Danışır Bakı...

Radioya maraq azalmayıb, azalmayacaq

Çünki səs görüntüdən daha çox insanları cəlb edir

(…əvvəli ötən sayımızda)

Jurnalistikanın əsas qollarından biri radio jurnalistikasıdır. Uzun illərdir ki, radionu bir çox məziyyətləri ilə yanaşı, həm də şifahi nitq daşıyıcısı kimi ana dilimizin gözəlliyini, incəliyini, ədəbi normalarını təbliğ edən vasitə kimi tanıyıb qəbul etmişik. Bu gün televiziya ilə yanaşı, radio da mürəkkəb proseslərin getdiyi müasir ədəbi dilin, onun normalarının daşıyıcısı və milyonlar üçün nümunəvi nitq mədəniyyəti tribunasıdır. Radio jurnalistikası həm məzmun, həm də texnoloji baxımdan dəyişir, yenilənir. Dinləyici auditoriyasını cəlb etmək üçün yeni-yeni formalar axtarışında olur, həm də bu formalarla məzmun arasındakı qarşılıqlı əlaqələri təmin etməyə çalışırlar. Bu axtarışların səmərəli olması üçün radio jurnalistikası sahəsində müəyyən baza biliklərinin olması çox vacibdir.

Məlumdur ki, radio hər evi, kəndi, şəhəri və ya bütün ölkəni əhatə edir. Universal ünsiyyət vasitəsi olan radio ötən illərdəki qüdrətini itirsə də, media vasitəsi kimi bir neçə saniyəyə böyük qitələri qısa dalğalar vasitəsilə birləşdirir, insanları müxtəlif məlumatlarla təmin edir. Çağdaş radio-jurnalistikanı internetdən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil, çünki internetin yaranması ilə radio yeni və hüdudsuz bir arena, həm də əlavə texnoloji imkanlar qazanıb. Hazırda radioyayım daha keyfiyyətli səs almağa imkan verən geniş mərkəzi rəqəmsal serverlərdən aparılır. İndi internet sayəsində minlərlə radiostansiya geniş auditoriya dilimlərinə xidmət etməkdədir. Bu gün universitet tələbələrinin radiostansiya yaratması, internet radioya sahib olmaları, öz verilişləri ilə efirə çıxmaları nisbətən əlverişli və ucuz başa gəlir. Digər tərəfdən, sosial media da radioya, bu sahədə çalışan jurnalistlərə öz diktəsini edir.

Ümumiyyətlə, radioda mühit texniki cəhətdən çox əlverişlidir və proqramların canlı yayımda nümayişi üçün ideal şəraitə malikdir. Məsələn, ən son xəbərlər informasiya agentliklərindən, yerli və xarici müxbirlərdən gəlir, dinləyici telefonla danışır, interaktivlik auditoriyanı əldə saxlamağa imkan verir, yerli stadiondan son idman xəbərləri çatdırılır, böyük saraylardakı konserti dinləmək imkanı var – radio bütün gün ərzində bilavasitə insanlarla canlı ünsiyyət qurur: onları məlumatlandırır, maarifləndirir, zövqlərini oxşayır, problemlərini dilə gətirir, dərdlərinə şərik olur.

Buna baxmayaraq, bu gün radioda çalışmağa meyil edən jurnalistlərin sayı azdır. Bunun da bir çox səbəbləri var. Əksər jurnalistlər televiziyada işləməklə daha çox üzdə olmaq və tanınmaq istəyirlər. Görünür, radio jurnalistikasına marağın az olmasının bir səbəbi də məhz budur: Radioda daha az tanınmaq və şöhrətpərəstlikdən uzaq olmaq. Bu, həqiqətən də radio junalistikasına marağın azalmasına səbəb ola bilərmi? Görəsən, ekspertlər nə düşünürlər?

Əməkdar jurnalist Azər Həsrət radionun daha uzunömürlü media vasitəsi olacağını düşünür: "Çünki radio televiziyadan daha öncə icad edilib. Bu yaxınlarda Azərbaycanda radionun fəaliyyətə başlamasının 92 illiyini qeyd etdik. İndi radio dinləyicilərinin sayı heç də az deyil. Hətta onlayn medianın bolluğu fonunda belə radio dinləyiciləri kifayət qədər çoxdur. Radio jurnalisitikasına marağın olmaması və ya azalması ilə bağlı narahatlıqlara gəldikdə isə, məncə, radio jurnalistikası televiziya jurnalistikasından daha cəlbedicidir. Məsələn, Eldost Bayramı televizorda heç kəs görmür. Amma onun səsini radioda eşitsək, dərhal tanıyırıq. Hətta bir dəfə maşınla yol gedərkən onun ifasında şeir səslənirdi. Mənzil başına çatdıqdan sonra belə maşını dayandırıb onun danışıb qurtarmasını gözləyirəm. Yəni adamın səsi o qədər cəlbedicidir və insana o qədər xoş gəlir ki, onun danışığını bitirməsini gözləyirəm və sonra maşından çıxıram. Bu baxımdan radio aparıcılarının səsləri ilə özlərini dinləyicilərinə sevdirmək şansı daha yüksəkdir.

