UNUDULMUŞ TARİXİMİZİN YENİ SƏHİFƏSİ

Müsahibimiz Sənətşünaslıq doktoru, professor Rafiq İMRANİdir

–Rafiq müəllim, bizim redaksiyaya xoş gəlmisiniz. Sizin Qars şəhərində “Anı” qədim ziyarətgah haqqında qaldırdığınız məsələlər Azərbaycan mətbuatında ilk dəfədir. Siz musiqişünassınız tarix və arxeologiya ilə bağlı qaldırdığınız bu məsələ necə oldu ki, Sizin diqqətinizi çəkdi?

–Mən 7 ildir ki, Qarsda Konservatoriyada professor olaraq çalışıram. Eyni zamanda Kafkas Universitetində “Geleneksel Aşık Sanatı və Ədəbiyyatı Uyqulama və Araştırma Mərkəzi”nin müdürüyəm. Bu illər ərzində keçirdiyim Beynəlxalq Simpoziumlar və Konqrelerin başkanı olaraq Qarsa gələn alim və tədqiqatçıları Qarsın tarixi yerlərinə gəzintiyə aparardıq. Açıq havada olan qədim “Anı” dini ocaqlar memarlıq kompleksi diqqətimi çox çəkmişdi. Çünki, onun yaxınlığında Zərdüşt dininə etiqad edən kəndin olması, Anı kəndində halayçıların Türkiyədə fərqli, özlərinə məxsus bir təzdə orijinal halay oynamaqları mənim bu tarixin və mədəniyyətin öyrənilməsinin zəruri olması istəyindən irəli gəlirdi. Bunun üçün Anı haqqında məlumatları toplamaq fikri məni rahat buraxmırdı. Bu məqsədlə Anı tarixini, orada aparılan arxeoloji araştırmaları öyrəndim. Mənim elmi araştırmalarım həmişə musiqi, muğam, Aşıq sənəti və Türk xalqlarının folklorunun tarixi və elmi-nəzəri əsasları idi. Bu baxımdan Azərbaycanın, doğma Türkiyəmizin tarixi həmişə mənim maraq dairəmdə olmuşdur. Anı haqqında topladığım bilgilərdə gördüm ki, onun etimologiyası yanlış olaraq “su” mənasında verilmiş və orada olan Zərdüştlüklə bağlı tapınaq(sobalar) demək olar ki, unudulmuş halda idi. Əvəzində xristian kilsələrinə sahib çıxan hayların (ermənilərin) təbliğat maşını hesabına Qarsda elə bir fikir formalaşmışdır ki, xristian kilsələrinin erməni kilsələri olduğuna inanılırdı. Sözsüz ki, “Anı”da Zərdüşt tapınağının olması faktı ermənilərə tarixi öz xeyirlərinə təhrif edib yazmaq istəyinə mane olurdu. Ona görə də Zərdüşt tapınağı alimlər tərəfindən xüsusi tədqiqata cəlb olunmamışdır. Onu da təəssüf hissi ilə qeyd edək ki, Azərbaycan, Türk, Avropa alimləri də qədim Zərdüşt dininin izi olan od, atəş yandırma sobalarına xüsusi diqqət verməmişlər. Turizmə dair məlumat xarakterli broşürlərdə, bəzi kitabçalarda keçici olaraq sadəcə tapınağın adı keçir. Anı da olan onlarla adın Türklərlə bağlı olmasına baxmayaraq haylar həyasızcasına “Anı”nın qədim Ermənistanın paytaxtı olması məsələsini tarixi kitablarına salmışlar, hətta Türk yazarlarının da bəziləri bunu erməni yazarlarının fikrinə əsasən təkrar etmişlər. Bunları gördükdən sonra uzun illər “Anı” da fotolar çəkib Amerikada, Kanadada, Avropada, Ermənistan və Gürcüstanda, Türkiyədə sərgilər təşkil edən Qarslı professional fotoqrafçı, Qars Kültür və Sanat dərnəyi başkanı Vedat Akçayözlə əməkdaşlıq edib “Anı” kompleksinin həqiqi tarixi üzərində məsləhətli araştırmalara başladıq.

–Rafiq müəllim, söhbət əsasında Siz adını çəkdiyiniz Vedat Akçayöz ilə birlikdə bir neçə ay bundan əvvəl Bakıya gəlmişdiniz və “Respublika” qəzeti redaksiyasını da ziyarət etmişdiniz. Bakıya gəlməkdə məqsədiniz nə idi?

