Düşüncədə inqilab edən qadın

"Xilasını başqa birində görmək, yıxılmağın ən kəsə yoludur"

(Simona de Bovuar)

Düz 102 il əvvəl iyunun 9-da dünyaya bir qızcığaz gəldi. Hələ kiçik yaşlarında ona "uşaq" deyənlərə hirslənirdi. Fəlsəfi nəzəriyyəsinin əsasını elə o vaxtdan ətrafındakılara göstərirdi: "Mən mənəm!"

Onu sevənlərlə yanaşı lənətləyənlər də oldu, anlamayanlar da, anlamaq istəməyənlər də... Hətta bəzi kişilər iddia etdilər ki, əgər bəşəriyyət Simona de Bovuarın dediklərini qəbul edərsə, elə bu, bəşəriyyətin sonu deməkdir. Bir çoxları isə bunun tam tərsini daha ciddi arqumentlərlə sübut etdilər və edirlər...

Ona qarşı səsləndirilən bütün iddialar, əleyhinə söylənilənlər Onun düşüncəsi, fəlsəfi baxışı, əsərləri ilə sözün əsl mənasında inqilab etdiyi həqiqətini dəyişə bilmədi. İllər keçdikcə onu anlayanların sayı ilə yanaşı davamçılarının da siyahısı artdı. İllər adını tarixə yazmış bu qadının düşüncələri ilə bağlı müzakirə və mübahisələri unutdura bilmədi. Bu qadın əsərlərini böyük maraqla oxuduğum Simona de Bovuardır. Feminizmin anası!

"Sartrla qarşılaşanda hər şeyi qazandığıma inanmışdım. Onun yanında özümü təsdiq etməyə çalışarkən, uğursuzluğa düçar olmaq ehtimalım yox idi. İndi isə öz-özümə belə deyirəm: Xilasını başqa birində görmək, yıxılmağın ən kəsə yoludur."

Simona de Bovuar

... Onlar iki bacı idilər, atası isə həmişə oğlunun olmasını istəyirdi. Allah yəqin ki ona yaxşı bir dərs verdi. Qız övladı özü ilə yanaşı atasının da adını tarixə yazdı. Dünya Simona ilə yanaşı onun atasını da tanıdı.

Simonanı tanımaq üçün onun həyatından bir neçə epizoda diqqət yetirmək kifayət edir.

O, sevgilisi Sartrla birlikdə xüsusilə 1940-50-ci illərdə həm həyat, həm də düşüncə tərzində sərbəstlik cərəyanının lideri oldu.

O, "Seks, iş, sərbəstlik" kimi qavramların yetişkinlərin "cansıxıcı ehtiyacları" olduqlarını deyib, bu üç mövzuda tabuları yıxmağa çalışaraq "feminizmin anası" statusunu qazana bildi.

Onun 1949-cu ildə yazdığı "İkinci cins" (Le Deuxieme Sexe) kitabı beynəlxalq miqyasda bestsellerə çevrildi.

O, 1970-ci illərdəki qadın hərəkatının təşviqatçılarından idi.

O, 50 illik məhəbbəti və ən yaxın dostu Sartrı itirəndə belə demişdi: "Onun ölümü bizi bir-birimizdən ayırdı. Mən öləndən sonra yenidən birləşəcəyimizə də inanmıram. Amma onsuz da əsas məsələ bu həyatı mükəmməl bir ahəng daxilində yaşamağımız idi."

"Mandarinlər" kimi metafizik mövzulu romanlarıyla şöhrət qazanmağa başlayan bu xanım "Mandarinlər" adlı əsəri ilə Fransanın ədəbiyyat sahəsində ən böyük mükafatı olan Prix Goncourt ödülünə layiq görüldü.

Onun 1949-cu ildə qələmə aldığı "İkinci cins" adlı tədqiqat əsəri, qadınların məruz qaldığı zülmün və təzyiqin təfərrüatlı analizindən ibarət idi. Bu əsər çağdaş feminizm cərəyanında önəmli bir addım oldu.

