Akademik Zərifə xanım Əliyeva - ziyalılığın zirvəsi

Bu gün oftalmologiya elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan, ANALIQ, İNSANLIQ, ZİYALILIQ zirvəsində dayanan akademik Zərifə xanım Əliyevanın anadan olmasının 89-cu ildönümüdür. Alimin keçdiyi həyat yolunun fəlsəfəsi bizi səhifələri vərəqləyib bir ömürdə abidəsini qəlblərdə yaşadan fərdin mənəvi dünyasına yaxın olmağa sövq edir.

Azərbaycan oftalmologiya elminin inkişafındakı xidmətləri, zəngin bəşəri irsi, elmi aləmi Onun, həqiqətən də, çoxcəhətli fəaliyyəti ilə bağlı həqiqətləri subuta yetirir. Zərifə xanım yaddaşlarda və yazılı nümunələrdə fitri istedada malik novator alim, pak və nadir bir insan kimi əksini tapıb. Onun yaşadığı dərin mənalı ömrü, şərəfli həyat yolu hər bir Azərbaycan vətəndaşı, hər bir alim və həkim üçün həyat və mənəviyyat dərsi, kamillik və müdriklik məktəbi kimi dəyərləndirilir. Onun elmi, tibbi və pedaqoji fəaliyyəti, hər kəsə örnək olan yüksək mənəvi keyfiyyəti haqqında çoxsaylı məqalə, kitab və əsərlər yazılıb və yazılacaqdır. Zərifə xanım Əliyevanın zəngin elmi irsi, oftalmologiyanın müxtəlif sahələri üzrə apardığı tədqiqatlar, qazandığı nailiyyətlər, yaratdığı fundamental əsərlər Azərbaycan tibb elminin parlaq səhifəsidir.

Məlumdur ki, akademik Zərifə xanım Əliyeva oftalmologiyanın aktual mövzularına həsr edilmiş çoxsahəli tədqiqatlar aparmış, fədakar həkim kimi bir sıra göz xəstəliklərinin müalicəsində əmək sərf etmişdir. Bu gün Zərifə xanım Əliyevanın adını daşıyan Milli Oftalmologiya Mərkəzində Onun məktəbinin davamçıları fəaliyyət göstərir və Onun elmi nailiyyətlərindən bəhrələnirlər. Çox zəngin və əhatəli elmi fəaliyyəti dövründə Zərifə xanım Əliyeva oftalmologiyanın aktual mövzularına həsr edilmiş tədqiqatlar aparmış və dəyərli elmi-tədqiqat işləri yazmışdır. Müxtəlif göz xəstəliklərinin müalicə və profilaktika təbdirlərinin işlənib hazırlanması ilə məşğul olan Zərifə xanım tədqiqat işlərini zəruri və tələb olunan məsələlərin öyrənilməsinə həsr etmişdir.

Azərbaycan oftalmologiyasını dünya səviyyəsində tanıdan akademik Zərifə xanım Əliyeva təbabətdə dəst-xətti olan novator bir alim idi. O, elmi-pedaqoji fəaliyyətində təkcə çoxşaxəli elmi-tədqiqat işləri aparmaqla kifayətlənməmiş, yüksək ixtisaslı gənc alim kadrların yetişdirilməsinə və oftalmoloq-həkimlərin ixtisaslarının artırılması işinə də xüsusi diqqət yetirmişdir. Zərifə xanım Əliyeva oftalmologiya elminin anası kimi qəbul edilir. Bu sahənin mütəxəssisləri Onun məktəbinin davamçılarıdır. Zərifə xanım Əliyeva uzun illər traxoma ilə mübarizə sahəsində çalışmış və namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını məhz traxomaya həsr emişir. Onu da qeyd edək ki, Zərifə xanımın ilk elmi işi ekologiyaya həsr edilmişdir. O, elə bir alimdir ki, yaşadığı zamanda hansı məsələnin, problemin həllinə zərurət yarandığını dərk edib, elmi fəaliyyətini bu sahəyə istiqamətləndirmişdir. Bildiyiniz kimi, o illərdə əhalinin bir qismi traxoma xəstəliyindən əziyyət çəkirdi. Onun müasirləri olan oftalmoloqlar Azərbaycan rayonlarına ezam olunur və geniş yayılmış traxomanını qarşısının alınması üçün yollar arayırdılar. Zərifə xanımın elmi nəticələri və axtarışları traxomanın qarşısının alınmasında bilavasitə təsirə malik oldu. Traxoma xəstəliyi elə bir xarakterə malikdir ki, o insanların korluğu ilə nəticələnirdi. SSRİ məkanında yaşadığımız illərdə respublikalar sırasında bu xəstəlik daha çox Azərbaycanda yayılmışdı. Ona görə də, Azərbaycanda daha çox bu sahə ilə məşğul olunur, onun törətdiyi fəsadlar araşdırılırdı.