–Teymur müəllim, Xalq şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin gözəl və dəyərli şeirləri arasında “Azərbaycan-Türkiyə” şeirində belə misralar var; “Ana Yurdum, Ata Yurdum, Azərbaycan-Türkiyə”. Həqiqətən də, bizim üçün Azərbaycan ana yurdumuzdur, Türkiyə isə ata yurdu. Hər iki ölkənin tarixinə, mədəniyyətinə uzanan xain əllərini biz tədqiqatçılar nəin hesabına olursa olsun kəsməliyik. Bu bizim vətənə, millətimizə olan mənəvi borcumuzdur. Mən Qarsda Vedat Akçayözün illər boyu öz hesabına tez-tez “Anı” dini-memarlıq kompleksinə tədqiqatlara və foto çəkilişlərə getdiyinin şahidi oldum və onun da öz sərgilərini Avropa ölkələrində, Gürcüstanda və Ermənistanda keçirtdiklərinin şahidi olduqdan sonra ondan soruşdum ki, bəs Azərbaycanda niyə sərgi qurmadın? Cavabında o dedi ki, Ermənistanın və Gürcüstanın dövləti, Mədəniyyət Nazirliyi və baş Katalikozu, məni “Anı” ilə bağlı sərgi nümayiş etdirmək üçün bir neçə dəfə ölkələrinə dəvət etdilər. Ermənistan isə düz 9 dəfə məni dəvət edib. Azərbaycandan isə kimsə maraqlanmadı və dəvət də etmədi. Bu sözdən sonra mən ona dedim ki, mən rəsmi dövlət adamı olmasam da, bir azərbaycanlı kimi səni Bakıya dəvət edirəm və gedək həm bizim rəsmilərlə görüş, həm də Suraxanıda olan Atəşpərəstlik kopleksini gör. Sözün düzü onu dəvət etməkdə əsas məqsədim “Anı” dini-memarlıq kompleksində olan Zərdüşt tapınağının Azərbaycanla bağlı olub-olmamasını Azərbaycan alimlərini elmi-tədqiqatlara cəlb etmək yolu ilə öyrənilib ortaya çıxarmaq oldu. F.Rzayevin əsərində və digər 1590-cı il Naxçıvan arxiv sənədlərində Qarsın, İqdırın, Ərdahanın Naxçıvan qəzasına bağlı olması vaktları mənə ip ucu olaraq əsas verirdi ki, “Anı”da olan Zərdüşt tapınagının Azərbaycanla da bağlı olması tədqiqatlar nəticəsində üzə çıxacaq. Həmkarımız Vedat Akçayöz “Anı” ilə bağlı həm də bir kitab həcmində folklor örnəkləri toplamışdır. Bu məqsədlə fikirləşdim ki, Azərbaycan və Naxçıvan Milli Elmlər Akademiyasının tarixçi, arxeoloq, folklorçu alimlərini bu işə cəlb etməklə Oğuz Türklərinə aid olan bu qədim ərazilərdə yenidən Azərbaycan-Türkiyə alimlərini bir araya gətirməklə elmi tədqiqatlara start verilsə bu iş bir çox yeni elmi faktları ortaya çıxaracağına əmin olduğum üçün düşündüm ki, bu təşəbbüs Azərbaycanın tarixində unudulmuş tariximizin yeni səhifəsi ola bilər. Öncə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Vitse- Prezidenti Akademik İsa Həbibbəyli ilə əlaqə saxladıq və sonra Vedat Akçayözlə birlikdə Bakıya gəldik. İsa müəllim bizi çox səmimi qarşıladı və bizim fikrimizi dinlədikdən sonra Azərbaycan-Türkiyə alimlərinin “Anı” ilə bağlı birgə tədqiqatlarının mümkün olduğunu və bu işə necə lazım gələrsə yardım göstəriləcəyini söylədi. AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru Maisə xanıma, Folklor İnstitutunun direktoru Muxtar müəllimə zəng edib bizimlə görüşlərini təşkil etdi. Eyni zamanda Naxçıvan MEA-nın əməkdaşlarının da Azərbaycan-Türkiyə alimlərinin birgə tədqiqat qrupuna qatılmaqlarının zərurətinə də toxunduq. Biz səhərisi günü AMEA-nın Folklor və Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutlarının müdiriyyəti ilə görüşlərə getdik. Tanışlıq üçün “Anı” haqqında Türkiyədə nəfis şəkildə nəşr olunmuş rəngli kitabları da hədiyyə olaraq AMEA-ya və onun hər iki İnstitutuna hədiyyə verdik. Əvəzində onlar da bizə öz tədqiqatları ilə bağlı nəfis şəkildə çap olunmuş kitab və disklərini hədiyyə etdilər. Onu da xüsusi olaraq qeyd etmək istərdim ki, həm AMEA-nın Folklor, həm də Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutlarının müdiriyyəti və görüşdə iştirak edən əməkdaşlar çox yüksək səviyyədə bizi qarşıladılar və söhbətlərimiz də uğurlu oldu. Buna görə də yenə Sizin qəzet vasitəsi ilə həm Maisə xanıma, həm də Muxtar müəllimə bizim dərin təşəkkürlərimizi bildirirəm.

