Mən belə mahaldan necə əl çəkim?

Azərbaycan ta qədimdən istedadlı şəxsiyyətləri, yaradıcı insanları ilə tanınıb. Bu gün də ədəbi ictimaiyyətdə öz çəkisi, sanbalı ilə sevilib-seçilən sənətkarlarımız az deyil. Haqqında söhbət açdığım şəxsiyyət — şair, yazıçı, publisist Eldar İsmayıl da Tanrının lütf etdiyi fitri istedadı, mükəmməl bədii təfəkkürü və biliyi sayəsində nəinki Azərbaycan ədəbi ictimaiyyətində, həmçinin Türkiyə və Cənubi Azərbaycan ədəbi mühitində də kifayət qədər tanınan qələm sahibi, sevilən sənətkardır. Xeyirxah duyğulara, çətin yollardan keçən zəhmətə köklənməyən istedadın ömrünün qısa olduğunu yaxşı dərk edən sənətkar daxili təmkini, mədəniyyəti, təvazökarlığı, işgüzarlığı sayəsində mənalı ömrünü ədəbiyyatımızın inkişafına və zənginləşməsinə sərf edib. Analitik düşüncə və ensiklopedik yaddaşa malik olması Eldar İsmayıla ədəbi yaradıcılığın məşğul olduğu sahələrində müvəffəqiyyət qazandırıb.

Məndə bir oxucu, həm də filoloq kimi E.İsmayıl yaradıcılığına maraq məhz şairin mayası xalq ruhundan tutulmuş, xəmiri xalq müdrikliyi ilə yoğrulmuş “Ulu Göyçə, de, yatanlar ayılsın...” poemasından başlayıb. 1985-ci ildə “Azərbaycan” jurnalında oxuduğum “Ulu Göyçə...” poemasından bir hissə həm forma, həm də üslub baxımından mənə böyük şairimiz M.H.Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poemasını xatırlatdı. Hər ikisi də vahid süjet xətti olmayan, konkret bir coğrafi məkana xitabən səlis və ürəyəyatan Azərbaycan türkcəsində. İllər sonra poemanın kitab şəkilində çap olunmuş tam variantını əldə etdim və oxuduqca heyrətə gəldim: bir insan ədəbi dildə, hətta məişətimizdə belə artıq unudulmaqda olan bu qədər sözü yaddaşında necə saxlaya bilib? Bir qayda olaraq oxuduğum əsərlərin məzmunu ilə yanaşı, leksik-semantik quruluşuna, qramatik qaydalarına, dil vahidlərindən istifadə xüsusiyyətlərinə də diqqət yetirirəm. Etiraf edim ki, indiyə qədər oxuduğum Azərbaycan, istərsə də xarici yazarların əsərləri içərisində “Ulu Göyçə”nin dili kimi mükəmməl, ürəyəyatımlı, səlis dilə, rəvan üsluba rast gəlməmişəm. Əsəri oxuduqca içimdə bir qibtə hissi yaranır və öz-özümə sual edirdim: İlahi, insan öz dilini bu qədər sevə, ona bu qədər bələd ola, yaşaması üçün bu qədər keşiyində dura bilərmi? Bir insan hafizəsi bu qədər toponimi yaddaşına necə həkk edər?

Bilən varmı örkən nədi, sicim nə?

Şəddə nədi, keçə nədi, cecim nə?

Bizdən ötrü bir cələdi düşmüşük,

Ya cələdi, ya tələdi, düşmüşük.

Aşıq Alının, Dədə Ələsgərin yurdu Göyçə mahalında doğulub boya-başa çatmış E.İsmayıl erməni məkrini və havadarlarının ona züy tutmasını başımıza gələn fəlakətlərdən hələ çox-çox əvvəl hiss etmiş, duymuş, öz əsərləri ilə həyəcan təbili çalmışdı. Məhz bu nigarançılıq və təşviş şairi Göyçənin müdafiəsinə səsləmişdir:

Dədəm Qorqud say saylayıb Ayğırda,

Qopuz tutub, boy boylayıb Ayğırda,

Salur Qazan oy oylayıb Ayğırda,

Qara Çoban burda sapand tutubdu,

“Qılınc-qaya” o sapanddan qopubdu,

— deyərək yatanları ayılmağa çağırmışdı. Qədim Oğuz ellərinin vətəni, yurd yerləri - tarixi torpaqlarımız olan Göyçəni oba-oba, kənd-kənd, oymaq-oymaq gəzərək gördüklərini, eşitdiklərini, misralara düzmüş şair böyük zəhmət nəticəsində möhtəşəm bir sənət nümunəsi yaratmağa nail olmuşdur.

