“Mədəniyyət 20 manatla ölçülmür”

“Biz bu sənətə pul qazanmaq naminə gəlmədik, sənətin fədailəri olduq”

“Çox təəssüf ki, indi sənətə gələn gənclərin əksəriyyəti bunu dərk etmir, eləmək də istəmir. Çünki onlar sənətdə təsadüfi insanlardı. Onlar pul qazanmaq, məşhurlaşmaq eşqində olublar”

"Adətən qərbdən sitat gətirməyi, müqayisə etməyi sevirik. Daha demirlər ki, şərq mədəniyyəti qərb mədəniyyətinin qabağına doqquz qoyar. Şərq mədəniyyəti qərb mədəniyyətindən də

qat-qat zəngindir. Mənim şərq mədəniyyətimdə ayaqqabı ilə evə daxil olmurlar. Mənim şərq mədəniyyətimdə səhər üzünü yumadan yataqda yemək yeyilmir”

Bəzi müsahiblər təkcə müsahib kimi yaddaşımızda qalmır. Eyni zamanda canlı karifeylərlə həmsöhbət olmaq bir şans, bir qazanc hesab edilə bilər. Müsahibim bu günün canlı karifey sənətkarı, səhnəmizin təkrarsız gülüş ustası, fərqlənməyi bacaran, səhnədə nə qədər komik obrazlarla yadda qalmasına baxmayaraq həyatda bir o qədər də ağır təbiətli bir xanım olan sənətkarlardandı. O, bəzən bir gülüşü ilə həm düşündürdü, həm ağlatdı, həm də təsirləndirməyi bacardı. Elə onun sənətinin böyüklüyü də burdadı. Gülərək düşündürən sənətkar olmaq isə heç də asan deyil. "Şərq”in qonağı Azərbaycanın xalq artisti, Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin professoru, gülüş ustası Afaq Bəşirqızı oldu.

- Hər vaxtınınz xeyir. Adətən az hallarda müsahib olursuz...

- Sadəcə sözə, sənətə dəyəri görəndə danışmağa üstünlük verirəm.

- "Bəxt üzüyü 2”-də çəkildiniz. Bu filmi "Bəxt üzüyü”ndən fərqləndirən amillər oldumu? Nə ilə yaddaşınızda qala bildi bu film? Tahir İmanov sizi necə razılaşdıra bildi? Heç kimə sirr deyil ki, kifayət qədər sənətə məsuliyyətlə yanaşan sənətkarsız...

- Əvvəla, "Bəxt üzüyü 2” filmi Vaqif Səmədoğlunun 80 illik yubileyinə həsr olunmuşdu. Bu, filmin rəmzi adıdır. Məhz buna görə razılaşdım. Filmdəki 3-4 personaj bu filmdə də çəkildiyinə görə bəlkə o film haqqında danışılır. Bu filmin nə ssenarisi, nə digər tərəflərinin "Bəxt üzüyü”nə aidiyyəti yoxdur. Yeni film fərqli tərzdə, fərqli ab-havada çəkilib. Ssenarisi tam fərqlidir. Tahir İmanovla işbirliyinə gəlincə isə onlarla çalışmaqdan zövq aldım. Çox məsuliyyətli uşaqlardı. İşlərinə məsuliyyətlə yanaşırlar. Məsləhətə qulaq asırlar. Əlbəttə, artıq məsləhət də həddini aşanda heç kimə xoş gəlmir. Çalışdım ki, məsləhət verim, amma qədərində ki, onların da xətrinə dəyməyim. Gəncdirlər. Çalışmaq iddiaları böyükdü. Onlar gəncdirlər, mənə inanıb filmə dəvət ediblər. Mən tərəf-müqabili kimi də onlardan razı qaldım. Mənə elə gəldi ki, onlar da məndən razı qaldılar. Bir daha qeyd edirəm ki, "Bəxt üzüyü 1”-in "Bəxt üzüyü 2”-yə heç bir aidiyyəti yoxdu.- Karifey sənətkarlarımıza həmişə xüsusi bir sevgi, hörmət olub. Amma indiki gənc aktyorlar o hörməti qazana bilmirlər. Əvvəlki sənətkarların qazandıqları hörməti indikilər qazana bilmirlər. Səbəb nədi?