Zərifə xanım Əliyeva Bakı Kondisioneri zavodunda yaradılmış laboratoriyada elmi axtarışlarını davam etdirərək, ətraf mühitin insan orqanizminə təsirini müşahidə edib və elmi dəlillərlə təcrübəsinə istinadən gəldiyi qənaətləri təqdim edirdi. Onun elə doktorluq müdafiəsi də bu məhz ətraf mühitin insan orqanizminə təsirinə həsr olunmuşdur. Həmin zaman məsafəsindən illər keçsə də, dərk edirik ki, ətraf mühitin, ekoloji mühitin insan orqanizminə, xüsusilə də, gözə nə dərəcədə təsiri var. Zərifə xanımın araşdırığı problemlər aktuallığı ilə səciyyələnir.

Alimin elmi fəaliyyətinin istiqamətlərindən biri gözün oftalmoloji, histomikroskopik və histokimyəvi tədqiqinə həsr edilmişdir. Bu istiqamətdə apardığı elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri onun “Yaşla əlaqədar gözün və görmə siniri yollarının dəyişməsi”, “Gözün hidrodinamik sisteminin anatomo-fizioloji xarakteristikası” adlı monoqrafiyalarında geniş və ətraflı şəkildə öz əksini tapmışdır.

Zərifə xanımın elmi fəaliyyətinin digər sahələrindən biri klinik diaqnostik istiqamətdə apardığı tədqiqatlardır ki, onların da nəticələri həkimlər üçün yazılmış dərs vəsaiti və monoqrafiyalarda cəmləşmişdir. Bu əsərlər arasında “Kəskin virus konyunktivitləri”, “Keratitlər, gözün damarlı traktının, torlu qişanın, görmə sinirinin xəstəlikləri, kataraktalar”, “Qlaukoma və gözün hipertenziyası”, “Görmə orqanının zədələnməsi”, “Göz yaşı axmasının fiziologiya və histologiyası”, “Şəkərli diabetdə göz xəstəlikləri”, “Gözün mikrocərrahiyyəsi”, “Göz bəbəyi haşiyəsinin adaptasiya və müdafiə funksiyası” və b. oftalmoloji elmi-ictimaiyyət və praktik həkimlər tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanmışdır.

