AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA İCTİMAİ ELMLƏRİN QARŞISINDA DURAN VƏZİFƏLƏR HAQQINDA

(Akademik R.Mehdiyevin son məqalə və çıxışlarının şərhi və təhlili əsasında)

Azərbaycan Respublikasının ictimai-siyasi və elmi-mədəni həyatında xüsusi yer tutan şəxsiyyətlərdən biri də akademik Ramiz Mehdiyevdir. Ramiz müəllim öz sözünü vaxtında deyən alimlərdəndir. Son illərdə çap etdirdiyi dərsliklərdə və elmi-nəzəri əsərlərində o, cəmiyyətimizin qarşısına çıxan bir sıra problemlərə tam aydınlıq gətirmişdir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin zəngin siyasi və elmi-nəzəri ideyaları ilə silahlanmış akademik R.Mehdiyev ictimai elm sahəsində çalışan alimlərin gələcək fəaliyyəti üçün də metodoloji rol oynayan mühüm müddəalar irəli sürmüşdür. Onun əsərlərində irəli sürülən ideyalar keçid dövrünü uğurla başa vurmaqda olan Azərbaycan cəmiyyəti üçün müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Prezident İlham Əliyevin ardıcıl daxili və xarici siyasət xətti üzərində köklənmiş bu yeni ideyalar həm siyasi, həm də elmi-metodoloji yük daşıyır.

Məlumdur ki, yeni ideyalar və hətta ideologiyalar öz başına yaranmır, əvvəlcə müəyyən seçilmiş siyasətçilərin və mütəfəkkirlərin başında yaranır və sonradan digərlərinə aşılanır. Bu mənada, akademik R.Mehdiyevin irəli sürdüyü ideyalar hazırkı şəraitdə Azərbaycançılıq ideologiyasının formalaşmasında xüsusi rol oynamışdır. Onun siyasi, fəlsəfi və elmi-nəzəri ideyalarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1) Azərbaycan cəmiyyətində baş verən mühüm sosial-siyasi innovasiyaların hazırkı və gələcək inkişaf meyillərinin aşkara çıxarılması; 2) Dövrümüzdə mövcud olan sosial-siyasi reallıqların müqayisə və təhlil yolu ilə izahı; 3) Cəmiyyət inkişafının elmi-fəlsəfi və metodoloji cəhətdən düzgün qiymətləndirilməsi və mövcud sosial-siyasi problemlərdən çıxış yollarının göstərilməsi; 4) Qloballaşma şəraitində dövlət, cəmiyyət və xalq qarşısında duran bir sıra vəzifələrin həlli istiqamətində mühüm tövsiyə, təklif və tapşırıqların verilməsi. Aşağıda təqdim etdiyimiz yazıda akademikin son məqalələrinə və çıxışlarına münasibət bildirilir və cəmiyyətimizin inkişafı fonunda onların təhlil və şərh olunmasına səy göstərilir. Bu məqalə və çıxışlar aşağıdakılardır: 1) Zaman haqqında düşünərkən və elitanı transformasiya edərkən: varislik və innovasiyalar (“Xalq qəzeti”, 30 dekabr, 2008-ci il); Qlobal inteqrasiya və Azərbaycanda fəlsəfi fikrin yenidən nəzərdən keçirilməsinə dair (“Azərbaycan” qəz., 5 may, 2009-cü il); Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr (“Dövlət idarəçiliyi: nəzəriyyə və təcrübə, 2009, №..); İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış (“Xalq qəzeti”, 9 dekabr 2009-cu il); 21 noyabr 2009-cu il tarixli müşavirədəki çıxışı.

Bu məqalələrdə, xüsusən də, göstərilən çıxışında irəli sürülən problemlər ictimai və humanitar elm sahəsində çalışan alimlər və müəllimlər üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki burada cəmiyyətimizin strateji inkişaf problemlərinə bir küll halında nəzər yetirilir, onlar şərh və təhlil olunur, problemlərin həlli üçün konkret tövsiyələr və tapşırıqlar verilir. Biz göstərilən məqalələrin bir çoxuna vaxtında öz münasibətimizi bildirmişik və onlar müvafiq mətbu orqanlarda çap olunmuşdur. Ona görə də əsas diqqətimizi onun son məqalə və çıxışı üzərində toplamağa və ona müəyyən münasibət bildirməyə çalışacaq. Bu məqalə və çıxış adlarını yuxarıda çəkdiyimiz digər məqalələr kimi ictimai-siyasi hadisələrə münasibətdə, sadəcə, bir müəllif mövqeyini deyil, dövlətin və iqtidarın mövqeyini ifadə edir.