Teymur müəllim, Bakı səfərində Sizin redaksiyada və Prezidentin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanasında olan qonaqpərvərliklə qarşılanma mərasiminə görə Sizə və Prezident Kitabxanasının direktoru Mayıl Əhmədova təşəkkürümüzü bildirməyi özümə borc bilirəm.

Onu da qeyd edim ki, Bakıda Zərdüşt dini ocağı olan Atəşpərəstlik kopleksində ilk tədqiqat məqsədi üçün kifayət qədər tarixi material və foto-şəkil əlavə edə bildik.

–Söhbət əsnasında Naxçıvanda da olduğunuzu bildirdiniz.

Bu haqda nə deyə bilərsiniz?

–Bəli, Naxçıvana gəlməkdə iki məqsədimiz var idi. Naxçıvan MEA-nın Prezidenti Akademik İsmayıl Hacıyevlə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Mədəniyyət naziri Natəvan Qədimova ilə görüşmək idi. Akademik İsmayıl Hacıyevin qonaqpərvərliyi yəqin ki, heç vaxt unudulmayacaq. İsmayıl müəllim səmimi işgüzar görüşə elmi əməkdaşlarını da dəvət etdi və birgə fikir mübadiləsi nəticəsində “Anı” dini-memarlıq kompleksində Azərbaycan-Türkiyə alimlərinin birgə tədqiqat aparmasının zəruriliyi bildirildi. Naxçıvan MEA-nın əməkdaşlarına, başda Akademik İsmayıl Hacıyev olmaqla böyük minnətdarlığımızı da Sizin qəzet vasitəsi ilə bildirmək istərdim. Bu görüşlərdə belə razılığa gəlindi ki, Azərbaycan-Türkiyə iş birliyi çərçivəsində AMEA və Naxçıvan Muxtar Respublikası EA-nın nüfuzlu alimləri ilə T.C. Kafkas üniversitesi və lazım gələrsə digər üniversitelerin bilim adamları ilə birgə təşkil ediləcək elmi heyət çərçivəsində “Anı” tarixi dini-memarlıq kopleksi tarix, arxeologiya, etnoqrafiya və folklor sahələri üzrə öyrənilsin.

–Bəs Naxçıvan Mədəniyyət Nazirliyi ilə görüşünüz necə oldu?

–Naxçıvan Mədəniyyət naziri Natəvan xanımla da səmimi, işgüzar söhbətdən razılıqla ayrıldıq, minnətdarıq. Məlum olduğu kimi, Qars, İqdır, Ərdahan Oğuz ellərinə aid olub inzibati ərazi kimi Naxçıvana bağlı olmuşdur. Naxçıvanın qədim mədəniyyətinin bir izi də adlarını çəkdiyim şəhərlərlə bağlı olmuşdur. Niyə Ermənistandan Gürcüstan üzərindən tez-tez avtobuslarla ermənilər Qarsa gəlib Qarsı, Ərdahanı, İğdırı, Vanı gəzib bu şəhərləri özlərinin qədim vətənləri hesab edərək bu şəhərləri turistlərə Ermənistanın qədim torpaqları kimi təqdim edib çalıb oynayırlar, biz isə turizm məsələsində passiv olaraq hərəkət edirik. Mədəniyyət Naziri ilə görüşməkdə əsas məqsədimiz isə mənim iki musiqi əsərimin Naxçıvanda həm “Doğma Yurdum” əsərinin kamera orkestri ilə ifası, həm də Xalq şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin “Azərbaycan-Türkiyə” şeirinə halay üstündə yazdığım mahnının ifasının Şərur Yallı qrupu ilə T.C. Kafkas üniversitetinin rəqs qrupunun birgə müşayiəti ilə qurulacaq kompozisiyada iştirakına icazə verilməsi məsələsi idi. Fürsətdən istifadə edərək görüş üçün vaxt ayırdığına görə Naxçıvan Mədəniyyət Nazirinə öz dərin minnətdarlığımı bildirmək istərdim. Onu da etiraf edək ki, müasir dövrümüzdə Naxçıvan İqdır əlaqələri çox inkişaf edib. Yəni gediş-gəliş, iqtisadi əlaqələr kifayət qədər inkişaf etməkdədir. Belə inkişaf səviyyəsi Qarsla da davam etdirilərsə, Qars üçün erməni təhlükəsi sıfıra enər və əvəzində iki qardaş dövlətin iqtisadi-mədəni əlaqələri genişlənib vüsət alar.

