KORONAVİRUS PANDEMİYASI ZAMANI QORUYUCU PROFİLAKTİKİ ÜSULLAR

Koronavirus pandemiyası zamanı bütün dünyada baş vermiş çaşqınlıqların yaranması təhsil sistemlərinin yarıtmazlığının nəticəsidir. Son illərin cəlbedici rabitə “oyuncaqlarının” şüurları fəth etməsi insanları klassik maarifləndirmə üsullarından uzaqlaşdırmışdır. İndi heç kim öyrənmək istəmir, hamı hazır cavab almaq eşqindədir. Kimdən nə soruşursan, deyir telefonda var, bu saat deyim, vurma cədvəlindən tutmuş, fəsillərin ardıcıllığına kimi. Qərəz, heç kim fikirləşmək, hesablamaq, düşünmək istəmir. Yəni, beyinlərdə sintez prosesi getmir, beyin məşqdən qalır. Düşüncə prosesində sintezin olmaması qavrama prosesinin tükənməsinə gətirib çıxarır. Nəticədə insanları bütün canlılardan fərqləndirən təfəkkür - insani təfəkkür ləngiyir. Yer üzünün əşrəfi sayılan insan ona məxsus ən ali keyfiyyətini itirir. Ən sadə sualların cavabını telefonda və ya bilgisayarda axtarmaq insan idrakına düşən işığın qarşısını kəsmək kimi bir şeydir.

Koronavirus əsrlər boyu dünyada bənzəri olmayan, Orta və Yaxın Şərqdə mənəviyyat və əxlaq qaynağı hesab olunan “Əxlaqi - Nasiri” kitabında Məhəmməd Nəsrəddin Tusinin ailə, cəmiyyət, əxlaq, din, ictimai münasibətlər barədə dolğun təsəvvürlərini, etik-fəlsəfi fikirlərini alt-üst edəcək. Ümumbəşəri hesab olunan mövcudata baxışı və insanların düşüncə tərzini labüd-qlobal dəyişikliklərə uğradacaqdır. Ona görə də azacıq imkanı olan hər kəs biliyini və bacarığını məhz koronavirusla mübarizəyə yönəltməlidir. Qətiyyən düşünmək lazım deyil ki, birdən deyilənlər və ya yazılanlar kimlərinsə xoşuna gəlməz. Eyib etməz, təkliflər nə qədər çox olarsa, yekun nəticə bir o qədər qaneedici olar. Televiziya kanallarımızın aparıcıları da koronavirus pandemiyası ilə bağlı söhbətləri daha yüksək səviyyədə aparmaq məqsədilə tanınmış professorları tez-tez verilişlərə dəvət edərək onlardan xəstəliyin profilaktikası barədə göstərişlər istəyirlər. Onlar da elektron informasiya yayımlarından əldə etdikləri bilgilərdən danışıb sonda ən sadə, ən asan başa gələn soğan, sarımsaq və son zamanların ən qüdrətli əlacı zəncəfili müxtəlif variantlarda xalqa təqdim edirlər. O saat yadıma rəhmətlik Bəhlul Danəndə ilə bağlı bir olay düşür. Məlumdur ki, Bəhlul Danəndə X əsrdə, yəni min il öncə Bağdadda yaşayıb və dövrünün tanınmış müdriklərindən olub. Atası, Bağdadın hökmdarı rəhmətə gedəndə o, böyük qardaş kimi taxt-taca sahib olmalı imiş. Lakin Bəhlul normal insan ömrü yaşamaq naminə səltənəti kiçik qardaşı Harun-Ər-Rəşidə verir, özü isə haqq-ədalət carçısı kimi sadə, azad, sərbəst həyat sürür. Ağıllı olduğuna görə el arasında ona Bəhlul Danəndə (bilici deməkdir) kimi müraciət edirmişlər. Çox vaxt o, həqiqəti tam çılpaqlığı ilə deyə bilməsi üçün özünü dəliliyə də vurarmış. Odur ki, onun ikinci ləqəbi Bəhlul Divanə olub.

