Televiziyalarda müqəllif proqramları niyə yoxdur?

Tofiq Abbasov: “Jurnalist auditoriyanı düşündürməlidir”

İlhamiyyə Rza: “Müəlliflə işləmək sıradan birisi ilə işləmək qədər rahat deyil”

Azərbaycanda söz və məlumat azadlığının, KİV müstəqilliyinin təmin edilməsi dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən ən mühümüdür. Prezident İlham Əliyevin də bəyan etdiyi kimi, azad, plüralist, güclü media olmadan cəmiyyətin demokratik inkişafını, şəffaflığını təmin etmək mümkün deyil. Hazırda ölkəmizdə KİV-in fəaliyyətini tənzimləyən, bu və ya digər şəkildə ona aidiyyəti olan qanunların hamısı beynəlxalq standartlara tam uyğunlaşdırılıb.Azərbaycan çox nadir ölkələrdəndir ki, mətbuatın inkişafına dövlət dəstəyi həyata keçirilir, KİV-lərin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu siyasi mövqeyindən asılı olmayaraq müəyyən texniki şərtlərə uyğun gələn bütün qəzetlərə yüksək məbləğdə maliyyə vəsaiti ayırır. Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə jurnalistlərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi yönündə birdəfəlik maliyyə yardımı ayrılır. Onların mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlər görülür. Bütün bunlar Azərbaycanda medianın ümumi mənzərəsini və vəziyyətini aydın göstərən vacib şərtlərdir. Amma təəssüflə qeyd etməliyik ki, Azərbaycanda bəzi telekanalların durumu arzuolunmaz səviyyədədir və bu cür televiziyalar tamaşaçıların maraqlarını ifadə edə bilmir. İzləyicilərin dünyagörüşünün zənginləşməsi, maariflənməsi ilə bağlı bir sıra problemlər mövcuddur. Ümumiyyətlə, ölkədə televiziya yayımlarında hər kəsi narazı salan ciddi qüsurlar çoxdur. Telekanallar cəmiyyətdə baş verən dinamik hadisələri tam işıqlandırmaqda çətinlik çəkir. Tamaşaçı və cəmiyyətin marağı çox bəsit formada təqdim olunur. Xəbər proqramları Azərbaycanda aşağı səviyyədədir. Telekanallarımızda daha çox səviyyəsiz, bayağı şou verilişləri dəbdədir. Debatlar, tok-şoular, dialoqlar və ən əsası müəllif proqramlarına çox az rast gəlinir. Maraqlıdır, görəsən, telekanallarımızda müəllif proqramlarının sayı niyə azalıb? Bu tip proqramların sayının çoxaldılması üçün kadr potensialı çatışmır, yoxsa telekanallar bunda maraqlı deyil?Suallarımızı cavablandıran tanınmış telejurnalist Tofiq Abbasov "Şərq”ə bildirib ki, müəllif jurnalistikası jurnalistikamızın simasını müəyyən edir: "Azərbaycan jurnalistikası inkişaf edir dedikdə, o inkişafın meyllərini həmin müəlliflərin adları ilə əsaslandırmalıyıq. Bilməliyik ki, inkişaf haqda danışdıqlarımız mif deyil. Bir növ milli jurnalistikamızın publisistik cərəyanı özünü doğruldur. Bunlar bilavasitə simalarla əlaqədardır. Simalar özlərində o kadr enerjisini yaşatmalıdırlar. İndi jurnalistlərimiz biri-birindən mövzu götürüb, inkişaf etdirirlər. Amma müəllif jurnalistikası odur ki, burada hər iş həmin müəllifin üzərinə düşür. Belə olan halda müəllif işinin məsuliyyətini hiss edir, duyur. Aktual mövzuda yazan, danışan, film çəkən, reportaj hazırlayan müəllifi hamı izləyir. Hamı hər şeyi görə bilmir. Amma gərək müəllif təqdim etdiyi mənzərənin içərisində xırda detallara da toxunsun ki, öz missiyasını doğrultmuş hesab olunsun. Jurnalist auditoriyanı düşündürməlidir. Onunla dialoq aparmalıdır. İnsanların fikir və diqqətini çatışmayan cəhətlərə yönəltməlidir. Jurnalistin ortaya qoyduğu məhsul müxalifətin, hökumətin və rəsmi dairələrin diqqət