Xanəndələrin atası
Cabbar Qaryağdıoğlu
Azərbaycan musiqi folklorunun ensiklopediyasıdır
Maraqlı həyat tarixçəsi...
Opera səhnəmizin
ilk aktyoru, "Şərəf
nişanı" ordeni
ilə təltif olunmuş Azərbaycanın
xalq artisti, güclü dramatik tenor tipli səsə malik xanəndə Cabbar İsmayıl oğlu Qaryağdıoğlu
1861-ci il martın 31-də
Şuşada bu nəsil
"Qaryağdılar" adı ilə məşhurdur. Firudin
Şuşinski araşdırmasında qeyd edir ki, nəsilə
belə ad verilməsi haqqında müəyyən mülahizələr
var: "Ümumiyyətlə, o zamanlar Qarabağda və
xüsusilə Şuşada şəhər əhli
arasında adamlara ikinci bir ad qoymaq bir dəb olmuşdu. Əgər,
bir şəxsə ikinci ad və ya ləqəb verilsə,
şəhər əhli onu həmin adla da
çağırarmış. Deyilənə görə,
Cabbarın atası Məşədi İsmayıl kişi
çox dinməz və qaraqabaq adam imiş. Tay-tuşları
bu xasiyyəti üstündə onunla tez-tez zarafat edərmişlər.
"Ay İsmayıl, yenə nə olub, dünyanın xərc-xəcalətin
səndən alırlar. Qar-zad yağmayıb ki, nə
qaşqabağını sallamısan?" Sonralar isə ona
sadəcə olaraq "Qaryağdı" deyirmişlər. Cabbar
isə lap uşaqlıqdan özünə
"Qaryağdıoğlu" ləqəbini
götürmüşdü".
Digər bir mülahizə isə,
Cabbar Qaryağdıoğlunun qardaşı oğlu, məşhur
heykəltəraş Cəlal Qaryağdının
danışdığıdır. O, müsahibələrində
belə bildirib: "Soyumuzun "Qaryağdı"
adlanmasının səbəbi babamızın uşaq
vaxtı qarlı havada bayırda çox oynaması olub. Əsl
adı İsmayıl olan uşağı qorxutmaq
üçün "Ay İsmayıl, qar yağdı,
keç içəri" deyirmişlər. Sonradan uşağın
adı elə "Qaryağdı"
qalıb..."
Firudin Şuşinski yazır ki, Şuşa ticarət şəhəri olduğundan,
o zaman az-çox
varlı ailələr
öz uşaqlarını
həm məktəbə göndərər,
həm də asudə vaxtlarında emalatxanada,
dükanda, öz
yanlarında işlədərmişlər. Məşədi
İsmayıl kişi də
oğlu Cabbara boyaqçılıq sənətini
öyrətmək niyyətində idi. Cabbar lap uşaq
ikən başqa sənətə
- xanəndəliyə meyil etdi. Cabbarın böyük
qardaşları Məşədi
Məhəmmədin və Qafarın gözəl səsi olduğu üçün
gənc vaxtlarından məhərrəmlik
təziyəsində şəbihgərdanlıq edirdilər.
Cabbarın böyük qardaşı
Məşədi Məhəmmədin
xüsusilə məlahətli səsi olub.
Məşədi Məhəmmədin
yanıqlı oxumaları balaca Cabbara lap uşaqlıqdan
təsir etmişdi. Hələ məktəbə
getməyən Cabbar öz
böyük qardaşı kimi
oxumaq arzusu ilə
yaşayırdı. Bu həvəs
onu musiqi aləminə çəkib
apardı. Cabbar da qardaşı Məşədi Məhəmmədlə
bu məktəbdə oxumuş, Səkinə və Qasım
rollarında çıxış etmişdi.
Cabbargilin evi şəhərin ən səfalı
yeri olan "Cıdır düzü"nə yaxın olduğundan balaca xanəndə öz kiçik qardaşları
və məhəllə uşaqları ilə "Qaya başı"nda, "Qırx pilləkən"də
və "Ağzı yastı kaha" ətrafında quzu otarar, oynayardı.
Cabbar
uşaqlıqdan Hacı Hüsünün
qüvvəli və cəzbedici
səsini dinləyərmiş. Hacı Hüsünün
məlahətli oxuması
balaca Cabbarı saatlarla düşündürərmiş. Çox çəkmir ki, kiçik Cabbarın səsinə məftun
dinləyiciləri tapılır. Uşaqlar
qoyun-quzunu aparanda gənc
xanəndəni oxudar, onu
çılğınlıqla
alqışlayarmışlar.
