MÜHACİRƏT MƏTBUATI VAR GÜCÜ İLƏ AZƏRBAYCANIN MARAQLARINI QORUYUB

Diasporamızın uğurlu inkişaf yolu keçməsində xarici ölkələrdə yaşayan tanınmış ictimai-siyasi mühacir azərbaycanlıların rolu az olmayıb. Xüsusən, XX əsrin əvvəllərində mühacir mətbuat nümayəndələrinin əzmli və yorulmaz fəaliyyəti Azərbaycan adının, milli-mənəvi dəyərlərimizin uzun illər qorunub saxlanmasında əvəzsiz əhəmiyyətə malik olub. Mühacir Azərbaycan mətbuatının nümayəndələri fəaliyyət göstərdikləri ölkələrdə bir növ Azərbaycan diasporunu təmsil ediblər.

Onların istər birgə, istərsə də fərdi fəaliyyətlərində bütün bu amillər ön planda olub. Mühacir mətbuat nümayəndələri yaşadıqları və fəaliyyət göstərdikləri ölkələr vasitəsilə Azərbaycanın haqq və hüquqlarının dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında da müstəsna rol oynayıblar. Azərbaycan mühacirləri öz arzularını gerçəkləşdirmək üçün ayrı-ayrı ölkələrdə ictimai-siyasi, mədəni təşkilat və cəmiyyətlər yaradır, milli mətbuatın nəşrinə böyük ehtiyac olduğunu yaxşı dərk edirdilər. Onlar inanırdılar ki, həmvətənlərimizin təşkilatlanmasında, əlaqələrin intensivləşməsində, milli istiqlaliyyətin gerçəkləşməsində həmişə demokratik mövqeyi ilə seçilən mətbuat böyük rol oynaya bilər.

Türkiyənin İstanbul və Ankara şəhərlərində, Almaniyada, Polşada, Fransada çoxlu sayda qəzetlər, jurnallar, kitablar mühacirət mətbuatımızın dəyərli nümunələri hesab olunur. Bu mətbuat orqanlarında Azərbaycanın mədəniyyəti, tarixi, ədəbiyyatı, incəsənəti və folkloru ilə bağlı yazılar çap edilib. Lakin sovet imperiyası zamanı həmin qəzet və jurnalların Azərbaycana gətirilməsi və geniş təbliği qeyri-mümkün olub. Yalnız imperiyanın rəsmi olaraq dağılmasından və Azərbaycan müstəqil respublika olduqdan sonra ölkəmizin tarixinə yeni baxışlar sistemi formalaşıb. Nəticədə bu istiqamətdə yeni araşdırmalar, tədqiqatlar, kitablar ortalığa qoyulub.

Məlum olub ki, Azərbaycan xalqının tarixi 70 il ərzində bütövlükdə təhrif edilib. Bu baxımdan Azərbaycan mühacirət tarixinin yaranma səbəblərinin və milli istiqlalımız uğrunda aparılan mübarizənin dərindən öyrənilməsi olduqca zəruridir. Çünki mühacirət irsinin sistemli şəkildə öyrənilməsi uzun illər sovet ideologiyasının təsiri altında formalaşmış tariximizin qaranlıq məqamlarını aydınlaşdırır. Mühacirət tariximiz hər cür ideoloji təsirdən uzaq olub və faktları obyektiv işıqlandırıb, problemləri doğru olaraq ictimai fikrə çatdırıb.

Millətinə və dövlətə xidmət göstərmək istəyən hər bir kəs, xüsusilə qələm sahibləri üçün ideal bir nümunə səviyyəsinə yüksələn Əhməd bəy Ağaoğlu hələ Fransada təhsil aldığı 1885-1894-cü illərdə Parisdə çıxarılan "Nouvel Revyü” kimi tanınmış mətbu orqanında qələmini sınayıb. Əhməd bəy Ağaoğlu da digər mütəfəkkirlər kimi istər Türkiyədə, istər Fransada, istərsə də digər ölkələrdə yaşadığı mühacir həyatı dövründə həmin ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızla mütəmadi olaraq görüşüb. Onların birlik və bərabərliyi üçün çağırışlar edib, məqalələr yazıb.

