Referendum xalqın iradəsinin ifadəsidir
Milli Məclisin 26 dekabr
2008-ci il tarixli qərarına əsasən Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərin
edilməsi üçün 2009-cu il martın 18-nə təyin
edilmiş ümumxalq səsverməsi— referendum xalqımızın
sosial sifarişinin ifadəsidir. Ölkəmizdə fəaliyyətdə
olan Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklər edilməsi
zərurəti Azərbaycanın iqtisadi, ictimai və siyasi həyatının
bütün sahələrində əldə etdiyi
böyük nailiyyətlərdən irəli gəlir.
İnkişaf tempinə
görə Yer kürəsində lider dövlətə
çevrilmiş Azərbaycanda cəmiyyətimizin
bütün sahələrində qazanılmış nailiyyətləri
daha yüksək səviyyəyə qaldırmaq və sürətli
inkişafa daha geniş yol açmaq məqsədilə
islahatlara və yeniliklərə, əlavələrə və
dəyişikliklərə böyük ehtiyac var. Ona görə
də 1988-ci ildən 1993-cü ilə qədər səriştəsiz
rəhbərlərin yarıtmaz fəaliyyətləri
ucbatından labirintdən-labirintə düşən Azərbaycan
xalqı özünün böyük oğlu, dünya
miqyaslı dövlət və siyasət xadimi, mahir diplomat Heydər
Əliyevi təkidlə hakimiyyətə gətirməklə,
müstəqillik və nicat yoluna qədəm qoydu. Xalqın
iradəsi ilə hakimiyyət olimpinə yüksəlmiş
ümummilli liderimiz Heydər Əliyev, mübaliğəsiz
desək, diz üstə çökdürülmüş Azərbaycanı
son dərəcə ağıllı, düzgün
hesablanmış tədbirləri və siyasi fəaliyyəti
ilə dirçəltdi, çox qısa zaman kəsiyində
inkişaf etdirdi, sayılıb-seçilən dövlətlər
sırasına çıxartdı. Tarix üçün
olduqca qısa müddət ərzində qazanılan bu nailiyyətlərin
nüvəsində heç şübhəsiz, ulu öndər
Heydər Əliyevin titanik fəaliyyəti, Xalq-Heydər, Heydər-Xalq
birliyi, iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi və
yeni, demokratik qanunların və əsas Qanunun—Konstitusiyanın
qəbulu dururdu. Təbii ki, o zaman yeni, demokratik Konstitusiya qəbul
edilməsəydi, qazanılan iqtisadi uğurlar qanunla tənzimlənməsəydi,
cəmiyyətin bütün sahələri yeniləşdirilməsəydi,
islahatlar həyata keçirilməsəydi, onda dövlət
müstəqilliyindən, azad və demokratik cəmiyyət
quruculuğundan danışmaq belə yersiz olardı.
Azərbaycan minilliklərdən
keçib bu günə qədər ona görə gəlib
çatıb ki, o, dünyada baş verən proseslərə
və hadisələrə biganə qalmayıb, dünyanın
gərdişinə uyğunlaşa bilib, ictimai-siyasi vəziyyətlə
ayaqlaşan qayda-qanunlarla yaşayıb, zaman keçdikcə
bu qayda-qanunlara uyğun olaraq dəyişib, təkmilləşib,
müasirləşib. Qanunlara dəyişikliklər, əlavələr
və yeniliklər labüddür, zəruridir, zamanın tələbidir.
Əks təqdirdə, dialektika olmayan yerdə bəşəriyyətin
inkişafı qətiyyən mümkün deyil.
Mən Azərbaycan
Respublikası Milli Məclisinin referendumla bağlı 26 dekabr
2008-ci il tarixli qərarını bəyənirəm və qətiyyətlə
dəstəkləyirəm. Çünki qanunlarımız ədalətli
və demokratik cəmiyyət quruculuğunun əsası kimi
dövlətin ictimai, iqtisadi və siyasi vəziyyətinə
uyğun olaraq tənzimlənməlidir.
Azərbaycan cəmiyyəti
demokratik inkişafın yeni tarixi mərhələsini
yaşayır. Belə ki, Milli Məclisin martın 18-də
ölkədə Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklər
edilməsi barədə referendumun keçirilməsi qərarı
mütərəqqi siyasi dəyişikliklərin məhz cəmiyyətin
sosial sifarişi olduğunu nümayiş etdirdi. Bu, ilk növbədə
xalqın istək və arzularının rəsmiləşdirilməsi
idi... Təbii ki, cəmiyyətdə heç nə statik
deyil, illər ötdükcə yeni meyarlar və dəyərlər
ortaya çıxır. 1995-ci ildə ulu öndərin müəllifliyi
ilə qəbul edilmiş Konstitusiya son dərəcə
mütərəqqi sənəd kimi qəbul olunsa da, cəmiyyətin
özünün inkişaf dialektikası bir sıra məsələlərə
yenidən baxmağı zəruri edir. Lakin əsas odur ki, ana xətt
qalır, yəni ulu öndərin ənənəsi təkmilləşdirilir.