Akademik R.Mehdiyev çox haqlı olaraq göstərir ki, SSRİ dağılandan sonra kommunist ideologiyası iflasa uğradı və cəmiyyət bir müddət ideoloji vakuuma məruz qaldı. Bundan istifadə edən bir sıra surroqat ideyalar meydan sulamağa başladı. Məlum məsələdir ki, cəmiyyətdə baş verən belə boşluqlardan istifadə edən bir sıra qüvvələr öz ideyalarını cəmiyyətin ideoloji görüşü səviyyəsinə qaldırmağa çalışır və onlar da ictimai fikrə müəyyən təsir göstərərək hətta siyasətin də istiqamətin özlərinin istədikləri səmtə yönəltməyə səy göstərirlər. Yaxşı ki, bu hal uzun sürmədi və ümummilli lider Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdandan sonra bütün sahələrdə olduğu kimi ideologiya sahəsindəki mövcud xaos və özbaşınalıq da aradan qaldırıldı və azərbaycançılıq milli ideologiya və dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırıldı. O dövrün ikinci bir xüsusiyyəti mövcud tənqidin keçmişin inkarına yönəldilməsi idi, yəni keçmişdə yaxşı-pis nə varsa, hamısı “tənqidin divanı qarşısında dayanır, yaşamaq, yaxud məhv olmaq dilemması qarşısında dayanmalı olurdu” (F.Engels). Bu da çox uzun sürmədi və milli-mənəvi dəyərlərimizdə yaxşı olan rasional cəhətlər öz həqiqi qiymətini almış oldu.

Danışılan dövrün çox mühüm fərqləndirici cəhətlərindən biri də öz ömrünü başa vurmuş fənlərin süni surətdə, heç bir hazırlıq tədbirləri görülmədən yenilərilə əvəz olunması idi. Məsələn, “Elmi kommunizm” “Politologiya” ilə, “Sov.İKP tarixi” isə “Vətən tarixi” ilə əvəzləndi və bu köhnə fənlərdən dərs deyən müəllimlər də bir gecənin içində dönüb oldular yeni fənlərin müəllimləri. Maraqlı burası idi ki, həmən köhnə fənn kafedralarının müdirləri də dönüb yeni fənlər üzrə kafedra müdirlərinə çevrildilər. Bunlar çox böyük nöqsanlar idilər və biz istəsək də, istəməsək də, bunları hamı ilə birlikdə yaşamalı olduq.

30-cu illərdə D.İston, Spayder və b. tərəfindən ABŞ-da irəli sürülən və əvvəllər politologiyanın xüsusi bir qolu olmuş və sonradan müstəqilləşmiş ictimai bir elm sahəsi - qərarların qəbul edilməsi (making a decesion, makig approach) xüsusi yer tutmağa başladı. Bu ictimai elm sahəsi siyasi liderlərin formalaşması, onların yaranmış siyasi şəraitdən bacarıqla baş çıxarması və konstruktiv qərarların qəbul etmələri istiqamətində fəaliyyətlərini yenidən qurmaları məsələlərini nəzərdə tuturdu. Çox təəssüf ki, bizdə ondan istifadə olunmadı.