–Rafiq müəllim, ölkəmizdə və xaricdə Sizi “Azərbaycan musiqi tarixi”ni, “Muğam Tarixi”ni, “Muğam Şumerdən Başlayır”, “Muğam fəlsəfəsi”ni yazan ilk Azərbaycan musiqi tədqiqatçısı kimi tanıyırlar. Siz yeni musiqi əsərləriniz barədə nə deyə bilərsiniz?

–Teymur müəllim, - deyə müsahibim gülümsədi, inamla dedi— mən elmi əsərlərimə nə qədər ciddi yanaşıramsa, musiqi əsərlərimə də bir o qədər ciddi yanaşıram. Doğurudur, son illər onları sənətkarlarımıza və səslənmək üçün orkestrlərə vermirdim. Amma indi onları da səsləndirmək üçün lazımi işlər görürəm. Mənim “Türkün Zəfəri” adlı Çahargah simfonik muğamım, “Doğma Yurdum” kamera əsərim, Türkiyədə 15 Temmuz hadisəsinə ithaf etdiyim “Vatan Sevdası”(Bir ananın vəsiəti) əsərim(sözlər və musiqi mənə aiddir), görkəmli şairəmiz Mədinə Gülgünün qoşmasına yazdığım “Vətən Həsrəti”, Balaş Azəroğlunun, Söhrab Tahirin, Hökümə Billurinin sözlərinə yazdığım mahnı və romanslarla yanaşı Piyano ilə Sinfonik orkestr üçün 3 hissəli “Şərq konserti”, xor ilə orkestr üçün “Ave Mariya və İlahi”, İki orqan üçün yazılmış “Bayatı-Şiraz və İ.S.Bax” və s. əsərlərim vardır. Bu əsərlər inşallah yaxın zamanlarda Azərbaycanda və Türkiyədə səslənəcək.

–Çox sevindiricidir, Sizin elmi işləriniz də uğurla davam edirmi?