Qədim yurd yerlərindən zorla didərgin salınaraq pərən-pərən düşmüş böyük bir elin, düşmən tapdağı altında inləyən torpağın dərdi el-obasına ürəyində Göyçə boyda bir sevgisi olan Eldar İsmayıl yaradıcılığının başlıca mövzusunu Göyçə və onun tarixi şəxsiyyətləri təşkil edir. Heç təsadüfi deyil ki, “Ulu Göyçə...” poeması haqqında görkəmli şəxsiyyətlər, ədəbiyyat biliciləri fikir söyləmiş, öz təəssüratlarını oxucularla bölüşmüşlər. Böyük şairimiz B.Vahabzadə “Ulu Göyçə”yə xüsusilə yüksək dəyər vermişdir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor Yaşar Qarayev yazıb: “Heydərbabaya salam”ın əks-sədası indi Göyçə gölü sahilindən gəlib, durna gözlü bu gözəlin şair oğlu Eldar İsmayıl Şəhriyarın mahnısını Aşıq Alının və Dədə Ələsgərin sazında çalıb”.

Göyçəni qarış-qarış gəzib, gördüklərini şeirində vəsv edən şair onun hər daşında, ana təbiətin tarixində, vətənin və elin taleyində füsunkar mənzərələrini sözün fırçası ilə sətirlərdə naxışlayıb:

Göyçə gölü özü boyda bulağım,

Ləpələrin qırçınları qolbağım

Sən güzgü ol, “Kirkitli” də darağım.

Günəş burda öz saçını darasın,

Ay aynanda ilk eşqini arasın!...

Qədim tarixə malik böyük bir xalqın zəngin mənəvi dəyərlərlə zəngin ulu keçmişi, adət-ənənəsi əsərdə sözün qüdrətilə təsvir olunub, oxuyub başa çatmayınca kitabdan ayrıla bilmirsən. Hələ bayram ərəfəsində el-obada mərasim şənliklərinin təsviri özlüyündə bir tamaşadır. Oxuduqca insan özünü o şənliyin içərisində sanır, həyəcandan sinəsi atlanır...

“Ulu Göyçə...” poemasını diqqətlə oxuyan hər bir oxucu şairin əzmkarlığına, yazıb-yaratmaq şövqünə heyran olmaya bilmir. Əsər boyu onun yeni-yeni bədii təsvir və ifadə vasitələrindən məharətlə istifadə bacarığı, bitib-tükənməyən zəngin və səlis leksikası, artıq unudulmaqda olan xeyli sayda arxaik sözlərimizə yeni ədəbi həyat verməsi poemanı daha maraqlı və oxunaqlı edib. Poemanın, demək olar ki, əksər bəndlərində rast gəldiyimiz toponimlərə bu qədər həssaslıqla yanaşması, onların yaddaşlardan silinməməsi və gələcək nəsillərə çatdırıla bilməsini bir şair, ziyalı kimi özünün mənəvi borcu hesab edir. Kitabın sonunda bu toponimlərin çox dəqiqliklə izahı oxucunun yaddaşına həkk olunur.

“Qatar qaya”, “Dəli dərə” yanaşı,

“Qanlı dərə” çiçək səpər yazbaşı...

Sönən deyil bir ürəyin təlaşı,

Mənim könlüm bu çöllərin vurğunu!

Bu yerlərin, bu ellərin vurğunu!

Eldar İsmayılın yaşadığı keşməkeşli həyat və yaradıcılığını iki mərhələyə ayırmaq olar: Birinci mərhələ: Göyçə həyatı və orada yazıb yaratdığı əsəsrlər.

İkinci mərhələ: Dədə-baba torpaqlarından perik düşmüş, el-oba həsrəti, yurd itkisi ilə ağrıyan qəlbin, ruhun doğurduğu əsərlər.

Yaradıcılığa kiçik yaşlarından şeirlə başlayan şair sonralar qələmini nəsrdə də sınamış, “Göyçənin qisası qalır”, “Səttar oğlu” adlı sanballı tarixi romanlarını, “Məndən ötrü Ermənistan yoxdu, yox!”, “Ağrı dağı qədər ağrılarım var” kimi publisistik əsərlərini oxucuların ixtiyarına vermişdir.

E.İsmayılın sinəsində Vətən, millət sevgisi çağlayır. Onun qürbət qoxan yurd, mahal mövzulu şeirlərini hissiz, duyğusuz oxumaq qeyri-mümkündür. Dağ-dərəsinin, yurd-yuvasının, didərgin salınmış el-obasının, sahibsizlikdən küsnət basmış dam-daşının, tənha qalmış məzarların nisgili qələmə aldığı əsərlərinin hər sətrində, hər misrasında ürək ağrısı, qəlb acısı ilə təsvir olunur.

E.İsmayıl yaradıcılığının əsas qayəsini Bütöv Azərbaycan, türkçülük, turançılıq təşkil edir. Hələ 1979-cu ildə yazdığı:

Aşıq haray çəkdi, belə vurğunam,

Bülbül dönüb dedi, gülə vurğunam.

Könlüm dilə gəlib söylədi: mənsə,

Azərbaycan adlı elə vurğunam!

—misraları şairin Vətəninə olan sonsuz sevgisinin tərənnümüdür.

Cahan QULİYEVA,

“Qərb” Universitetinin müəllimi.

Respublika.- 2020.- 19 iyun.- S.5.