Bir dəfə işi gətirməyən tacirlərdən birisi, indiki anlamda iş adamı, Bəhlula yaxınlaşıb deyir: Bəhlul Danəndə, mənə bir məsləhət ver, mən nə alım, nə satım, dolana bilmirəm. O da deyir ki, dəmir al, kömür al, vur anbara, bir az da üstünə su səp. Su tökəndə kömür islanır və zaman keçdikcə çəkisi itmir. İş adamı elə də edir. Aylar keçir, mallar qalır anbarda. Alan olmur. Nəhayət, qışın ortasında qonşu ölkənin hökmdarı müharibə etməli olur və başlayır dəmir, kömür axtarmağa ki, kömürü yandırıb dəmiri əritsin və çoxlu silah düzəltdirsin. Nəhayət, soraqlaşıb gəlib taciri tapırlar və onun kömürü ilə dəmirini qızıl qiymətinə alırlar. Biznesmen şellənir nə şellənir. Günlərin birində eyvanda oturub məzələnəndə görür ki, Bəhlul küçə ilə gedir. Tez adamlarını göndərib onu dəvət edib “Bəhlul Divanə, bəs indi mən nə alım, nə satım”- deyəndə Bəhlul o saat deyir ki, indi isə soğan al, sarımsaq al, vur anbara, bir az da üstünə su səp. Biznesmen də gedib əlində olanın hamısına çoxlu soğan, sarımsaq alır, vurur anbara, üstünə də xeyli su səpir. Tez bir zamanda sulanmış soğan, sarımsaq göyərib çürüyür. Kişinin olan-olmazı hamısı batır. Yəni, müasir baxımdan kişi olur bankrot. Tez gedib Bəhlulu tapıb, əhvalatı ona danışanda Bəhlul deyir: Birinci dəfə sən mənə Bəhlul Danəndə deyib müraciət edəndə mən sənə ağıllı məsləhət vermişdim. İkinci dəfə Bəhlul Divanə deyəndə dəli kimi. Odur ki, hər şey qaydasındadır. Mən də pandemiyanın profilaktikasında soğan, sarımsaq, zəncəfil deyənlərə bildirirəm: soğan çox yeyiləndə ürəyə ağrı verir, sarımsaq çox yeyiləndə qaraciyər və öd kisəsi xəstələrinə ziyan edir. Şəxsən mən 40 ildir ki, dilimə sarımsaq vura bilmirəm, sancılanıram. Çünki məndə xolesistid var. Zəncəfil isə çox içiləndə həm qan təzyiqini qaldırır, həm də qaşınmalar verir. Zəncəfillə çox zarafat etmək olmaz. Ən yaxşısı aptekdə satılan dərmanlardır. Odur ki, biz COVİD-19-u uğurla qarşılayıb, uğurla da yola salmaq işində imkanlarımızı artırmaq məqsədilə bir neçə profilaktiki təklifi oxucuların nəzərinə çatdırmaq istəyirik.

Çay sodası və ya natrium

hidrokarbonat terapiyası

Natrium hidrokarbonat (NaHCO3) və ya çay sodası tərkibində limfositlər olan qanın plazmasının əsas komponentlərindən biridir. Məlum olduğu kimi, limfositlər orqanizmdə immun funksiyası daşıyıcılarıdır.

Keçən əsrin ortalarında çay sodasından bəzi xəstəliklərin müalicəsində xalq arasında geniş istifadə olunurdu. Mədəsində izafi turşuluq olanlar ilıq suya soda töküb içir və xeyli yüngüllük tapırdılar.

Son illər tibb elmində müxtəlif xəstəliklərin və patologiyaların çay sodası ilə müalicə üsulları geniş tədqiq olunur.

Qida və ya çay sodası, natrium kationu ilə hidrokarbonatın anionunun birləşməsi olub orqanizmdə turşuluq-qələvilik sisteminin tərkibinə daxildir. Sodanın sağlamlaşdırıcı təsiri hidrokarbonatın anionunun (karbonat turşusu) - HCO3_ orqanizmin qələvilik ehtiyatını artırır. Belə ki, böyrəklər vasitəsilə xlor anionunun izafi hissəsi və uyğun olaraq natrium kationları kənar olunur, şişlər çəkilir, yüksək qan təzyiqi düşür. Bu, qida sodasının kaliumu saxlama effekti hesabınadır. Nəticədə hüceyrələrdə biokimyəvi və bioenergetik proseslər bərpa olunur, orqanların və toxumaların qanla təminatı yaxşılaşır. İnsanların halı və işgörmə qabiliyyəti artmış olur. Bu nəticəyə keçən əsrin 70-ci illərində Moskvanın Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun terapiya kafedrasının əməkdaşları gəlmişdilər. Onlar xroniki qlomerulonefritdə, pielonefritdə, xroniki böyrək çatışmazlığında natrium hidrokarbonatdan istifadə edirdilər. Xəstələrin halı yaxşılaşırdı, böyrəklərin turşuları ayırma funksiyası yaxşılaşır, böyrək yumaqcıqlarının süzmə qabiliyyəti artır, şişlər çəkilirdi.

