi gülüş tükənməz sənətkar ilhamından qaynaqlanır. Yaşar Nurinin gülüşü indi ekranlarda geniş yer tutan mənasız, bayağı gülüşlərdən uzaqdır. Yaşar Nurinin gülüşündə güclü müasirlik ruhu var. Müasirlik Yaşar Nurinin sənətkar komizmini bizim bu günümüz və sabahımızla bağlayır. Yaşar Nurinin yaradıcılığı təkcə zamanında deyil, bu gün də müasirliyini qoruyur, sevilir. Çoxcəhətli yaradıcılığı milli aktyor məktəbimizlə sıx bağlı olan yeni bir məktəbin təməlidir. Bu məktəbin son dərəcə sadə bir sənət həqiqəti var—kökündən ayrılmayan həmişə Yaşar...

Hatəm ƏSGƏROV,

Rejissor.

Respublika.- 2017.- 11 avqust.- S.5.