mərkəzində olur. Müəllif daha çox mövzunun aktuallığı, məsələyə sağlam yanaşma və verdiyi təkliflərlə diqqət çəkməlidir. Bizdə isə bu azdır. Yəni hazırda müəllif jurnalistikasında durğunluq dövrü yaşanır”.T.Abbasov hesab edir ki, jurnalistikada kadrların sayının artması, keyfiyyətə müsbət təsir göstərmir: "Kəmiyyət çox ola bilər, amma keyfiyyət yüksək deyil. Arada deyirik ki, çox böyük sayda gənc nəsil jurnalistika sahəsinə axın olub, özünü sınayır. Onların içərisində orta və yaşlı nəslin nümayəndəsi də var. Bir qayda olaraq jurnalistikadan tələb olunan odur ki, qaldırdığı məsələlər və yazdığı mövzular həmişə aktual olsun. Aktual odur ki, o mövzu bizi düşündürür. Kimsə nəyisə görə bilmirsə, müəllif ona bələdçilik edir. İnsanların fikirlərini o məqama yönəldir. Düşünürəm ki, müəllif jurnalistikasının əsas bəlası, nöqsanı orijinal düşünən, yazan, özünü daha yaxşı ifadə edə bilən müəlliflərin azlığı ilə bağlıdır. Və bununla da barışmaq olmaz”."Hazırda diktofon jurnalistikası formalaşıb” iddiasına diqqət çəkən ekspert qeyd edib ki, diktofon jurnalistə kömək edir: "Müsahibə götürürsən və danışıq əsnasında nəyisə tuta bilmirsən. Sonra yenidən o audio yazıya qulaq asdıqdan sonra hər şey aydınlaşır. Diktofon jurnalistə kömək edir. Amma kim nə deyirsə, onu olduğu kimi köçürüb vermək də doğru yanaşma deyil. Jurnalistin borcu odur ki, araşdırdığı mövzu ilə bağlı özü düşünsün, oxucu və dinləyiciləri düşündürsün. Bir elementin içərisində bu iki məqam biri- birini tamamlayanda onda müəllif özünü doğruldur. Bizim jurnalistikamızın tarixi var. Bizim klassiklərimizin -Əhməd bəy, Üzeyir bəy və başqaları hamısı aktual mövzuları yazırdılar. Ona görə də, tarixdə qaldılar. Onların dəsti-xətti bizim üçün bir mayak rolunu oynayır. Əsas problem tam yetkin müəlliflərin az olması ilə bağlıdır”.Yetkin müəlliflərin azlığının səbəbinə gəlincə, ekspert əlavə edib ki, yaradıcı məsələlərdə öyrətmək çətindir: "Məsələn, tələbə özü bu sahəni öyrənmək istəyirsə, onu öyrətmək asandır. Yəni kimisə zorən jurnalist edə bilmərəm. Yəni kimsə ali məktəbə sənədlərini verib, balı hüquq fakültəsinə çatmadığına görə, jurnalistikaya gəlirsə və jurnalistikaya istəmədən gəldiyini deyirsə, onu zorən jurnalist etmək çətindir. Burada yaradıcı peşədən söhbət gedir. İnsanın özündə öyrənmək həvəsi varsa, onu öyrətmək olar. Amma şəxsin özü öyrənmək istəyirsə, onunla işləməyə dəyər. Burada əsas məsələ odur ki, gənclər bu sənətə hansı istəklə gəlir. Biri deyir ki, özümü ancaq televiziya jurnalistikasında görürəm. Orda mənim görüntüm olsun və məni tanısınlar. Bu adam jurnalistikaya xidmət etmək istəmir. Belələri istəyir ki, jurnalistika ona xidmət göstərsin. Onu tanısınlar və populyarlıq qazansın. Onun özünü sonradan necə ifadə edəcəyi isə məsələnin ikinci tərəfidir. Biri də var ki, insanlar sakit bir qəzetdə və ya elekton resursda çalışırlar. Beyinlərinin məhsulunu bölüşürlər, araşdırmalar aparırlar. Onlar üçün sosial proseslərdə iştirak etmək, siyasi məsələlərə münasibət bildirmək daha vacibdir, nəinki onların populyarlığı. Biri prestij üçün, biri tanınmaq, biri proseslərdə iştirak etmək üçün gəlir. Jurnalistika sahəsinə xidmət göstərmək həmişə çox böyük bir missiya olub. Təəssüflə demək olar ki, belə adamların da sayı çox az olur. Jurnalistikada özünü təsdiqləmək istəyənlərdən yaxşı müəlliflər çıxır. Onlar müəllif jurnalistikasının öncülləri olur”.