Tibbi təcrübədə uzun illərdir ki, bir sıra ağır xəstəliklərdə: pnevmaniyada, miokardın infarktında, septik hallarda və s. xəstəliklərdə vena daxilinə 4%-li natrium hidrokarbonatın məhlulu vurulur. Bu zaman asidoz (zəhərlənmə) aradan qalxır, turşuluq-qələvilik balansının qələviliyə tərəf sürüşməsi hesabına tarazlıq bərpa olunur. Nəticədə bir çox insanlar həyata qayıtmış olur. Hüceyrələrdə kalium çatışmazlığı aradan qalxır, natrium artıqlığı ləğv olunur, energetik proseslər bərpa olunur ki, bu da orqanizmin tam bərpasına gətirib çıxarır.

Bəzi həkimlər mədə turşuluğu az olanların çay sodası içməsini məsləhət görmürlər. Güman edirlər ki, çay sodası mədənin selikli qışasının turşutörətmə funksiyasına mənfi təsir göstərə bilər. Digərləri isə, bu fikirlə razılaşmayaraq sodanın miqdarının düzgün seçilməsinin əsas rol oynadığını bildirirlər.

Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, çay sodası adicə turşuluğu neytrallaşdırır, mədənin turşuyaratma funksiyasına heç bir təsir göstərmir. Yəni qorxulu bir şey deyil.

Bütün hallarda sodanın müsbət effekti hüceyrələrin oksigen sərfinin artması, ürək-damar sisteminin fəaliyyətinin normallaşması, sidiklə natrium və xlor ionlarının ifrazının çoxalması, qanın plazmasında kalium ionlarının sayının artması ilə izah olunur. Müəyyən edilmişdir ki, natrium hidrokarbonat kaliumu qoruyub-saxlamaq effektinə malikdir. Çay sodasından hipertoniya xəstəliyində, ürək-damar xəstəliklərində, peritonitdə, şəkər xəstəliyində, xroniki böyrək xəstəliklərində və vestibulyar aparatın müxtəlif pozğunluqlarında və s. çox effektli nəticələr almaq olur.

Çay sodası karbondioksidin qandan ciyərlər vasitəsilə çıxarılmasında iştirak edir, asidozu azaldır və tədricən aradan qaldırır.

Uzun müddət soda qəbul etdikdə qanda hüceyrə immunitetini qaldıran leykositlərin, limfositlərin sayını artırır ki, bu da qanın plazmasında, hətta uzun müddət ət və balıq məhsulları yeyilmədikdə belə, zülalın səviyyəsini xeyli yüksəldir.

Müxtəlif xəstəliklərin profilaktika və müalicəsində sodanın tətbiqi

Qələviləşdirmə bütün zərərli yığımların damarlarda, onurğa sütununda, qaraciyərdə və böyrəklərdə əridilməsinə xidmət edir. Çay sodası ilə radikulitləri, osteoxondrozları, poliartritləri, podaqraları, revmatizmləri, böyrək və öd kisəsi daşları xəstəliklərini, bağırsaqlarda, sidik kisəsində və axarlarda olan problemləri müalicə etmək olur.

Soda bütövlükdə orqanizmin turşuluq-qələvilik balansını bərpa edir. Sağlamlığının qədrini bilənlər mütləq pH (pe-haş) balansına nəzarət etməlidirlər.

Asidoz (lat. - turş deməkdir) - turşuluq-qələvilik tarazlığının pozulmasının formalarından biridir və orqanizmdə turş xassəli maddələrin mütləq və ya nisbi artımı ilə səciyyələnir. Orqanizmin daxili mühitinin pH-nın səviyyəsindən asılı olaraq asidoz kompensə olunmuş və ya kompensə olunmamış ola bilir. Kompensə olunmuş asidozda qanın pH-ı fizioloji normanın (pH=7,35 :–7,45) aşağı həddinə doğru sürüşmüş olur. Daha böyük sürüşmələrdə (pH<7,35 olduqda) asidoz kompensə olunmamış sayılır. Artıq pH<7,25 (güclü asidoz) olduqda qələviləşdirici terapiya aparılmalıdır. Yəni venaya sutka ərzində 5 qramdan 40 qrama qədər soda məhlulu vurulmalıdır. İnsan qanının turşuluq-qələvilik göstəricisi, normal halda, pH=7,35 :–7,47 intervalında olmalıdır. Əgər qanda pH<6,8-dirsə (qan çox turş sayılır, güclü asidoz deməkdir) ölüm baş verir. Hazırda insanların böyük əksəriyyətində pH<7,35-dir.