Ümumiyyətlə, Zərifə xanım yaxşı həkim olmaqla yanaşı, gözəl İnsan idi. Həyati reallıqlara əsaslanıb deyə bilərik ki, Zərifə xanım olduqca ziyalı xanım idi. Zərifə xanımda insanlıq anlayışı ilə həkimlik sənəti bahəm olub. Olduqca sadə, təvazökar, ziyalı xanım idi. Hər xəstəyə öz yaxını kimi yanaşır, onların qayğısına qalırdı. Ülvi keyfiyyətlərə malik olan akademik Zərifə xanım Əliyeva öz elmi fəaliyyətində etika və tibbi deontologiya məsələlərinə xüsusi yer vermişdir. O, bu mövzuya dair baxışlarını oftalmoloji ictimaiyyət və praktik həkimlər tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanmış “Həkimin yüksək vəzifəsi” və “Oftalmologiyanın aktual problemləri” monoqrafiyalarında ətraflı işıqlandırmışdır. Zərifə xanımın mənəvi zənginliyi, vəzifə borcuna, tibbi etika və deontologiyaya dair baxışları onun “Həkimin əxlaqi tərbiyəsi, deontologiya, tibbi etika və əxlaq məsələləri” əsərində daha ətraflı şəkildə əks olunmuşdur. Zərifə xanım dəfələrlə deyirdi ki, həkimlə xəstənin birbaşa əlaqəsi müalicənin əhəmiyyətini yüksəldir, xəstəyə ümid verir, orqanizmin xəstəliyə qarşı müqavimətini artırır və bəzən dava-dərmandan da güclü təsir göstərir. Zərifə xanım həkim və xəstənin qarşılıqlı münasibətlərinin əsas qaydalarını tərtib etmiş, müalicə həkiminin diaqnostika və müalicə prosesində aparıcı rolunu göstərmiş, bütün tibb işçilərinin təkcə təhsilinin yox, həm də tərbiyəsinin vacibliyini ön plana çəkmişdir. O, hətta yardıma ehtiyacı olan xəstələrə belə maddi cəhətdən yardım edirdi. Böyük ürəyi, Analıq hissiyyatı Onun bacarıqlı həkim olmasına gətirib çıxarmışdı.

Zərifə xanım təkcə Azərbaycanda deyil, beynəlxalq aləmdə də tanınan ziyalıdır. Belə ki, O, təkcə həkimlik fəaliyyəti ilə deyil, ictimai vəzifə daşıyan ziyalı kimi də geniş sferada tanınırdı.

Zərifə xanım Əliyeva yüksək ixtisaslı səhiyyə kadrların hazırlanmasına böyük əmək sərf etmişdir. O, Ümumittifaq Oftalmoloqlar Cəmiyyəti Rəyasət Heyətinin, Sovet Sülhü Müdafiə Komitəsinin, Azərbaycan Oftalmologiya Cəmiyyəti İdarə Heyətinin, “Vestnik oftalmologiyi” (Moskva) jurnalı redaksiya heyətinin üzvü idi. Bu gün Zərifə xanımın yaratdığı və inkişaf etdirdiyi elm sahəsinin davamçıları, hər bir oftalmoloq məhz onun zəngin irsindən, elmi nailiyyətlərindən bəhrələnir, təbabətdə qoyduğu izləri daim müşyiət edirlər. Yaşından asılı olmayaraq, hər bir həkim məhz bu səpgidə Onun fəaliyyətinə yanaşır, hər il onun doğum günü ilə bağlı böyük tədbirlər keçirilir və mütəmadi olaraq, beynəlxalq konfrans təşkil olunur. Beynəlxalq aləmdə Zərifə xanımın irsinə maraq böyükdür.

Həmişə insanlara yaxın olan Zərifə xanım heç zaman özünü ölkənin birinci katibinin xanımı kimi göstərməyib, əksinə, daha səmimi münasibəti ilə qayğıkeşliyi ilə ətrafdakı insanların məhəbbətini qazanıb. Bütün bunlar Zərifə xanımın Böyük İnsan, Qayğıkeş Ana, zamanın yetişdirdiyi Alim olduğunu sübuta yetirir.

Bu əsaslardan bəlli olur ki, Zərifə xanım hərtərəfli insan kimi öz izlərini salıb. Gözəl Həyat Yoldaşı, Gözəl Ana, Gözəl Nənə kimi xatırlanır. Müasir həyatımızda bu ömrü davam etdirən, yaşadan insanlar ölkənin ictimai-siyasi həyatında sözünü deyən, bitkin, kamil İnsanlardır. Hər birinin əməli dünyanın uzaq məkanlarından belə əks-səda verir. Bu ocaqda insanlara nümunə ola biləcək Şəxsiyyətlərin tarixi sənədə çevrilən tərcümeyi-halları yazılır.

ZÜMRÜD

Səs.- 2012.- 28 aprel.- S. 3.