Azərbaycanın mühacirət jurnalistikasının parlaq simalarından biri də Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Almaniyada nəşr edilmiş "İstiqlal” qəzetindəki "Demokrasi və Sovetlər” məqaləsində isə faşizmə münasibətini belə açıqlayıb: "Daxildə və xaricdəki düşmənlərinin qənaətincə, Hitlerizm, demokrasi rejiminin müxalifi olaraq iş başına gəlmiş, başladığı idarə İtaliyada olduğu kimi, faşist diktatorluğu imiş”.

Belə bir şəraitdə həm Azərbaycandan, həm də SSRİ işğalında qalmış digər ölkələrdən olan mühacirlərin milli nəşriyyatlar yaradıb qəzet, jurnal nəşr etməsinə Almaniyada imkan yaradılıb.

M.Ə.Rəsulzadənin baş redaktorluğu ilə nəşr edilən "İstiqlal” qəzeti də 1932-ci ilin yanvar ayının 10-dan Berlində fəaliyyətə başlayıb.

Milli Azərbaycan istiqlal mübarizəsini təbliğ edən, siyasi qəzet olan "İstiqlal” 10 gündən bir nəşr edilib. Qəzetin ilk sayında M.Ə.Rəsulzadənin "Kəsilməyən səs” məqaləsi çap olunub. "İstiqlal”ın məram və məqsədi bir digər məqalədə belə açıqlanıb: "Mücadilənin tərcümanı olmaq! Mücadilənin səsini eşitdirmək! Milliyət və istiqlal, cümhuriyyət və demokratiya naminə davam edən mücadilənin aləmdarı olmaq! İştə, bu qayə və bu məqsədlə Avropanın mərkəzində intişara başlayan "İstiqlal” qəzeti, Azərbaycan və onun istiqlalını istirdat yolunda çox qiymətli və tarixi bir vəzifə yerinə yetirməkdir”.

"İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal!” şüarı ilə fəaliyyətə başlayan "İstiqlal” qəzeti "stalinizmi” müstəmləkə soyğunçuluğunun ən qəddar növü hesab edib.

"İstiqlal” sovet hökumətinin Azərbaycanda yürütdüyü siyasəti tənqid edib, aparılan "ruslaşdırmanı” pisləyib. M.Ə.Rəsulzadənin "İstiqlal” qəzetinin 1932-ci ildə 2-ci sayında nəşr edilən "Açıq diplomasi” məqaləsində bolşevizmin yürütdüyü siyasət kəskin olaraq tənqid edilib. "İstiqlal”ın 3-cü sayında M.Ə.Rəsulzadənin "Mücadilənin taktikası” məqaləsində isə milli istiqlalın bərpası uğrunda savaşan insanlarımızın mücadiləsi dəyərləndirilib.

M.B.Məmmədzadənin "İstiqlal”ın 35-ci sayında çap olunan "İstiqlal mücadiləsi” yazısı da ciddi əhəmiyyət daşıyıb. Bu məqaləsində o, Göyçayda, Kürdəmirdə xalqın istila rejiminə və bolşeviklərə qarşı olan qiyamlarını təqdir edib.

Tarix elmləri doktoru Nəsiman Yaqublunun araşdırmalarına görə, "İstiqlal” qəzeti Almaniyada yaşayan azərbaycanlı mühacirlərin İstiqlal tariximizin mühüm hadisəsi olan 28 May və işğal günü sayılan 27 Aprellə bağlı keçirilən tədbirlər haqqında məlumatlar verib. Qəzetdə çap olunan "Alman mətbuatında 28 Mayıs” başlıqlı məlumatlar ciddi maraq doğurub.