Cabbar 10 yaşında ikən şəhərdəki
məktəbə daxil olur. Onun ilk müəllimi Şuşada
"Saqəri" təxəllüsü ilə tanınan
Mirzəli Zeynalabdin oğlu olur.
Toyda ilk
çıxışı...
Bir
gün şəhərin "Qurdlar" məhəlləsində
böyük bir toy olur. Toyda o dövrün məşhur xanəndələri
Hacı Hüsü, Məşədi İsi, istedadlı tarzən
Sadıqcan, Cavadbəy Əlibəy oğlu və
kamançaçı Mirzə iştirak edirmişlər. 16
yaşı yenicə tamam olmuş Cabbar da öz müəllimi
Mirzəli ilə həmin toya qonaq gəlibmiş. Məclis
qızışır. Hacı Hüsü "Şüştər",
Məşədi İsi "Mahur" oxuduqdan sonra Mirzəli
toyun "padşahı" şair Növrəs Ələsgərdən
gənc Cabbarın oxumasına icazə verməyi xahiş edir.
O, tarzən Cavadbəyin müşayiəti ilə
"Kürd-şahnaz" oxuyur. Cabbarın zil və təravətli
səsi nəinki dinləyiciləri, hətta musiqiçiləri
məftun edir. Onun bu müvəffəqiyyəti hamıdan
çox qoca xanəndə Hacı Hüsünü heyrətdə
qoyur. Hacı Hüsü onun alnından öpüb, məclis əhlinə
müraciətlə deyir: "Gələcəkdə bizim
yerimizi bu cavan xanəndə tutacaq".
Bu hadisədən sonra Cabbarın
şöhrəti hər yana yayılır. Onu şəhərdəki
toylara dəvət edirlər. Cabbarın toylara dəvət
olunmasını eşidən atası Məşədi
İsmayıl kişi çox narahat olur, çünki Məşədi
İsmayıl oğlunun ancaq dini mərasimlərdə
oxumasına icazə vermişdi. O, oğlunun toylara getməsini
qəti qadağan edir. Deyilənə görə, o, bunu
mollaların təhrikilə etmişdi. Məşədi
İsmayıl Cabbarı özü ilə məscidə gətirər,
orada mərsiyə oxudarmış.
Cabbar Qaryağdıoğlu dəfələrlə
İran şahlarının, Türkiyə sultanlarının
məclislərinə dəvət olunub, öz gözəl
ifası ilə onları məftun etməyi bacarıb. O,
yaradıcı sənətkar idi. Bir muğamı 2-3 saat, bəzən
isə böyük məclislərdə 4 saat belə
oxuyardı. O, həm böyük sənətkar, həm də
qayğıkeş müəllim idi. O, şagirdlərinin
qayğısına qalar, onlara səslərini qorumağı
tövsiyə edərdi: "Səs və gözəllik Allah
vergisidir. Gərək onların qədrini biləsən.
Birinci növbədə səsini qorumalısan. Yeməyinə,
yatmağına fikir verməlisən. Xanəndə çox
yeməməlidir. Qarınqululuq oxumağın düşmənidir.
Gündə ən azı 10 saat yatmalıdır".
Klassik ədəbiyyatı gözəl
bilirdi və deyirdi ki, əruzu bilməyəndən xanəndə
olmaz.
Özünü
xəstəliyə vurması...
O dövrdə Cabbargilin
qonşuluğunda Smirnov familiyalı bir həkim
yaşayırmış. Həmin həkim Cabbarın xətrini
çox istəyirmiş. Cabbar yenidən xanəndəlik etmək
üçün kömək göstərməyi həkimdən
xahiş edir. Həkim ona kömək edəcəyinə
söz verir. Bu söhbətdən sonra Cabbar həkimin
tapşırığı ilə özünü xəstəliyə
vurur. Elə bir balaca da naxoşluğu var imiş. Yemir,
içmir, gündən-günə sınıxır, geri
gedir. Atası Cabbarı həmin həkimin yanına aparır.