Son illərdə ictimai elmlərin prestijinin aşağı düşməsinin bir sıra digər səbəbləri də vardır: 1) fəlsəfi təfəkkürün dərk edilməsi üçün ictimai şüur hələ yetərli səviyyədə deyil; 2) bəzi dairələr bilərəkdən bu elmlərə laqeyd münasibət bəsləyirlər; 3) ali məktəblərin bəzi dairələri bu fənlərin həqiqi mənasını və əhəmiyyətin lazımınca qiymətləndirə bilmirlər; 4) ictimaiyyətçilərin özlərinin içərisində hələ də yerində olmayan kadrların olması: bu da ona imkan yaradır ki, zəif dissertasiyalar və kitablar cəmiyyətə yol tapır, aspirant, dissertant və doktrinalara lazımi tələbat göstərilmir, onların sırasına zəif, yaxud diletant alimlər daxil olur ki, onlar da bu elmləri korrupsiyaya doğru aparırlar. Fəlsəfi ictimaiyyətin qarşısında duran digər problem isə son illərdə tez-tez səslənilən “milli fəlsəfə” məsələsidir. Əgər fəlsəfə ümumbəşəri bir sərvətdirsə, bəs onda “milli fəlsəfə” nə deməkdir? Nə üçün milli fəlsəfə mütləq ümumi və mücərrəd fəlsəfəyə qarşı durmalıdır? Burada alimlər arasında vahid fikir birliyi yoxdur, çoxları milli fəlsəfəni milli ideya və milli ideologiya ilə eyniləşdirirlər. Milli fəlsəfəni millətin idealı, onun məqsədi, arzu və istəklərinin tərcümanı kimi görmək istəyirlər, bizcə, heç də səhv etmirlər. Hər halda, bu sahədəki mübahisələri genişləndirməklə ortaq bir məxrəcə gəlib çatmaq olar. N.Berdyayev yaxşı yazırdı ki, “rus ideyası”, elə əslində, rus təfəkkürünün və fəlsəfəsinin əsasını təşkil edir. Bu dediklərimizə bir cəhəti də əlavə etmək istərdik. Fəlsəfə elmləri üçün xüsusi magistratura şöbələri yaradılmalı və gələcək tədqiqatlar üçün seçiləcək kadrlar AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunda yetişdirilməlidir. Bu keyfiyyətin artırılmasına çox köməklik göstərə bilər. Çünki bu institutda güclü kadr potensialı var, burada yüzdən yuxarı alim (23 elmlər doktoru və 92 elmlər namizədi - fəlsəfə doktoru) fəaliyyət göstərir. Elmin rolunun aşağı düşməsinin bir səbəbi də onun lazımi səviyyədə maliyyələşdirilməməsidir. Əgər bu iş qaydaya düşərsə alimlərdən daha keyfiyyətli məhsul tələb etmək olar.

Bizdə ictimai elmlər hazırda üç istiqamətdə inkişaf etdirilir: 1) Sosial-siyasi elmlər (politologiya, sosiologiya, iqtisad elmi); 2) Fəlsəfə (fəlsəfə, psixologiya, informasiya texnologiyası); 3) Dövlət idarəçiliyi nəzəriyyəsi və menecment.

Onu da deyək ki, bu elm sahələri hazırda tədricən formalaşır, onların tədrisi və tədqiqi məsələlərində xeyli çatışmazlıqlar da olsa, yeni kitablar yazılır və kadrlar yetişdirilir. Doğrudur, bu elmlər sahəsində respublika hələ məktəb yaratmaq gücündə olmasa da o daim irəliyə nikbin nəzərlərlə baxır. Akademik R.Mehdiyev ictimai elm sahəsində çalışan alimlər qarşısında bir sıra yeni mühüm vəzifələr qoyur. Onlar, əvvəla, vətəndaşlıq mövqeyindən, ikincisi isə bir alim mövqeyindən problemə yanaşmalı və yeni Azərbaycan modelini irəli sürməlidirlər.

İctimai elm, habelə:

- sosial sifarişlərə cavab verməlidir;

- gələcəyə dair proqnozlar verməlidir;

- yeni konsepsiyalar irəli sürməlidir.

Bununçün Azərbaycançılıq fəlsəfəsi və milli mentalitet dərindən öyrənilməlidir. Vətən elmi dünya elminin təcrübəsindən yaradıcılıqla istifadə etməlidir.

Yuxarıda deyilənləri ümumiləşdirərək, demək olar ki, akademik R.Mehdiyevin irəli sürdüyü paradiqmalar aşağıdakı suallara cavab verilməsini tələb edir:

- müasir fəlsəfi təfəkkürün fərqli cəhətləri hansılardır?

- ilk növbədə, müstəqillik ideyasının dərk olunması, cəmiyyətin yeni əsaslarla inkişafı, habelə, bazar iqtisadiyyatı şüurunun, milli siyasi şüurun yaranıb inkişaf etməsilə müşayiət olunmalıdır. Milli şüurun iki səviyyəsinin: milli etnik şüurun və milli siyasi (müəyyən mənada, dövlət) şüurun vəhdətinə nail olunmalıdır. Bizcə, bu suala, eləcə də, bundan sonrakı iki suala cavab vermək üçün hazırkı Azərbaycan cəmiyyətində baş verən sosial-siyasi proseslərin öyrənilməsi lazımdır.