- Zəmanə çirkab suyuna bənzəyir. Sən də Allahın yaratdığı saf , təmiz bir məxluq olursan. O çirkab bir gün sənə sıçrayır. Çünki sən o zəmanənin qaynayan qazanının kənarında dayanmısan. Bir gün çirkab sənə də toxunacaq. Bir də var, sən o çirkablı qazanda qaynayasan. Bunlar fərqli tərəflərdi. Bir var müşahidə edəsən, kənarda qalasan, bir də var o qazanı qaynadan, o qazanda qaynayan olasan. İlahi, niyə bu zəmanəni biganələr buraxdı, divanələr tutdu? Sənin daxili mədəniyyətin varsa, sən o mədəniyyətinə sığınacaqsan. Sən o mədəniyyətə sığınmasan, o çirkabda ləkələnərsən. Bu tək sənətkarlara aid deyil. Hər bir insana aiddir. İnsan güzgüdə özünü görməyi bacarmalıdır. Qusurlarını görüb onu aradan qaldırmağı bacarmalıdır. Soruşursuz ki, niyə indiki sənətkarlara əvvəlkilər qədər hörmət, izzət yoxdur? Biz məktəb gördük. Sənət məktəbi. Tərbiyə gördük. Bizə sənətkarlar dərs dedi. Biz istedadımıza və Allah vergisinə inandıq. Bizi inandırdılar ki, siz istedada sahibsiz. Biz bu sənətə pul qazanmaq naminə gəlmədik. Biz bu sənətin fədailəri olduq. Bu sənətə gələn hər bir insan artıq bu sənətin kəfənini boynuna salıb gəlir. Çox təəssüf ki, indi sənətə gələn gənclərin əksəriyyəti bunu dərk etmir, eləmək də istəmir. Çünki onlar sənətdə təsadüfi insanlardı. Onlar pul qazanmaq, məşhurlaşmaq eşqində olublar. Sənət onları maraqlandırmır. Buna görə isə narahat olmaq lazım deyil. Zamanın xəlbiri var. Gec, ya tez, hərə öz yerini tutur. Xəlbirlənib hərə yerini tutur. Yerdə dəyərlilər, istedadlılar qalır. Amma ona da təəssüf edək ki, bu gün keyfiyyətə kəmiyyətdən daha çox önəm verilir. Hər hansı verilişi belə çox zaman qazanc naminə açırlar. Elə-belə verilişlərə də dəvət olunan hər ötəri insana sənətkar deyə müraciət olunur. Bu, dəhşətdir. Elə ona görə də sənət bu vəziyyətə düşüb. Təsadüfi insanları dəyərləndirmək yolunu seçmişik. Bilmirik o insana dəyər vermək olar, ya yox. Belələrini tərifləməklə inandırmışıq ki, sən sənətkarsan. Biz sənətkarların da günahı var. Bəzən sənət adamlarımız elə bayağı çıxışlar ediblər, sözlər danışıblar ki, elə bəsit hərəkətlərə yol veriblər, biri-birini təhqir ediblər ki, sənətkara yaraşmayıb. Düşünməyiblər ki, etdikləri bütünlükdə mədəniyyətə vurulan ağır zərbədi. Sənətkarı gözdən salıblar. O mədəniyyətə ki, baş tacı ola bilərdi. Mədəniyyət 15-20 manatla ölçülmür. Mədəniyyət onun daxilində olmalıdır. Mədəniyyəti qazanmaq hər sənətkarın işi deyil. Tamaşaçı sevgisini, hörmətini qazanmaq hər sənətkarın işi deyil. Ona görə bəzilərinə "sənətkal” deyirlər. Bir var sənətkal, bir var sənətkar. Hər adama sənətkar demirlər. Burda siz mətbuat işçilərinin də üzərinə pay düşür. Reklam xatirinə mətbuatda sənəti olmayanları sənətkar kimi təqdim edəndə sənətə dəyər qalmır. Amma hər şeyin həddi-hüdudu var. Adətən qərbdən sitat gətirməyi, onları müqayisə etməyi sevirik. Daha demirlər ki, şərq mədəniyyəti qərb mədəniyyətinin qabağına doqquz qoyar. Şərq mədəniyyəti qərb mədəniyyətindən də qat-qat zəngindir. Mənim şərq mədəniyyətimdə ayaqqabı ilə evə daxil olmurlar. Mənim şərq mədəniyyətimdə səhər üzünü yumadan yataqda yemək yeyilmir. Amma təəssüf ki, biz bu dəyərləri itiririk. Kiməsə oxşamağı, köçürtməyi, bənzəməyi sevirik. Bunu bir-iki ziyalı danışmaqla həll edə bilməz. Bunun üçün zaman lazımdı. Adətən sel özündən əvvəl çör-çöp gətirir. Bu suallarınıza cavab vermək mənim üçün də çətindi.