O, dünyadan köçəndə Fransanın bütün televiziyaları və radiostansiyaları yayımlarını yarımçıq kəsərək, onun vəfat xəbərini verdilər. Ömrü boyu qeyri-adi bir məhəbbətlə bağlı olduğu Sartrın yanında dəfn edildi.

Onu anlamaq çox da asan deyil. Bunun üçün mütləq "İkinci cins", "Qonaq qız", "Başqalarının qanı", "Kim öləcək", "Hər kişi ölümlüdür", "Bəlirsizlik əxlaqı üzərinə", "Gün gün Amerika", "Uzun yürüyüş", "Bir gənc qızın xatirələri", "Yaşlılıq", "Səssiz bir ölüm", "Hesab tamam"... Və vəfatından sonra işıq üzü görmüş "Sartra məktublar"ı (1990), bir də "Eşq məktubları (Nelson Algrenə)" (1998)... əsərlərindən heç olmasa bir neçəsini oxumaq lazımdır. Onu diqqətlə oxumadan, bir neçə cümlə və ifadəsinə əsaslanıb, ittiham edənlər də az olmayıb. Elələri bu gün də var. Əslində onların ittihamlarının bütün cavabları Simonenin əsərlərində öz əksini tapır.

2006-cı ildə memar Ditmar Fayxtinqer tərəfindən məşhur Sena çayı üzərində dizayn edilən, mürəkkəb quruluşa malik, qadın bədəninə xas qıvrımları olan və yeni fransız milli memarlıq üslubunun əsas örnəklərindən hesab edilən körpüyə onun adının verilməsi isə dünyanın onun düşüncə və fəlsəfəsini daha geniş anladığını və ya anlamağa çalışdığını göstərir. Bu, onun ən böyük qələbəsidir.

Qoşa çəkilən adlar Simona de Bovuar!

Onu böyük məhəbbəti, dostu, sirdaşı, məhşur filosof Jan Pol Sartrdan ayrı fikirləşmək mümkün deyil. Onlar dünya mədəniyyəti, incəsənəti, siyasəti tarixində öz ictimai fəaliyyətləri ilə yanaşı sevgiləri ilə də iz buraxmış cütlüklərin ən maraqlıları arasındadırlar. O, Sartrla "vəhdət" təşkil etmiş və nəticədə yüzilliyə öz damğasını vuran Varoluşçuluq cərəyanı meydana çıxmışdı. Dərindən bağlandığı məhəbbətiylə burjua dəyərlərini zibilliyə ataraq yeni fəlsəfə yaratmağa girişən bu qadın, ömrü boyu geniş kütlələrin qəbul etməkdə çətinlik çəkdiyi "azadlıq" anlayışını müdafiə etdi. "Qadın doğulmaz, olunur!" kimi cümlələri, ("She Came to Stay") "Qadın qalmaq üçün gəldi (Qadın olmağa gəldi)" və ("The Second Sex") "İkinci cins" kimi fərdiliyi, qadınlığı ənənəvi dəyərlərdən daha uca tutan və Vatikan tərəfindən müəllifinin lənətlənməsinə səbəb olan kitablarıyla feminizm cərəyanının memarlarından oldu.

... Lənətləndi, ancaq cazibəsi, sevgisi də əskik olmadı... Qeyri-adi düşüncələr, qeyri-adi fikirlər, yanaşmalar, xarakter və tale... Bir nəslin düşüncə tərzində inqilab eləmək qabiliyyəti!

Simona de Bovuar fəlsəfi, siyasi və ictimai mövzularda romanlar, monoqrafiyalar, esselər, bioqrafik və avtobioqrafik əsərlər yazıb. Lakin o, özünü filosof və yazıçıdan daha çox Sartr ekzistensializminin doğulmasının köməkçisi kimi təqdim edirdi. Beavoir fəlsəfədəki yeri, son zamanlar daha geniş və dərindən dərk edilməyə, anlaşılmağa başlanılıb.

"Mən uşaq deyiləm, Mən Mənəm!"