- fəlsəfi biliyi fərd və kollektiv səviyyəsində (mədəniyyət və ideologiya) daha da dərinləşdirmək üçün nə etmək lazımdır?

- fəlsəfəni, mədəniyyətin ayrı-ayrı sahələrini və eləcə də, ideologiyanı ayrı-ayrı fərdlər yaradır və son nəticədə, o, müəyyən bir kollektivin və sosial birliyin malına çevrilir. Amma ideologiya bir qədər fərqlidir, çünki o, bir fərdin ideyasından toplumun ideyasına çevriləndə, ideologiya rolunu oynaya bilər, yəni ideologiya fərdə deyil, kollektivə aid olan bir fenomendir. İdeologiya konkret olmalıdır. Məsələn, deyəndə ki, “müasir burjua ideologiyası”, burada konkretlik yoxdur, burjua ideologiyaları çoxdur, amma faşizm, sosializm və s. burada məsələ başqa cürdür. İslamizm, türkizm, hətta Azərbaycanizmin özü də ideologiyadır. Onların hamısı ayrı-ayrı ideyalardan təşəkkül tapmışlar. Azərbaycançılığı ideologiya və siyasət kimi təkmilləşdirmək lazımdır. Heydər Əliyevin “bir millət, iki dövlət” devizində irəli sürülən ideyanın kökündə də elə məhz bu dayanır. Azərbaycanizmi milli ideologiyaya çevirmək üçün millətin siyasi mədəniyyəti, iqtisadi, sosial, siyasi və mədəni səviyyəsi yüksəldilməlidir. Millətin milli dövlətçiliyə inamı artmalıdır. Etnik şüurdan milli siyasi (dövlət) şüura keçid baş verməlidir.

- metodologiyanın fəlsəfədə, o cümlədən, müasir elmdə gedən inteqrasiya və differensasiya prosesləri bağlılığında rolu nədən ibarətdir?

- metodologiya - metod və loqos sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib metod haqqında təlim deməkdir. Müxtəlif metodologiyalar mövcuddur. SSRİ-nin dağılması ilə marksist metodologiya da tarixə çevrildi. Amma qismən, çünki heç də hamı birdən-birə bu metodologiyadan əl çəkmədi və çəkə də bilməzdi. Əksinə, yeni, yaxud fərqli metodologiya adları altında yenə də marksizmə müraciət edildi. Bu da təbiidir. Çünki illərlə ictimai-siyasi həyat problemləri üçün müəyyən bir əsas rolunu oynamış olan bir elmi bir tərəfə atmaq qeyri-mümkün idi. Xüsusən də, marksist metodologiyanın guşədaşı rolunu oynamış tarixilikdən və məntiqilikdən əl çəkmək olmazdı. Plüralist cəmiyyətdə vahid metodologiya olmur. Amma bu heç də o demək deyildir ki, biz köhnə marksist metodologiyanı mütləq bir tərəfə atmalıyıq. Çünki marksizm əsas metodoloji üsulları və formaları heç də inkar etmir. Tutaq ki, hər hansı bir tədqiqat işində məntiqiliyə və tarixiliyə necə laqeyd yanaşmaq olar? Halbuki onlar marksizmin təməl prinsiplərindəndir. Şübhə yoxdur ki, metodologiyanı hər bir tədqiqatçı tədqiq olunan problemin xarakterindən asılı olaraq həll edir. burada vahid bir ölçü və tələb olmamalıdır. ıMəsələn, orta əsrlərin fəlsəfi fikri haqqında marksist metodologiyanın mövqeyi belə idi ki, orta əsrlərdə fəlsəfə “dinin kənizi” rolunu oynayırdı. Məlumdur ki, bu ideya Qərb üçün bəlkə də doğru idi, çünki oradakı filosofların əksəriyyəti kilsə xadimləri idilər və dini yazıları şərh etməklə, onlara müxtəlif fəlsəfi don geyindirməklə məşğul idilər.