Smirnov Cabbarı bir qədər müalicə etdikdən sonra
Məşədi İsmayıla deyir: "Sənin oğlun vərəm
xəstəliyinə tutulub. Bu, qorxulu bir şeydir. Əgər
sən onu oxumağa qoymasan, xəstəlik şiddətlənər
və oğlunu tez məhv edər". Həkimin bu
sözünü eşidən Məşədi İsmayıl
çox qorxur, həmin gündən oğlunun oxumasına icazə
verir.
İlk
musiqi təhsili...
Cabbarın musiqi təhsili
almasında qardaşı Məşədi Məhəmmədin
böyük rolu olub. Təbiidir ki, Məşədi Məhəmməd
Cabbarda musiqiyə, sənətə uşaqlıqdan ciddi
münasibət tərbiyə etmiş, xalqın klassik və
şifahi yaradıcılığına, xalq musiqisinin incəliklərinə
həssaslıqla yanaşmağı ona öyrətmişdi. Məşədi
Məhəmməd xanəndə, həm də şair kimi məşhur
olduğundan onu Şuşada toy və ziyafətlərə dəvət
edərmişlər. Məşədi Məhəmməd həmin
məclislərə kiçik qardaşı Cabbarı da
apararmış. Bu musiqi məclislərinin gələcəyin
böyük xalq xanəndəsi Cabbar Qaryağdıoğlunun
mahir bir sənətkar kimi yetişməsinə müsbət təsiri
olub. O, bu məclislərdə öz qardaşından başqa
Şuşanın görkəmli xanəndələrini də
tez-tez eşidər, sənətin sirlərini öyrənərmiş.
Cabbar Qaryağdıoğlu 20
yaşına kimi o dövrün məşhur tarzəni
Sadıqcanla peşəkar xanəndə kimi ancaq
Qarabağın məclis və toy şənliklərində
iştirak edir. Ancaq çox çəkmir ki, onun şöhrəti
Gəncə, Şamaxı, Bakı şəhərlərinə
və daha uzaqlara yayılır. Onu Ağdaşa toylarda
oxumağa dəvət edirlər. Ağdaşda olması barədə
qəribə bir əhvalat da söyləyirlər:
"Bir dəfə gecədən
xeyli keçmiş Qarabəyin karvansarasında qurulan bir məclisdə
Sadıqcan tarı sinəsinə basıb "Qarabağ
şikəstəsi" çalırmış, Cabbar da
oxumağa başlayıbmış. Çox keçmədən
şəhər əhli yuxudan oyanıb evlərin damlarına
çıxır, bu qeyri-adi səsə qulaq asmağa
başlayırlar. Sonra tələsik geyinib Qarabəyin karvansarasına
sarı axışmağa başlayırlar. Bu, polisi təşvişə
salır. Polis rəisi atlı kazaklarla karvansaraya gəlir.
Ancaq nə qədər çalışırlarsa, camaatı
dağıda bilmirlər. Nəhayət, Cabbar şikəstəni
bitirir, adamlar onun bir daha oxumayacağını yəqin etdikdən
sonra gedirlər".
Bakıya
ilk gəlişi...
Cabbar Ağdaşdan
Şamaxıya, oradan da Sadıqcanla birlikdə 1878-ci ildə
Bakıya qəssab Hənifənin toyuna dəvət olunur. Bakılılar
Qaryağdıoğlunun və Sadıqcanın ad-sanına bələd
olduqlarından onları böyük hörmətlə
qarşılayır, 8 ay qonaq saxlayırlar. Çox keçmədən
Cabbarı Abşeronda gündə bir neçə yerə dəvət
edirlər. Cabbar Qaryağdıoğlunun Gəncə,
Qarabağ, Şirvan və Bakı toylarındakı
çıxışı onu tez bir zamanda Azərbaycanda, həm
də Gürcüstanda, Orta Asiya və hətta İranda
tanınan sənətkar edir. C.Qaryağdıoğlu ikinci dəfə
Bakıya təxminən 40 yaşlarında gəlir.
Bütün xanəndələr və musiqişünaslar onun
ətrafında toplaşırlar. Çox keçmədən
Qaryağdıoğlu bakılı tarzən Mirzə Fərəc
Rza oğlu və kamançaçalan Dəmirçi Quludan
ibarət Şərq musiqisi üçlüyü yaradaraq xalq
şənliklərində oxumağa başlayır. O dövrdə
bütün Abşeronda nə bir məclis, nə bir toy, nə
ziyafət Cabbarsız keçinməzdi...
(Davamı var)
Şərq.-2011.- 18 mart.- S. 11.