Azərbaycanın Bülbülü

(Əvvəli ötən sayımızda)

Bülbül 1932-ci ildə müəllimlik etdiyi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasındakı ilk məruzəsini "Diafraqma vasitəsilə səsçıxarma üsulunun türk mahnısının ifasında tətbiqi" adlandırmışdır. Məruzədə Azərbaycan xalqının musiqisevərliyindən, xalq sənətkarları - xanəndə və aşıqların qonşu xalqlar arasında qazandıqları sənət uğurlarından, musiqimizin milli zəmin üzərində inkişaf problemlərindən danışan Bülbül çıxışını bu sözlərlə yekunlaşdırır: "Mən bir daha təsdiq edirəm ki, bizə türk mədəni vokal kadrları lazımdır".

Bülbülün bu məruzəsini dönüş nöqtəsi adlandıran Üzeyir Hacıbəyov öz fikirlərini belə bölüşmüşdü: "Bülbülün məruzəsi ona görə qiymətlidir ki, məsələn, şəxsən mən konservatoriyada bizim tələbələrimizi, ümumiyyətlə, necə tərbiyə etməyimiz barədə müəyyən təsəvvür aldım".

Azərbaycan vokal sənətini iki məktəbin sintezi ilə daha da zənginləşdirməyə çalışan Bülbül konkret fikirlərini bildirirdi: "Xalq melodiyalarından, muğamlarından yeni operalarda istifadə etmək olar, bir şərtlə ki, onlar klassik Avropa operaları ruhunda yazılsınlar. Özü də, sadəcə, iqtibas etmək yox, folklor materialı əsasında öz orijinal motivlərini bəstələmək gərəkdir. Şərq və Avropa oxucuları arasında fərq məsələsi çox ciddi məsələdir. Əsas məqsəd odur ki, müğənni təhsil alandan, yüksək klassik ustalığa yiyələnəndən sonra xalq üslubunda oxumaq qabiliyyətini qoruyub saxlaya bilsin".

Bülbülün İtaliyadan qayıtdıqdan sonra "Traviata", "Cakonda", "Karmen", "Afrikalı qız", "Toska" və başqa operalarda italyan dilində böyük ustalıqla ifa etdiyi ariyaları onun fikirlərinin nümunəsi idi.

Həyata keçirdiyi növbəti arzusu...

1932-ci ildə Bülbül növbəti arzusunu həyata keçirdi. O, İncəsənət İşləri İdarəsi nəzdində Zaqafqaziyada ilk "Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabineti" yaratdı. Bülbül Qarabağa ilk elmi ekspedisiyaya - Musiqi Kabinetinə işləməyə dəvət etdiyi ilk Azərbaycan romanslarının müəllifi, bəstəkar Asəf Zeynallı ilə bərabər getdi. Onların topladığı çox zəngin material musiqi kabinetinin fəaliyyətinin əsasını qoydu. Bülbül Musiqi Kabineti ilə əməkdaşlığa bəstəkar Ü.Hacıbəyovu, S.Rüstəmovu, Q.Qarayevi, T.Quliyevi, F.Əmirovu, Niyazini və s. bəstəkarları dəvət etmişdi.

Musiqi Kabinetinin tapşırığı ilə bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" əsərini yazmağa başladı. Ü.Hacıbəyov Musiqi Kabinetinin topladığı çox böyük materialı tədqiq etdi. Bülbülə bağışladığı kitabının titul səhifəsində Ü.Hacıbəyov belə avtoqraf yazdı: "Bu əsərin yaranmasının təşəbbüskarı və misilsiz Koroğlu, SSRİ xalq artisti Bülbülə".

Uğurları...

1933-cü ildə Bülbül pianoçuların, skripkaçıların, violonçelçalanların və vokalçıların Birinci Ümumittifaq Moskva müsabiqəsində iştirak edir və bu müsabiqənin laureatı olur və mükafat alır. Müsabiqənin bütün laureatları kimi, Bülbül də bir neçə axşamı paytaxtın ən yaxşı konsert salonlarında çıxış edir. Konservatoriyanın böyük zalında Qliyerin əsərlərindən ibarət konsert çox gözəl keçir. Qəribin ariyasını Bülbülə təkrar oxudurlar.

1935-ci ildə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə Bülbülə Azərbaycan SSR əməkdar artisti fəxri adı verildi.

Bülbülün Kremldəki konserti də böyük uğur qazandı. Bütün salon ayaq üstdə onu alqışlayır, dönə-dönə səhnəyə çağırırdı, sürəkli alqışlar qurtarmaq bilmirdi.

Azərbaycan SSR opera sənətinin inkişafı sahəsində görkəmli fəaliyyətinə görə 1938-ci ildə Bülbül SSRİ xalq artisti kimi yüksək ada layiq görüldü. Həmin il Bülbül yenə paytaxta gedir və onu Moskva Ümumittifaq Vokalçılar müsabiqəsində münsiflər heyətinə üzv seçirlər. Bundan sonra qəzet və jurnallar onun barəsində çox məqalələr dərc edirlər.