Mənşəyinə görə qaz, qeyri-qaz və qarışıq asidozları fərqləndirirlər. Qaz (tənəffüs) asidozu ağciyərlərin qipoventilyasiyasından, yəni CO2-nın orqanizmindən kifayət qədər xaric olunmamasından və ya orqanizmə normadan artıq CO2 və ya qaz qarışıqlarının daxil olmasından baş verir. Bu zaman CO2-nın qanda parsial təzyiqi artmış olur, başqa sözlə, hiperkapniya baş verir.

Qeyri-qaz asidozunun aşağıdakı formaları mövcuddur: metabolik, ifrazat və ekzogen. Metabolik asidoz toxumalarda turş məhsulların artıqlığı yarandıqda, xüsusən məhsul artıqlığında, keton maddələri (ketoasidoz), süd turşuları orqanizm tərəfindən kifayət qədər mənimsənilmədikdə baş verir.

Bütün hallarda müalicə asidoza səbəb olan pH sürüşmələrinin aradan qaldırılması ilə həyata keçirilir. Bunun üçün qana hidrogen (H+) ionlarını azaldan hidrokarbonat və ya natrium laktat məhlulları yeritmək lazımdır.

Asidoz və ya orqanizmin zəhərlənməsi psixi hallardan da baş verə bilər. Məsələn, qorxu hissi, narahatlıq, əsəbiləşmələr, narazılıq, paxıllıq, kin, nifrət və digər neqativ emosiyalardan. Birinci növbədə psixi enerji azaldığından böyrəklər sidik vasitəsilə xeyli miqdarda soda ayırır, pH-tarazlığı pozulur. İnsanlar özlərini kəskin - zəhərli baxışlardan, kinli sözlərdən qorumalıdırlar. Bütün bunları və yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq profilaktika üçün sutkada 3-5 qram soda içmək məsləhətdir.

Asidozun əlamətləri: dilin ağarması, gücsüzlük, bədəndən və ağızdan xoşagəlməz iylərin gəlməsi, qorxu hissi, depressiyalar, əsəb gərginlikləri, yaddaşsızlıq və s. (koronavirusun əlamətləri ilə üst-üstə düşür)-dir. Çay sodası bütün bu halları aradan qaldırır, pH tarazlığını qələviliyə doğru sürüşdürür. Qələvi orqanizmdə suyun H+ və (OH)- ionlarının dissosiasiyası amin qələviləri, amin turşuları, zülallar, fermentlər RNT və DNT nukleidləri hesabına artır. Sonda bütün həzm sistemində turşuluq azalır.

Sağlam orqanizmlərin həzm sistemində həzm etdirici şirələr istehsal olunur. Onikibarmaq bağırsaqda həzm prosesi qələvi mühitdə baş verir. Orada mühiti pankreatik şirə, öd və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasının şirəsi yaradır. Bütün bu şirələr yüksək qələvilik reaksiyasına malikdir. Pankreatik şirənin hidrogen göstəricisi pH=7,8 :–9,0-dır. Bu şirənin fermentləri (amilaza, lipaza, tripsin, ximotripsin) yalnız qələvi mühitdə təsir göstərir. Normal halda ödün də reaksiyası qələvidir (pH=7,5 :–8,5). Yoğun bağırsağın sekreti də güclü qələvi mühitdir və pH=8,9 :–9,0-dır. Asidoz vaxtı öd turşlaşır və pH=6,6 :–6,9 tərtibində olur. Bu həzm prosesini korlayır. Keyfiyyətsiz həzm prosesinin keyfiyyətsiz məhsulları qaraciyərdə, öd kisəsində və böyrəklərdə yığımların (daş) əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır. Həm də turş mühitdə bağırsaq qurdları artıb-çoxalır. Turş orqanizmdə ağız suyu da turş olur ki, (pH=5,7 :–6,7) bu da dişlərin emalını korlanır. Qələvi orqanizmdə ağız suyunun pH=7,2 :–7,9 tərtibində olur ki, bu da dişləri xarab olmaqdan qoruyur.

Soda orqanizmi qələviləşdirir. Orqanizmin qələvi ehtiyatı artdıqda sidik də qələviləşir. Sidik kisəsinin və böyrəklərin fəaliyyəti yaxşılaşır.

(davamı növbəti saylarımızda)

Nemət MƏMMƏDLİ,

Lütfi Zadə adına Beynəlxalq

Müasir Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü.

Respublika.- 2020.- 29 iyul.- S.6.