Simona böyük bir bankın müdiri olan babanın ailəsində sabiq vəkil, həvəskar aktyor olan ata və Verdenli ananın qızı olaraq Parisdə dünyaya göz açmışdı. Simona sonralar xatirələrində yazırdı ki, atası həmişə oğlunun olmasını istəyirmiş, amma Allah ona iki qız bağışlamışdı. Simonanın bacısı Elena de Bovuar rəssam olmuşdu. Həmişə oğul arzulayan atası Simonaya "Səndə kişi beyni var" deyirmiş...

Xanım filosofun həyatı, yaradıcılığı ilə az-çox maraqlanan hər kəs təsdiq edər ki, ona bəslənən bu münasibət (bəlkə bəzən normal münasibət çizgisini keçən fərqli bir şey, məsələn, münasibətsizlik) ona qadın ola-ola kişi keyfiyyətləri daşımaq kimi özünəməxsusluq "qazandırmışdı"... Bu onun həm mənəviyyatına, həm də fizikasına çökmüşdü...

İnadkar, cəsur

Uşaqlıq illərindən çox fərqli və seçilən şagird olan Simona yaxşı məktəblərdə təhsil almışdı. On beş yaşına çatanda yazıçı olmağa qərar verdi. O, bir çox sahədə uğur qazana bilərdi, ancaq özəlliklə Paris Universitetindəki fəlsəfə məşğələləri onu özünə cəlb edirdi. Simona bu dövrdə Jan Pol Sartr kimi cavan ziyalılarla tanış olmuşdu. Riyaziyyat və fəlsəfə sahələrində imtahanlarda uğur qazanandan sonra Simona Katolik İnstitutunda riyaziyyat, Santa-Mariya İnstitutunda dil və ədəbiyyat, Sarbon Universitetində isə fəlsəfə sahəsində təhsil aldı.

Sarbonda oxuyanda Simona ömrü boyu istifadə edəcəyi ləqəbini qazanmışdı: "Kastor" (Castor). Fransızca "qunduz" anlamına gələn bu adı Simonaya qunduz kimi inadkarcasına işlədiyi və onunla eyni fikirdə olanlarla uyum içində çalışdığı üçün vermişdilər. Digər tərəfdən, Simonanın soyadı ilə ingilis dilindəki "beaver" (qunduz) sözü arasındakı oxşarlıq da ona belə bir ləqəbin verilməsinə səbəb olmuşdu.

1929-cu ildə Sarbon Universitetində olanda Leybnits haqqında bir təqdimat edən Simonanın Jan Pol Sartrla yaxın əlaqələri quruldu. Bu əlaqə, Simonanın daxilindəki "fəlsəfə qumbarasının fitilini çəkən" hadisəyə çevrildi.

İyirmi bir yaşına çatanda Simona fəlsəfə sahəsində bilgili adam olmuşdu. O, axırıncı imtahanda göstərdiyi nəticəyə görə ikinci yeri tutmuşdu, 24 yaşındakı Sartr isə birinci yerə çıxmışdı. Dirdri Beirinin Simone de Beavoirlə bağlı yazdığı əsərdə göstərilir ki, jüri üzvləri birinci yerə Sartrın, yoxsa Simonanın layiq görülməsi barədə xeyli mübahisə edəndən sonra birinciliyə Sartrı layiq görüblər. Çünki o kişiydi və bu imtahan onun ikinci imtahanıydı! Bununla belə jüri Bovuarın həqiqi bir filosof olduğunu da vurğulamışdı.

"Kişinin fərdiləşməsi nə qədər güclü olarsa, kişinin həmin fərdiləşməyə ehtiyacı da bir o qədər böyük olur və o, bir o qədər də tez öz qadınının fərdiləşmə və azadlıq hüququnu etiraf edir". Kişinin əsl müstəqilliyi o vaxt təmin olunur ki, həmin azadlıq, müstəqillik və imkanlar qadında da olsun.

Paşayeva Qənirə

Şərq.- 2010.- 11 iyun.- S. 7.