- Həm böyük sənətkarsız, həm də karifey sənətkarın övladı olmusuz. Afaq Bəşirqızı adını daşımaq sizin üçün çətin olmayıb. Axı böyük məsuliyyətdi. Bu ad sizə məhdudiyyət, çətinlik yaratmayıb?

- Afaq Bəşirqızı adını daşımaq məsuliyyətini 24 yaşına qədər hiss etmişəm. Bu ağır yükü daşımaq asan deyildi. Çünki o ada layiq olmaq lazım idi. 24 yaşına qədər mən Bəşir Səfəroğlunun qızı kimi tanınırdım. 24 yaşından sonra Afaq Bəşirqızı adını qazandım. Mənim özümün də xasiyyətimdə Bəşir Səfəroğlu xasiyyətindən miras tərəflər var. Mən feodal bir ailənin qızı olmuşam desəm, səhv demərəm. Çünki saç düzümümdən tutmuş, geyimimə qədər mənə nəzarət edilib. O mənim özümdə qalıb. Mənim karvanım 63 ildir gedir. Afaq Bəşirqızının karvanı artıq itlərin hürməyinə dayanmır. Bəlkə əvvəl hürküb, qorxub, dayanıb. Amma əvvəl də belə hürən yox idi. Karvan öz axarı ilə gedirdi. Karvanın sarvanı var idisə, yolunu tutub gedirdi. İndi karvana hürənlərin sayı da çoxalıb. İnsan həyat yolunda səhvə yol verməməlidir. Hər birimizin səhvi olub. Amma ciddi səhv insanı yolundan çıxara bilər. İnsan özündən müştəbeh olmaz. Əgər biganələik varsa, divanəliyin olması real və qaçılmazdı. Ona görə də həyatımızda olan bütün neqativləri biganəliyin və divanəliyin payına yazaq.

- Əvvəllər aktirsa üçün səhnədə duruş gətirmək asan idi, ya indi?

- Bu gün çətindi. Tamaşaçı zövqü özünü göstərir. Bu günün tamaşaçısının seçim imkanları daha genişdi. Burda dramaturgiya , əsərin mövzusu, əsərin səhnədə quruluşu məsələsi özünü göstərir. Bu günün tələbinə uyğun tamaşa təqdim etmək daha çətindi. Bu gün tamaşaçı qarşısına çıxmaq daha böyük məsuliyyət tələb edir. Əslində bu gün də mən sənətimə məsuliyyətlə yanaşan insanam. Nə qazanmışamsa, öz zəhmətimlə qazanmışam. Bu gün sənətdə 35-40 yaşında verilən mükafatı mən 60 yaşında qazanmışam.

- Ağır gəlib bu sizə?

- Hardasa daxilimdə ağır gəlib. Amma bu mənim gücümdə olan məsələ deyildi. Mən bir onu bilirdim ki, sənətdəyəm, səhnədə gücümü göstərməliyəm. Gözləməmişəm ki, mənə ad verilər. Mən işimi görmüşəm. Heç kimim olmayıb. Nə dayım, nə əmim əlimdən tutub mənə dəstək olub. Zərrə-zərrə tamaşaçı sevgisi qazanmışam. Sənətkarla intriqa aparan məmurların hərəkətlərini görəndə bir onu düşünmüşəm ki, bu, sənəti boğmaqdı. Sənətkarı boğmaq düzgün deyil.