İslam Şərqindəki filosofların əksəriyyəti isə dinlə və məscidlə əlaqədə deyildilər, onların çoxu (xüsusən, peripatetiklər) təbiətşünas idilər. Deməli, eyni metodologiyanı süni şəkildə İslam Şərqinə tətbiq etmək olmazdı, amma bunu edirdilər.

Yaxud başqa bir misal. Avropada maarifçilik (eləcə də, humanizm və millətçilik) müəyyən bir sinfin, xüsusən, yeni yaranmaqda olan burjuaziyanın maraqlarını və görüşlərini əks etdirirdi. Azərbaycanda isə o, bütün xalqın mənafeyinə xidmət edirdi. Çünki azərbaycanlılar həm də xarici istismara məruz qalan məzmun bir xalq kimi öz milli azadlıqları uğrunda da mübarizə aparmalı olmuşdu. Halbuki Qərbdə və Rusiyada burjuaziyanın mübarizə apardığı qüvvələr feodallar, monarxlar və kilsə xadimləri idilər. Onların maraqları bəzən birləşirdi, amma əsasən, qarşı-qarşıya dayanan qüvvələr idilər.

Müasir şəraitdə isə metodologiya getdikcə daha çox informasiya cəmiyyəti və loqokratiya (ağlın hökmranlığı) vəzifələrinin həyata keçirilməsinə xidmət edir, yəni elm və texnikanın son nailiyyətlərinə əsaslanır. Onun əsas rolu da elə özünü burada göstərir.

“Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə milli stragiyanın və “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə milli strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı akademik R.Mehdiyevin son məqalələrində irəli sürülən müddəalarla üst-üstə düşür. Sevindirici haldır ki, milli strtaegiyanın və Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi üzrə əlaqələndirici orqan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası müəyyən edilir. Bu hal elmin inkişafında onun mövqelərini möhkəmləndirir və bu sahədəki mövcud müəyyən boşluqların doldurulmasına və pərakəndəliyin aradan qaldırılmasına xidmət edir. İndiyədək bəzi dairələrdə belə bir yanlış fikir mövcud idi ki, guya Milli Elmlər Akademiyası artıq elmdə öz rolunu oynamış və bu sahədə artıq tarixi anaxronizmə çevrilmişdir. Ona görə də, guya o, elmdə öz aparıcılıq rolunu ayrı-ayrı elmi mərkəzlərə və universitetlərə verməlidir. Çünki bir sıra xarici ölkələrdə elmin inkişafı akademiya vasitəsilə deyil, digər mərkəzlər vasitəsilə həyata keçirilir. Bunu iddia edənlər unudurlar ki, hər ölkənin öz elmi inkişaf yolu var. Bizdə elm tarixən (xüsusilə, 1945-ci ildən etibarən) akademiya sistemi vasitəsilə inkişaf etdirilmişdir və onun nəticələri də göz qabağındadır. Ayrı-ayrı elmi mərkəzlər, məsələn, universitetlər, institutlar və müxtəlif qəbilli akademiyalar və s. heç şübhəsiz ki, azəri elminin inkişafına indiyədək müəyyən töhfələr vermişlər və indinin özündə də verirlər. Amma onların heç biri Milli Elmlər Akademiyasında aparılan elmi tədqiqatları əvəz edə bilməz. Ona görə də elmin inkişafında yenə də aparıcı yerin Milli Elmlər Akademiyasına verilməsini çox ədalətli sayırıq. Bu baxımdan Akademiyadakı iki yeni bölmənin - tibb və aqrar bölmələrin açılmasını da təbii sayırıq. Bu, həmin sahələrdə mövzuların düzgün koordinasiya olunmasına gətirib çıxarmalıdır.