Digər tanınmış telejurnalist İlhamiyyə Rza da qeyd edib ki, istər televiziyada, istər qəzet və saytlarda , istərsə də ictimai arenada müəllif jurnalistlər "iqnor” olunurlar: "Müəllif bildiyi sözə sahib çıxan deməkdir. Hamıdan fərqli və ya orijinal fikir söyləyən deməkdir. Sözünün çəkisi olan birisi deməkdir. Müəllif jurnalist verilişləri və yazılarının altından öz imzasını qoymaqla sözünə sonadək sahib çıxan insandır. Ümumiyyətlə, cəmiyyətin müəllifə ehtiyacı var. Amma müəlliflər özlərini gərəksiz hiss edir. Hazırda özünə müəllif deyə biləcək insanların böyük əksəriyyəti işsizdir. Hərçənd ki, onlar ictimai rəyə çox böyük təsir göstərirlər. Toplum onların fikirlərinə söykənib, özünə istiqamət seçir. Onlardan məsləhət alır. Bu mənada müəllif mövqeyinə normal cəmiyyətlərdə, o cümlədən bizim cəmiyyətdə də ehtiyac duyulur. Məsələn, mən müəllif mövqeyi, dəyər verdiyim insanların köşə yazıları və onların sosial şəbəkədəki statusları ilə daha çox maraqlanıram, nəinki şablon xəbərlərlə. Amma nə yazıq ki, müəlliflərə sifarişlər yoxdur. Televiziyalarda müəllif verilişlərinin az olması ilə bağlı sualı mənə deyil, telekanalların rəhbərlərinə ünvanlamaq lazımdır. Onların mənə sifarişi olmasa, mən müəllif verilişini harada hazırlaya bilərəm? Heç yerdə. Məsələn, hansısa qəzet rəhbərinə köşə yazısı lazım deyilsə, mən o yazını harada verə bilərəm? Devalvasiyaya qədər ən azından kənar müəlliflərlə işləyən qəzet və sayt rəhbərləri vardı. Televiziyalarda iş olmayanda onlarla əməkdaşlıq edirdik. Köşələr yazırdıq. Ən azından çörək pulumuzu çıxarırdıq. İndi hansı qəzet kənar müəllifə pul verir? Müəllifin onsuz da sosial şəbəkədə hesabı var. Sözünü orada da deyir. Amma qəzet və sayt rəhbərlərinin onları yaşatmaq arzusu yoxdursa, onların rəhbərlik etdiyi media quruluşlarının səhifələrində müəlliflər görünməyəcək. Müəlliflə işləmək sıradan birisi ilə işləmək qədər rahat deyil. Müəllifin çəkisi var, onunla bəzən hesablaşmaq lazım olur. Müəllifə ağıl öyrətmək olmur axı. O, artıq müəllifdir. Ona görə də müəllifə meydan verməli olan adamlar üçün müəlliflərlə işləmək rahat deyil. Müəllif şəxsiyyətdir. Şəxsiyyətlə işləmək üçün şəxsiyyət olmaq lazımdır. Görünür rahat deyil. Şəxsiyyətlə işləyən adamın gərək özü də şəxsiyyət olsun. Piyadalarla işləməyə nə var ki. Əmr verirsən yerinə yetirir. Amma müəllif səninlə polemikaya girir. Səndə yanlışlıq varsa, sənə bunun daha yaxşı yolunu izah etməyə çalışır”.Telekanal rəhbərlərinin "müəllif verilişləri reytinq gətirmir deyə reklam şirkətləri həmin verilişlərə reklam vermir” iddiasına gəlincə, müsahibimiz bunun bəhanə olduğunu söyləyib: "Mən sizə əsas səbəbləri dedim. Qalan bütün izahlar, iddialar səbəb deyil, bəhanədir”.

Ayyət Əhməd

Şərq.- 2016.- 27 aprel.- S.11