- Sizi necə, boğublar?

- Məni boğmaq asan olmazdı. Mən qadın kimi də güclü olmuşam, insan kimi də, sənətçi olaraq da gücümə güvənmişəm. Bəlkə də istəyiblər. Açıq etiraf edim ki, boğmaq istəyiblər. Amma gücləri çatmayıb. Bəlkə də həmin insanlara qəribə gəlib ki, bu necə dözə bildi. Mənim güclü olmağım bəzən kimlərisə narahat edib, bunu çəkinmədən deyirəm.

- Həyatda kifayət qədər ciddi xarakterli xanımsız. Amma yaratdığınız obrazlar satirik, komediya janrında olub. Bunu siz özünüz istəmisiz, ya bir aktrisanın "alın yazısı” kimi qəbul edək. Bəlkə hələ də sizə xas Afaq Bəşirqızı obrazını yaratmaq arzusundasız...

- Bu, alın yazısıdır. Son dediyiniz mənə elə gəlir ki, daha uyğun cavab olar. Çünki mənim şəhər teatrlarına yollarım açılıb dəvət olunandan sonra Musiqili Komediya Teatrına deyil, Milli Akademik Dram Teatrına gəlsəydim, bəlkə də arzularımın bir çoxu həyata keçərdi. Musiqili Komediya Teatrının adında böyük bir məsuliyyət var idi. Sən burda komediyadan başqa heç nə oynaya bilməzsən. Sənətkarın ampluaya düşməsini həmişə pisləmişəm. Sənətçi çərçivəyə salınmamalıdır.

- Amma Musiqili Komediya Teatrına qədəm qoymaq sizi çərçivəyə saldı...

- Əslində məni o ampluaya sala bilmədilər. Çünki Musiqili Komediya Teatrına qədər mən qurdumu öldürmüşdüm. Mən Sumqayıt Teatrında bir çox ciddi, xarakterik obrazlar oynamışam. Bax, mənim bəxtim bu baxımdan gətirmişdi.

- Akademik Milli Dram Teatrından sizə təklif gəlsə ki, qonaq aktrisa kimi bir tamaşada oynayın, razı olarsız?

- Bu gün üçün deyə bilmərəm. Əvvəllər təklif gəlsəydi, bəlkə də razı olardım. Tofiq Kazımovun fikri var idi ki, məni Kavanixaya dəvət etsin. O zaman gənc idim. Qismət olmadı. Qəzaya düşdü. Bu arzunu reallaşdıra bilmədik. Bu gün getmirəm. Əslində mən gənclərə dəstək olmağı sevirəm. İrad bildirməyi o qədər sevmirəm. Çünki sənətdə olan insanın ruhu həssas olur. Ona görə də zəif aktyorun üzünə heç vaxt bunu demərəm. Bu aktyorun ruhu əzilə bilər, mən onun dünyasını dağıda bilərəm. Bunu eşitmək onun üçün faciə olar. Sənətçiyə "sən zəifsən” deyilirsə, bu onu məhv edə bilər. Ona görə də gənclərin könlünün qırılmasının tərəfdarı deyiləm. Əksinə, məsləhət verərək onlara stimul vermək lazımdı. Mən güclü qadınam. Amma heç vaxt gücümü zəiflərə hiss etdirməmişəm. Heç vaxt mən böyük sənətkaram deməmişəm. Mənim yaradıcılığıma da, şəxsiyyətimə də tamaşaçı qiymət verib. Mən səhnədə olanda tamaşaçı məni alqışlayırsa, bu məni yaşadır, bu məni ruhlandırır.

- Deyirlər teatrın dönəmi bitib. Bununla razılaşmaq istəyirsiz?

- Qətiyyən. Teatr bitə bilməz. Mən hər zaman səhnəni filmdən daha çox sevmişəm. Çünki teatrda tamaşaçı ilə canlı ünsiyyət var. Mən tamaşaçı qıtlığını heç vaxt hiss etməmişəm. Tamaşaçılarım mənə sevgilərini hər zaman hiss etdiriblər. Bu məni sənətkar olaraq yaşadır.

Tahirə Məmmədqızı

Şərq.- 2018.- 21 fevral.- S.7.