Digər tərəfdən, Konstitusiya cəmiyyətin əsas
qanunu olaraq dövlətin və xalqın mövcudluğuna,
inkişafına xidmət edir. Cəmiyyət inkişaf etdikcə,
müvafiq hüquq normalarında da dəyişiklik etmək zərurəti
yaranır. Konstitusiya islahatları bir çox dövlətlərdə
həyata keçirilir və bu, normal bir proses kimi qəbul
edilir. Vacib odur ki, bu dəyişikliklər dövlətin
mövcudluğuna, xalqın hakimiyyətinə, vətəndaşların
əsas hüquq və azadlıqlarına, dövlətin beynəlxalq
münasibətlərdə inkişafına xələl gətirməsin.
Konstitusiya xalqın iradəsi ilə qəbul edildiyi
üçün dəyişikliklərin edilməsində
xalqın rəyi nəzərə alınmalıdır. Qeyd edək
ki, martın 18-də referenduma çıxarılacaq təkliflər
daha çox sadə vətəndaşlar tərəfindən
irəli sürülüb. Belə təkliflərin zaman-zaman
meydana gəlməsi cəmiyyətin mövcud inkişafına
baxışlardan irəli gəlir.
Xatırladaq ki, bir
müddət əvvəl, hətta Milli Məclisə səsvermə
hüququna malik min nəfərdən çox vətəndaşın
bir şəxsin iki dəfədən çox, təkrarən
prezident seçilməsinə məhdudiyyət qoyan Konstitusiya
bəndinin dəyişdirilməsi təklifi də
ünvanlanmışdır. O zaman da bu təklif olduqca real
görünürdü. Nəzərə almaq lazımdır
ki, prezident Konstitusiyanın mövcudluğunun və onun fəaliyyət
göstərməsinin zəmanətçisidir. Dövlətçilik
sistemi və dövləti idarəetmə mexanizmi təkmilləşən
gənc müstəqil modernləşməsi prosesini həyata
keçirən səriştəli liderin uzunmüddətli fəaliyyəti
reallığın tələbidir. Məhz bu amilləri nəzərə
alaraq Azərbaycan dövləti öz gələcək siyasətində
ictimai fikiri, vətəndaşların təklifini və rəyini
nəzərə almalıdır. Bütün sivil ölkələrdə
dövlət siyasətinin formalaşmasında ictimaiyyətlə
dövlət birlikdə iştirak edir, vətəndaş cəmiyyəti
ilə dövlət birlikdə ümumi siyasəti müəyyənləşdirir.
Bu fakt özlüyündə xalqın cəmiyyətin idarə
edilməsində fəal iştirakının bariz ifadəsidir.
Müasir dövlətlərarası münasibətlər
dövlətlərin özləri tərəfindən
yaradılan müasir hüquq normaları ilə tənzimlənir.
Əgər hər
hansı ölkənin Konstitusiyasındakı hər hansı
maddə və onun bəndi işlək deyilsə, milli
mentalitetlə uzlaşmırsa və dəyişilməsinə,
düzəliş və əlavəyə ehtiyacı varsa,
ölkə vətəndaşlarının bir qrupu bunların
həyata keçirilməsini tələb edirsə, onda
ümumxalq səsverməsi (referendum) keçirilməsi zərurətə
çevrilir.
Konstitusiyamızdakı
zamanın tələblərinə uyğun yeni maddələrin
və müddəaların qəbulu təşəbbüsü
ilə çıxış edən ölkə ictimaiyyətinin
nümayəndələri və Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisinin bir qrup deputatının
parlament rəhbərliyinə müraciəti tamamilə
qanunauyğundur. Bu qanunauyğunluğa əsasən respublika
ictimaiyyəti haqlı olaraq Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının bəzi maddələrində lazımi dəyişikliklər
edilməsi barədə təkliflər irəli
sürmüşlər. Milli Məclisin rəhbərliyinin
tapşırığına əsasən parlamentin hüquq
siyasəti və dövlət quruculuğu məsələləri
və insan hüquqları daimi komissiyaları bu təkliflərin
hamısını öyrənmiş, ümumiləşdirmiş
və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr
və dəyişikliklər edilməsi haqqında Referendum
Aktının layihəsini hazırlayaraq Milli Məclisə təqdim
etmişlər. Milli Məclisin 2008-ci il dekabrın 19-da
keçirilmiş iclasında Referendum Aktı layihəsinin Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasının 153-cü maddəsinin
tələbinə əsasən rəy alınması
üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə
göndərilməsi üçün qərar qəbul
edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu təklif olunmuş dəyişikliklərə mahiyyəti
üzrə baxaraq həmin dəyişikliklərin Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasının 155-ci maddəsinin tələblərinə
uyğun olması haqqında rəy
qəbul etmişdir.
Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi insan və vətəndaş
hüquqlarının və
azadlıqlarının daha etibarlı qorunması, ölkə
vətəndaşlarının daha layiqli həyat səviyyəsinin
təmin edilməsi, demokratiyanın genişləndirilməsi,
yerli özünüidarənin inkişafı ilə
bağlı müddəaların Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasında əks etdirilməsini zəruri
hesab edərək, Konstitusiyanın 3-cü maddəsinin II hissəsinin
1-ci bəndinə və 95-ci maddəsinin I hissəsinin 18-ci bəndinə
uyğun olaraq, Konstitusiyaya əlavələr və dəyişikliklər
edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Referendum
Aktının layihəsini ümumxalq səsverməsinə
çıxarmışdır.
Azərbaycanda
böyük ictimai marağa səbəb olan Konstitusiyaya ediləcək
əlavə və dəyişikliklərlə bağlı
ciddi addımlar atılmaqdadır və ölkənin iri siyasi
partiyaları, ictimai birlikləri, təşkilat və müəssisələri
bu mühüm siyasi aksiyanın reallaşdırılması
üçün təşəbbüs qrupları yaradır,
referendumun mütəşəkkil keçirilməsinə
ciddi hazırlıq işləri aparırlar. Bu mühüm
xalq və dövlət tədbirinə Azərbaycan Dövlət
Neft Akademiyasının müəllimləri və elmi
işçiləri də qoşulmuşlar.
Məlum olduğu kimi,
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 29 maddəsinə
əlavələr və dəyişikliklər edilməsi nəzərdə
tutulur. Bunlar ölkə həyatının ən müxtəlif
sahələrinə - insan hüquq və azadlıqlarına,
ailə, uşaq problemlərinə, dini məsələlərə,
təbii ehtiyatlara və ətraf mühitə,
hüquq-mühafizə məsələlərinə, bələdiyyələrin
fəaliyyətinə, Milli Bankın adının dəyişdirilməsinə,
normativ-hüquqi aktların icrasına və digər məsələlərin
tənzimlənməsinə şamil edilir.
Göründüyü kimi, adı çəkilən məsələlərdə
zamanın tələbindən irəli gələn yeniləşmələr
zərurətdir. Ancaq adını müxalifət qoyub hakimiyyət
iddiasına düşən, yalnız korporativ maraqlara xidmət
edən bir qrup qaragüruhçu Konstitusiyaya təklif edilən
41 əlavə və düzəlişi bir kənara qoyaraq,
101-ci maddəni özləri üçün əsas
müzakirə mövzusuna çeviriblər. Əsasən
Musavat-AXC şinelindən çıxan bu adamlar xalqın iradəsinin
ziddinə getməklə özlərinin məkrli niyyətlərindən
hələ də əl çəkmədiklərini göstərirlər.
Vaxtilə qeyri-demokratik yolla, silahlı çevrilişlə
hakimiyyətə yiyələnən bacarıqsız siyasətbazlar
idarəetmədə kobud səhvlər buraxaraq, ölkədə
xaos yaratmış, bununla da xalqın etimadını bir dəfəlik
itirərək, onun nifrətini qazanmış və silahlı
qruplaşmaların əlində oyuncağa
çevrilmişdilər. Dövlət idarəçiliyinin əlifbasını
belə bilməyən siyasət dəllalları siyasi
arenanı tamamilə tərk etmək əvəzinə, hələ
əl-ayağa dolaşmaq, ucuz vasitələrlə özlərinə
siyasi dividentlər qazanmağa çalışırlar. Lakin
xalq kimin kim olduğunu yaxşı bilir. İndi ümumxalq səsverməsinə
çıxarılan məsələlər ətrafında
sağlam müzakirələr aparmaq, konstruktiv təkliflər
vermək əvəzinə, demokratiyadan sui-istifadə etməyə
çalışırlar. Onlar unudurlar ki, hətta
demokratiyanın beşiyi sayılan Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Konstitusiyasında dəfələrlə
dəyişikliklər edilib və ABŞ-ın 32-ci prezidenti
Franklin Ruzvelt dörd dəfə dövlət
başçısı seçilib. Onun prezidentliyi
dövründə ABŞ sürətlə inkişaf edərək
dünyanın aparıcı dövlətlərindən biri
oldu.