–Bəli. Elmi yaradıcılıq mənim həyatımda əsas və önəmli məsələdir. Bir an da olsun mən elmi-pedaqoji fəaliyyətdən uzaqlaşmadım. Əksinə, Bakıda sovet dönəmində yaşayanda internet məhdudiyyətlərindən dolayı mənə lazım olan bir çox tarixi və musiqi materiallarını əldə etmək mümkün deyildi. İndi çox şükür ki, bu gün əldə etdiyim materiallar öz unikallığına görə seçilir. Qısa olaraq bir neçə örnək verim. Xarici mənbələrdən Azərbaycan və qədim Türk dünyası ilə bağlı çoxsayda xəritələr əldə etmişəm. Bununla yanaşı Oğuz Türklərinin musiqi mədəniyyəti, tarixi ilə bağlı və b.e.ə. 40000-30000-ci illlərə dayanan yallı rəsmlərini, sistra deyilən musiqi alətinin şəkillərini, tarixi b.e.ə. 80.000 ilə dayanan Mamont sümüyündən düzəldilmiş balaban alətinin şəkillərini arxivim üçün əldə etdim. Musiqimizlə bağlı əsas materiallar içərisində İraqda muğamlar arasında “Tiflis”, “Qarabaş” İran Cənubi Azərbaycanda Nəsrəddin şah dönəminə aid “Koroğlu” və s. şöbələrin olması və “Misirdə” mövcud muğamların Azərbaycanın qədim tarixi ilə bağlı olması faktları muğamların tarixinin yeni aspektdən işlənməsi üçün sanballı materialları topladım. Musiqi tariximizə gəldikdə isə qəti olaraq deyə bilərəm ki, Şumer öncəsi, Şumer və Şumer sonrakı dövrlərə aid topladığım çoxsaylı materiallar əsas verir ki, Azərbaycan-Türk mədəniyyətinin dünya xalqları arasında ən qədim sivil mədəiyyətə malik olmasını ortaya qoyaq. Dünya musiqi mədəniyyəti tarixinə diqqət etsək bütün mədəniyyətlərin, o cümlədən Azərbaycan və Türk musiqi tarixi köklərinin qədim Roma, Yunan mədəniyyətindən götürülməsi iddia edilir. Bizim tədqiqatlar və Türkiyədə yayınlanmış məqalələrimdə elmi sənəd və faktlarla sübut olunmuşdur ki, Yunan səs sistemi və ladları Yunan dövründən çox öncə, yəni b.e.ə. 3500 il bundan qabaq Azərbaycan Saz musiqi alətinin pərdə quruluşunda var idi. Musiqi nəzəriyyəsində bizə anlatılan diatonik səs sisteminin yaradıcısının Pifaqor olması nəzəriyyəsi də bizim tədqiqatlar nəticəsində uydurma bir nəzəriyyə olduğunu üzə çıxartdı. Bizim elmi tədqiqatlar sübut etdi ki, dünyada yaranmış səs sistemləri arasında ən qədimi elə diatonik səs sistemi olmuşdur və səs sistemində birinci, alt(tonik) səs isə “Do” səsindən yox, “Re” səsindən başlamışdır. Bütün deyilən faktlar elmi məxəzlərə və riyazi hesablamalara dayanır.

Elmi əsərlərə gəldikdə isə qeyd edim ki, artıq 12 çildlik Azərbaycan-Türk musiqi tarixinin bir neçə cildinin materialları qaralama, yəni ilkin vəziyyətdə hazırlanmışdır. Sadəcə bir məsələni etiraf etməliyəm ki, istər, Azərbaycanda, istərsə də, doğma Türkiyyədə yükü çox ağır olan hər biri 600-650 s. nəzərdə tutulan 12 cildlik fundamental əsərin yazılması işində təkbaşınayam. Bir məsələni də sonda qeyd edim ki, bu gün nə ərəb, nə Türk, nə Orta Asya, nə də Azərbaycanda bir kiminsə əlində olmayan Muğam, Aşıq musiqisi, Mugam Ensiklopediyası, Geleneksel Türk Dünyası Aşık Ansiklopediyasına dair materiallar əlimizdə olsa da bu işlərin hamısını az zaman içində görmək tək adamın işi deyil. Nəsrəddin şahın dövrünə aid muğamların hamısının not nümunələri (450 səhifədən çox) əlimizdədir. təkcə Türkiyyədə çap olunmuş musiqi risalələrindən 637 makam, muğam adı toplanmışdır. Nəzərə alsaq ki, 2003-cü ildə YUNESKO-nun muğamları və 2009-cu ildə isə Aşıq sənətinin Azərbaycanın qeyri maddi, mənəvi sərvəti kimi Dünya İrs Siyahısına salınmışdır, bu materialların tezliklə çap olunub Azərbaycan xalqının mənəvi sərvəti kimi YUNESKO Dünya İrs Siyahısına salınmasının nə qədər böyük əhəmiyyəti olmasını yəqin ki, hər bir Azərbaycanl vətəndaşı yaxşı dərk edir. Sadəcə bu proyekti hansı yolla həyata keçirmək olar məsələsi hamımızı düşümdürməli və bunun icra edilməsi yoluna səy göstərilməsi gərəkir. Çünki adlarını sadaladığım sənət abidələri xalqımızın mənəvi sərvətidir.