Məlumdur ki, elm siyasəti - dövlət siyasətinin çox mühüm tərkib hissələrindən biridir, çünki elmi olmayan millət onu başqalarından əxz etməyə məcburdur ki, bu da milləti başqalarından asılı vəziyyətə sala bilər. Ona görə də biz dünyada gedən hazırkı innovasiya proseslərindən kənarda qala bilmərik. Elm, habelə, milli təhlükəsizliyimizin etibarlı təminatçısı olduğundan biz öz milli mövcudluğumuzu qoruyub saxlamaq üçün Azərbaycan elmini bütün vasitələrlə inkişaf etdirməliyik. Bu baxımdan ümummilli lider Heydər Əliyevin elmin inkişafına göstərdiyi qayğı, elmi işçilərin sosial-maddi şəraitinin yaxşılaşdırılması sahəsindəki fəaliyyəti səciyyəvidir. Böyük öndərin 2003-cü il 4 yanvar tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına Azərbaycan Respublikasında elmin inkişafını təşkil və təmin edən, dövlətin elm və elmi-texniki siyasətini həyata keçirən, Azərbaycandakı bütün elmi müəssisələrin və ali məktəblərin elmi tədqiqat fəaliyyətini əlaqələndirən və istiqamətləndirən, Azərbaycan Respublikasını xarici ölkələrdə elmi və elmi-texniki fəaliyyət sahəsində təmsil edən ali dövlət elmi təşkilat statusunun verilməsi ilə akademiyanın fəaliyyət dairəsi xeyli genişləndirilmiş, Azərbaycanda elmi-texniki potensialı qorumaq və gücləndirmək, biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək, mədəniyyəti zənginləşdirmək və xalqın milli mənafeyini qorumaq baxımdan onun qarşısına mühüm vəzifələr qoyulmuşdur. Ölkənin bazar iqtisadiyyatı yolu ilə irəliləməsi elmdə islahatların aparılmasını zəruri etmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti möhtərəm İlham Əliyevin 2008-ci il 10 aprel tarixli Sərəncamına əsasən, Azərbaycan elmində islahatlar aparılması ilə bağlı Dövlət Komissiyası yaradılmışdır. Dövlət Komissiyası Respublikada 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə milli strategiyanın və həmin strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramının hazırlanması tapşırılmışdır. Təqdim olunan proqramda onun məqsəd və vəzifələri və buradan çıxarılacaq nəticələr öz əksini tapmışdır.

Proqramda və eləcə də, strategiyada irəli sürülən və qarşıya qoyulan məqsədlərdən birini də “Xalqımıza məxsus milli-mənəvi dəyərlərlə bağlı istiqamətlərdə bir çox məsələlərin yenidən azərbaycançılıq məfkurəsi mövqeyindən araşdırılması” təşkil edir. Şərq-Qərb dəyərlərinin gah qovuşduğu, gah ayrıldığı, gah da simbioz bir vəziyyət təşkil etdiyi bir məkanda yerləşən Azərbaycan, onun mədəni-mənəvi və fəlsəfi irsi, ictimai-siyasi fikri strategiyada diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Bu, Azərbaycanda ictimai elmlərin tədqiqi məsələlərilə də bilavasitə bağlıdır , ictimai elmlərdən biri olan fəlsəfə və fəlsəfə elmləri sisteminə daxil olan sosiologiya, politologiya, etika, estetika, kulturologiya elmləri sahəsində mövcud geriliyi aradan qaldırmaq üçün konkret tədbirlər sistemi işlənib həyata keçirilməlidir. Bununçün kadr hazırlığı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, onların kəmiyyət və keyfiyyəti artırılmalı, tərkibi gəncləşdirilməlidir. Bununçün müvafiq elmi-tədqiqat institutlarında Müdafiə Şuraları açılmalı, müdafiə olunan namizədlik və doktorluq dissertasiyaları qarşısında yeni tələblər qoyulmalıdır. Sənədlərdə göstərilir ki, “İctimai və humanitar elm sahələrində keçmiş sovet metodologiyası ənənələrinin milli maraqlara uyğunlaşdırılması, o cümlədən, azərbaycançılıq fəlsəfəsi əsasında formalaşdırılması yeni prinsiplərlə əvəzlənməsi dövrü gəlib çatmışdır. Bu, şübhəsiz ki, heç də islam və türkçülük dəyərlərini inkar etmir, əksinə, bu kontekstdə onları da özündə təcəssüm etdirir. Daha doğrusu, “humanitar və ictimai elm sahələrinin birgə fəaliyyəti sayəsində Azərbaycançılıq məfkurəsinin konseptual elmi əsaslarının işlənməsi” zərurəti yaranmışdır. Bu spektrdə strategiyanın və proqramın əsas istiqamətlərindən birini də Azərbaycan tarixini, arxeologiyasını, coğrafiyasını, mədəniyyətini, Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərini, ictimai-fəlsəfi, sosial-hüquqi, fikrini öyrənmək və tədqiq etmək təşkil edir.

AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunda 2003-cü ildən “Politologiy” (2008-ci ildən etibarən “Politologiya və siyasi sosiologiya”) şöbəsi fəaliyyət göstərir. Bu müddətdə şöbə işçiləri politologiyanın müxtəlif problemlərini tədqiq etmiş, bir sıra kitablar və monoqrafiyalar, izahlı və ensiklopedik lüğətlər, dərsliklər və dərs vəsaitləri yazıb çap etdirmişlər. Bununla bərabər biz bu sahədə xeyli çatışmazlıqlar və boşluqların olduğunu görür və işimizi də onların aradan qaldırılması və doldurulması istiqamətində qurmağa çalışırıq. Ona görə də akademik R.Mehdiyevin 2009-cu il noyabrın 21-də keçirilən müşavirədə, habelə, “Elmin inkişafı üzrə milli strategiya və Dövlət Proqramı ilə bağlı ictimai və humanitar elmlər qarşısında duran vəzifələr haqqında” AMEA Rəyasət Heyətinin 11 dekabr 2009-cu il tarixli iclasının qərarına uyğun olaraq şöbə əməkdaşları qarşıdakı 5 il müddətində öz fəaliyyətlərində əsaslı dönüş yaratmışlar.

Akademik R.Mehdiyevin və adları çəkilən digər sənədlərin rəhbər və istiqamətverici rolunu nəzərə alaraq bizim şöbə 2010-2015-ci illərdə qarşısında duran vəzifələr və strateji inkişaf proqramını aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmişdir:

1. Şöbədə aparılan elmi-tədqiqat işlərinin daha da təkmilləşdirilməsi, mövzuların praktiki və ictimai-siyasi həyatla əlaqələndirilməsi, respublikanın reallıqlarına uyğunlaşdırılması, yeni sahələrin tədqiqata daha çox cəlb edilməsi;

2. Elmi tədqiqat işlərinin tədrisilə əlaqələndirilməsi, bu istiqamətdə dərslik və metodiki işlərin yazılması;

3. Monoqrafiya və məqalələrin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, siyasi elita, qərarların qəbul edilməsi, milli ideya və milli ideologiya məsələləri, respublikada gedən siyasi proseslərin, ən əvvəl siyasi iştirak, siyasi şüur, siyasi fəaliyyət, siyasi mədəniyyət, siyasi modernizasiya, demokratik proseduralar, parlament və seçki texnologiyaları, siyasi partiyalar, təşkilatlar və hərəkatlar, siyasi lider və siyasi hakimiyyət məsələlərinə həsr olunmuş mövzuların daha prioritet qazanması, ümummilli lider Heydər Əliyevin zəngin siyasi irsi, respublika iqtidarının, eləcə də, Prezident İlham Əliyevin konstruktiv daxili və xarici siyasət kursunun dərindən öyrənilməsi və tədqiqi məsələləri;

4. Gənc alimlərin yetişdirilməsi sahəsində xüsusi fəallıq göstərmək, onların formalaşması üçün yaşlı nəsil nümayəndələrinin səfərbərliyə alınması, köhnəlmiş mövzuların tədqiqindən yan keçilməsi, zəif, yaxud heç bir məhsul verməyən “artıq adamlardan” şöbəni təmizləmək;

5. Elmi işçilərin siyasi fəallığını artırmaq, respublikanın ictimai-siyasi həyatında onların yaxından iştirakını təmin etmək, KİV-də onların çıxışlarını təşkil etmək, təklif və tövsiyələrinin reallaşmasına çalışmaq;

6. Elmi işçilərin və bütövlükdə, şöbənin elmi potensialını artırmaq üçün mütəmadi olaraq elmi-nəzəri konfransların və seminarların keçirilməsinə, işçilərin xarici ölkələrə ezam olunmalarına çalışmaq, onların qabaqcıl elmi jurnallarda çıxışlarını təmin etmək.

Yuxarıda deyilənlərə yekun vuraraq, demək olar ki, akademik R.Mehdiyevin haqqında söhbət gedən nəzəri müddəaları onların dərindən və hərtərəfli öyrənilməsini, onların şəraitə uyğun şəkildə tətbiq olunmasını tələb edir.

Əlikram Tağıyev

Səs.- 2010.- 8 yanvar.- S. 10-11.