Mən bir alim və vətəndaş
kimi düşünürəm ki, seçkiyə səbəbsiz
məhdudiyyət qoymaq demokratiya deyil, demokratiyaya buxov
vurmaqdır. Xalqın ümid və arzularının
boğulmasıdır, onların Konstitusiya
hüquqlarının əngəllənməsidir.
Əminəm ki,
martın 18-də referendumda iştirak edən xalq öz iradəsini
bildirməklə, özünü müxalifət
adlandıranların cavabını layiqincə verəcəkdir.
Əgər biz
seçki məcəlləsinə edilən dəyişikliyə
siyasi qiymət vermək istəsək, heç şübhəsiz
ki, Azərbaycan hakimiyyətinin seçki institutlarının
səlahiyyətlərini tam dəqiqləşdirmək,
seçki mədəniyyətini yüksək səviyyədə
təmin etmək arzusunu görə bilərik. Eyni zamanda,
seçki prosesinə hər hansı müdaxilə imkanı
olan kateqoriyaları bilavasitə bundan çəkindirmək, kənarda
qoymaq, seçkilərin ədalətliliyini, şəffaflığını,
hamı üçün bərabərliyini təmin edən
beynəlxalq hüquq, seçki prinsiplərini tamamilə əks
etdirmək niyyəti olmalıdır. Bu, həm də dediyimiz
siyasi islahatçı fəlsəfəyə əsaslanan tədbirlərin
davamı sayılmalıdır. Belə inkişafa köklənən
dəyişikliklər bilavasitə gələcək dövrdə
seçki prosesini daha artıq dərəcədə xalqın
və seçkidə iştirak edən qüvvələrin
mübarizə məkanına çevriləcək. Bununla
yanaşı, hər hansı bir təsiredici elementlərin,
mövqelərin və rəylərin seçki prosesindən kənarda
qalmasını da təmin edəcək.
Qeyd etmək istəyirəm
ki, 1995-ci ildə bəzi məsələlər nəzərdə
tutulmamış, lakin sonra Konstitusiya qanunları ilə Əsas
Qanuna əlavələr edilmişdir. Həmçinin 2002-ci
ildə referendum yolu ilə Konstitusiyaya bir sıra dəyişikliklər
olunub. Dövlət quruculuğu daimi prosesdir. Dövlət
quruculuğu zamanı qəbul edilən qanunlar müəyyən
təcrübədən, sınaqdan keçir və
özünü doğrultmayan müddəalar
çıxarılır, başqaları yerinə gətirilir.
Heç kim demir ki, dəyişikliyə məruz qalmış
müddəalar 1995-ci ildə Konstitusiyaya daxil edilərkən
pis idi. Həmin müddəalar o zaman özünü doğruldub.
Amma bu gün onların dəyişməsi zərurəti
yaranıb. Bu, heç də Konstitusiyanın əvvəlki
müddəalarının üzərinə kölgə
salmır. Fikrimcə, bu anlaşılmazlıqları yaratmaq
istəyən dairələr, əslində, məsələnin
mahiyyətini bilmir və yaxud bilərəkdən ictimai rəyi
çaşdırmağa cəhd göstərirlər.
Konstitusiyanın 101-ci
maddəsinin 5-ci bəndində qeyd olunur: "Heç kəs
iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan
Respublikasının prezidenti seçilə bilməz". Bu
müddəa bəzi ölkələrin konsti-tusiyalarında
var. Amma bu gün bu müddəa ətrafında beynəlxalq
hiiquq sistemində, o cümlədən ABŞ-da, Rusiyada, bir
sıra Latın Amerikası ölkələrində geniş
diskussiyalar aparılır ki, bu müddəanın olması nə
dərəcədə demokratik dəyərlərlə
üst-üstə düşür? Çünki demokratik dəyərlər
məhdudiyyət yox, tam sərbəstliyi, fikrin azad şəkildə
ifadə olunmasını, azad fəaliyyət, eyni zamanda,
seçib-seçilmək hüququnun azadlığını
nəzərdə tutur. Əslində, bu maddənin dəyişməsi
Azərbaycanda demokratik proseslərin inkişafına heç
bir maneə törətmir. Digər tərəfdən, bu
müddəanın dəyişdirilməsi insanların
seçib-seçilmək hüququna hörmətlə
yanaşılması deməkdir.
Ümidvarıq ki, Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına ediləcək yeni əlavə
və dəyişikliklər xalqımızın rahat və
firavan həyatına, demokratik cəmiyyətimizə
sanballı xidmət göstərəcək, ölkəmizin
sürətli sosial-iqtisadi inkişafını təmin edəcək,
beynəlxalq mövqelərini daha da möhkəmləndirəcəkdir.
Siyavuş QARAYEV,
Azərbaycan Dövlət Neft
Akademiyasının rektoru,
akademik.
Respublika.- 2009.- 3 fevral.- S. 4.