Elmi fəaliyyətimlə bağlı fikrimizcə, bir mühüm məsələni də açıqlamaq istərdim. Dünya elmində “ümumdünya tarixi” və ya hər hansi bir xalqın tarixi araşdırılanda bir adət olaraq həmişə tarixçilər, arxeoloqlar və etnoqraflar bu işlərə cəlb olunur. Onların tədqiqatlarına kölgə salmadan bir məsələni qeyd etmək istərdik. Hər bir mütəxəssis istər tarixçi, istər axeoloq, istərsə də digər sahələrin mütəxəssisləri, ilk növbədə, öz sahələrinin gözəl biliciləridir. Misal olaraq qeyd edək ki, bir arxeoloq qazıntı zamanı qədim dövrə aid bir musiqi aləti tapırsa onu digər alətlərlə müqayisə aparıb yalnız adını söyləyə bilir. Lakin tapılan musiqi alətin hansı etnik tayfaya aid olması, onun səs sistemi, hansı mərasimlərdə və s. yerlərdə çalınması haqqında tutarlı fikir söyləyə bilmir. Ona görə də xarici ölkələrdə musiqiçilərdən təşkil olunmuş mütəxəssislər də lazım gəldikdə bu ekspedisiyalara cəlb edilir və onlara musiqi arxeoloqları deyilir. Və ya musiqi tarixçisi deyilən mütəxəssislər vardır. Azərbaycan və Türkiyə elmində belə mütəxəssislər olmadığı üçün mən 2015-ci ildə ilk dəfə beynəlxalq simpoziumda “Etnomuzopsixologiya” elminin yaradılmasının zəruriliyi haqqında çıxış etdim və onun direktivlərini hazırladım. Örnək olaraq bir misalı göstərim. Mən Şumer musiqi mədəniyyəti ilə bağlı sazın, Qafqaz rəqsinin(ləzgihəngi), Tərəkəmə rəqsinin, yallı və halayların şəkillərini əldə etdikdən sonra etnopsixologiya və musiqipsixologiyası vasitəsi ilə tədqiqatlara başladım. Və gördüm ki, hər bir xalq minillər ərzində yalnız öz mədəniyyətləri çərçivəsində etnik musiqiləri, rəqsləri yaradır. Adları çəkilən musiqi alətinin və rəqslərin nə Amerikada, nə Avropada, nə Ərəbistanda, nə də Hindistanda, Çində,Yaponiyada olmadığını gördükdə əldə edilən materialların müqayisəli təhlillərindən sonra onların Azərbaycan-Türk mədəniyyəti ilə bağlı olmasını elmi məqalələrimdə çap etdirdim. Buna görə də belə qənaətə gəldim ki, Azərbaycanın, Türkiyənin, ümumiyyətlə Türk dünyasının qədim mədəniyyətinin dəqiq şəkildə öyrənilməsində “Etnomuzopsixologiya” elminin xüsusi əhəmiyyəti və rolu ola bilər. Başqa bir örnəkdə odur ki, Almaniya ərazilərindən tapılmış kaval və ya balaban alətini dünya və alman mediyası, elmi məcmuələr onu almanlara aid edir. Axı bütün dünya gözəl bilir ki, almanlarda nə qaval aləti, nə də balaban aləti yoxdur və bu alətlər alman mədəniyyətində olmayıb. Bu baxımdan “Etnomuzopsixologiya” elmi yeni elm kimi Azərbaycanda qeydiyyatdan keçsə bu Azərbaycan elminin yeni uğuru kimi sayıla bilər. Əks halda bunun ya Türkiyədə, ya da İngiltərədə qeydiyyatdan keçməsini diqqətdə saxlayacağıq ki, bu elm dünya elmləri arasında özünün layiqli yerini tuta bilsin.

–Rafiq müəllim, Siz elmi axtarışlarınızla məni heyrətləndirdiniz. Dərin bir inamla deyə bilərəm ki, müstəqillik dövründə—yeni azərbaycançılıq konsepsiyası ilə millətimizin qədim tarixinə, musiqi sənətinə son dərəcə həssas münasibət bəsləndiyi bir məqamda ürəyinizi məşələ çevirdiyiniz işığa biganə qalmayacaqlar. Siz Vətən sevgisi ilə tariximizə yeni, ağlasığmaz cığır açırsınız. Olimpin zirvəsinə doğru yolda Sizə uğurlar arzulayıram.

–İnşallah, kaş ki,siz deyən olsun.

İcazə verin söhbətimizin sonunda Sizə minnətdarlığımı bildirim. Bakıda olmağımdan xəbər tutub məni müsahibə vermək üçün redaksiyanıza dəvət etdiniz. İnanıram ki, Azərbaycanın nüfuzlu mətbuat orqanı olan “RESPUBLİKA” qəzetinə geniş müsahibəm müvafiq elm və sənət xadimlərinin diqqətini cəlb edəcəkdir.

Müsahibəni apardı:

Teymur ƏHMƏDOV.

Respublika.- 2020.- 16 aprel.- S.4.