1940-cı ilin əvvəlində isə Moskvada vokal təhsili üzrə Ümumittifaq konfrans çağırılır. Bülbül "Azərbaycan oxuma məktəbi sovet məktəbinin bir hissəsi kimi" adlı maraqlı məruzə ilə çıxış edir. Onun məruzəsi konfransda böyük uğur qazanır. 1940-cı ildə Bülbül professor adına layiq görülür.

Vətənpərvər xanəndə...

Böyük Vətən müharibəsi illərində 1941-ci ilin iyul-avqust aylarında müğənni yığma qoşun döyüşçüləri qarşısında və çağırış məntəqələrində çıxış edib. 1941-ci ilin sentyabrında isə Azərbaycan Opera Teatrı ilə İrana, oradakı Qızıl Ordu hissələrinə xidmət üçün yola düşür.

1942-ci ilin ağır iyul günlərində, alman işğalçıları Bakıya can atdığı vaxt Bülbül Zaqafqaziya cəbhəsində 44-cü orduda idi, bədii-konsert briqadasına rəhbərlik edib.

Vətənin ağır günündə Bülbül şəxsi vəsaitindən 200 min manat pulu Müdafiə Fonduna, Tank Dəstəsi Fonduna və Cəbhəçilərin Uşaqlarına Kömək Fonduna verdi. Həmin vaxt Ali Baş Komandandan Bülbülün adına iki hökumət teleqramı gəldi:

1. "Yoldaş Bülbül, Qızıl Ordunun zirehli tank qüvvələrinə qayğınıza görə mənim salamımı və Qızıl Ordunun minnətdarlığını qəbul edin. İ.Stalin";

2. "Cəbhəçi ailələrinə göstərdiyiniz qayğı üçün, yoldaş Bülbül, Sizə və Sizin xanımınıza təşəkkür edirəm. Mənim salamımı və Qızıl Ordunun minnətdarlığını qəbul edin. İ.Stalin".

1945-ci ildə bəstəkar Q.Qarayevlə C.Hacıyevin yeni hərbi-vətənpərvərlik operası yarandı. Bu, respublikanın musiqi həyatında ciddi hadisə idi. "Vətən" operası müharibədəki hadisələrin canlı əks-sədası, onun qəhrəmanlıq səhifəsi idi. Bülbül bu operada Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, zabit Aslanın rolunu ifa edirdi.

Ömrünün son ilində də o, aşıqların III qurultayının çağırılmasının təşəbbüskarı oldu. 1961-ci ilin aprelində Bakıda Azərbaycan aşıqlarının III qurultayı çağırıldı. Burada Bülbül müasir aşıq yaradıcılığının vəziyyəti barədə ətraflı məruzə ilə çıxış etdi.

Xalq Bülbülə böyük etimad göstərirdi. O, 1937-ci ildən başlayaraq, ömrünün son gününə qədər bütün çağırışlarda Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçildi.

Ölümündən bir az əvvəl...

Qəribə bir təsadüf. Ölümündən bir az əvvəl o, Şuşaya, yerlilərinin yanına gedir, vaxtilə yaşadığı kiçik, köhnə evə baş çəkir. Yenə öz doğma şəhərində uşaqlıqda ağaclara dırmaşıb bülbül kimi zəngulə vurduğu yerlərdə oxuyur.

26 sentyabr, 1961-ci ilə dahi sənətkar gözlərini əbədi olaraq yumur.

Ölümündən sonra...

Bülbülün ölümündən sonra onun haqqında kitablar yazılmağa, filmlər çəkilməyə başladı. 1968-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının nəşri olan "Bülbül - Seçilmiş məqalə və məruzələri" adlı kitab işıq üzü gördü. Müəlliflər kitabı Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Memarlıq və İncəsənət İnstitutunda saxlanılan arxiv materialları əsasında tərtib etmişlər. Tərtibçilər qeyd edirlər ki, Bülbül ömrünün 35 ilini musiqimizin elmi-nəzəri problemlərinə həsr etmişdir.

"Bülbül" filmi...

1968-ci ildə Bülbül haqqında "Bülbül" filmi çəkildi. Film Bülbül Məmmədovun anadan olmasının 70 illiyinə həsr edilmişdir.

Film iki hissədən ibarətdir. 1-ci hissədə film bizi müğənninin uşaqlıq illəri, onun boya-başa çatdığı musiqiçilər vətəni Şuşa şəhəri ilə tanış edir. Kadrlar böyük sənətkarın həyat və yaradıcılığının ayrı-ayrı mərhələlərini göz önündə canlandırır.

2-ci hissə Bülbülün səhnə fəaliyyətindən danışır. Burada şair Süleyman Rüstəm, bəstəkar Qara Qarayev, müğənni S. Kozlovski Bülbül haqqında xatirələrini söyləyirlər.

Filmin rejissoru Musa Bağırov, ssenari müəllifi Kərim Kərimov, operator Əlibala Ələkbərovdur.

Şərq.- 2011.- 2 aprel.- S.11.