"İstiqlal” qəzeti Münhendə keçirilən 28 May İstiqlal bayramı münasibəti ilə maraqlı məlumat dərc edib. Qeyd olunub ki, Münhendə yaşayan azərbaycanlılar vaxtilə Azərbaycan ərazisində yaşamış almanlarla birgə, 100-dən çox adamın iştirakı ilə 28 May İstiqlalını bayram ediblər. Bir zamanlar Azərbaycanda yaşamış bir alman isə bu ölkə haqqında çox səmimi nitq söyləmişdi. Bu tədbir haqqında Münhendə nəşr edilən "Münchener Neuecte Nachrichten” qəzetinin (1934-cü il 3 iyun) 147-ci sayında da geniş məlumatlar verilib. Bundan başqa, "İstiqlal” qəzetində 27 Aprel işğalı ilə də bağlı Azərbaycandakı ictimai-siyasi vəziyyət haqqında məlumatlar verilib. "İstiqlal” qəzeti Azərbaycanın bolşeviklər tərəfindən işğalının, xalqımızın istila rejiminə qarşı apardığı şərəfli mücadiləni Avropa ictimaiyyətinə çatdıran yeganə mətbuat orqanı olub.

Azərbaycanlı mühacirlərin Avropada nəşr etdikləri mühüm mətbu orqanlarından biri də "Qurtuluş” jurnalıdır. Bu jurnal Azərbaycan Milli Qurtuluş Hərəkatının orqanı olaraq Berlində, Çarlottenburq-2 ünvanında çap edilib. Jurnalın ilk sayı 1934-cü ilin noyabrında nəşr edilib. Məcmuənin sonuncu, 51-ci sayı 1939-cu ilin yanvar tarixli sayıdır. Ayda bir dəfə çıxan "Qurtuluş” jurnalı, sovet rejimi əsarətində yaşamaq məcburiyyətində qalan Azərbaycanın həyatını əks etdirib.

Azərbaycan istiqlal mübarizəsinin müdafiəçisi olan əvvəlki nəşr orqanları kimi, Azərbaycanda siyasi dəyişikliklər əsas olmaqla mədəniyyət, sənət, ədəbiyyat mövzuları, Qafqazdakı dəyişikliklər və sovet əsarətində yaşayan digər millətlərə aid məlumatlar da jurnalda öz əksini tapıb. "Qurtuluş” jurnalındakı Azərbaycanla bağlı məlumatlar ən çox Sovetlər Birliyində rusca çap olunan qəzetlərdən götürülüb. Məlumatlardan aydın olurdu ki, Gəncə şəhərinin adını dəyişib Kirovabad qoyublar. Aydın olub ki, bolşeviklər, Azərbaycanda çar imperiyasının siyasətini yürüdüb. Çar imperiyası Gəncəni işğal edəndə adını dəyişib Yelizavetpol qoyub. Sovet rejimində məlum olurdu ki, tarix yenə təkrar edilib. "Qurtuluş”da çap olunan "Kolxozlarda yanğın”, "Oğru müdir”, "Azərbaycan tarixi” başlıqlı yazılarda isə Azərbaycan həyatının sahələrinə aid çoxlu məlumatlar oxumaq mümkündür.

Jurnal yazıb ki, kommunistlər xalqın diqqətini ümumi problemlərdən yayındırır, istiqlal tarixini öyrənməkdən insanları məhrum ediblər. "Qurtuluş”da gedən bir məlumat Sovetlər Birliyinin bu siyasətini tənqid edərək göstərib ki, Sovetlər Birliyi Elmlər Akademiyasının Azərbaycandakı şöbəsi aşağıdakı yeni əsərləri nəşr edib: "Azərbaycan quşları”, "Azərbaycan balıqları”, "Azərbaycanın dekorativ bitkiləri”.

"Qurtuluş” jurnalı azərbaycanlı mühacirlərin mühacirətdə nəşr etdikləri dəyərli bir mətbu orqan olub. "Qurtuluş”un alman dilində də əlavəsi çıxıb ki, bu da alman ictimaiyyətini Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsi ilə tanış edib.

Jurnalda verilən əsas başlıq "Son xəbərlər” adlanıb. Bu başlıqda əsasən Azərbaycanda, Sovet İttifaqında baş verən hadisələr haqqında oxuculara məlumatlar verilib. Qeyd edək ki, beş ilə yaxın müddətdə Almaniyada nəşr edilən "Qurtuluş” jurnalı özünün fəaliyyəti dövründə açıqladığı kimi Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurtuluşu ideyasını təbliğ edib, xalqı sovet rejimindən xilasa çalışan insanların fikirlərini yayıb.

Şəymən

Şərq.- 2017.- 24 may.- S.11