Televiziyanın üstünlüyü isə əlbəttə ki, görüntüdür. Televiziyada görüntü olduğuna görə, xüsusən aparıcılığa meyil edən gənclər özlərini zahiri olaraq tanıtmağa cəhd edirlər. Ona görə də televiziyada işləməyə can atırlar. Düşünürlər ki, bu yolla tez tanınıb daha çox sevilə bilərlər. Amma sizi inandırım ki, radiodakı o səs, görüntüdən daha tez insanları cəlb edir və aparıcını tamaşaçılara daha çox sevdirir. Ona görə də fikrimcə, daha çox radioya üstünlük vermək lazımdır. Televiziyada tamaşaçı aparıcının hər bir hərəkətinə, geyiminə, saç düzümünə və s. fikir verir. Təbii ki, belə bir şəraitdə aparıcılıq etmək və özünü təqdim etmək bir qədər çətin olur. Radionun üstünlüyü ondadır ki, tamaşaçı aparıcını görmür və yalnız dinləyir.

Ona görə də radio aparıcısı hətta əlində hazır mətni rahat şəkildə oxuya bilir və oxuduqca da o emosiyaları səs vasitəsilə dinləyiciyə ötürür. Əlbəttə, televiziyada çalışmaq bir qədər çətindir. Bu baxımdan radioda çalışmağın müəyyən üstünlükləri var. Amma radio hələ uzun illər yaşayacaq. Düşünmürəm ki, yaxın zamanlarda radionun sıradan çıxması haqqında danışa bilərik. Kağızın informasiya daşıyıcısı olaraq sıradan çıxması dövründə yaşayırıq. Görürsüz ki, getdikcə qəzet buraxmağa meyil azalır. Son illər bazarda bir dənə də olsun yeni qəzet yoxdur. Yalnız mövcud qəzetlər ayaqda qalmağa çalışırlar. Amma yeni radio kanalları yaradılır. Deməyim odur ki, müəyyən müddət sonra qəzetlər ömrünü tamamlayacaqlar, amma radio yaşayacaq, fəaliyyətə davam edəcək. Ümumiyyətlə, hazırda radio ən əlçatan, ucuz və xoş bir media vasitəsidir”.

Hazırda peşəkar jurnalistlik fəaliyyətinin tələb olunduğunu deyən "Səs” qəzetinin baş redaktoru Bəhruz Quliyev bildirib ki, bu gün radionun özü də peşəkarlıq tələb edir: "Radioda çalışmaq, birbaşa canlı efirə çıxmaq hər jurnalistin işi deyil.

Televiziyada yalnız peşəkar jurnalistlər canlı efirə çıxırlar. Bu onu göstərir ki, zaman-zaman jurnalistlərin izləyicilərlə canlı ünsiyyəti jurnalistin peşəkarlığına dəlalət edir. Bu gün radioya meyil azalıbsa, deməli, hələ canlı efirdən çəkinənlər var. Düşünürəm ki, radio jurnalistikası da rəqabət tələb edən bir sahədir. Vaxtilə diktorluq ənənəmiz olub və 80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərindən bu ənənə pozulub. Hətta fotogenik və şəxsi istəyi olanlar televiziyalara götürülürdü. Lakin bu da effekt vermirdi. Artıq zamana uyğun olaraq jurnalistlərin canlı ünsiyyətə meyilliliyi artıb ki, bu da peşəkarlığın bir nümunəsidir”.

Baş redaktor radioda çalışmağın elə də asan olmadığını deyib:

"Kifayət qədər tanınan radio aparıcılarımız var. Onlar adla və səsləri ilə tanınsalar da, olduqca peşəkardırlar. Düşünürəm ki, universitetlər peşəkar jurnalist yetişdirirlər. Artıq 4 il oxuyandan sonra bizə müraciət edən tələbələr püxtələşmiş olurlar. Əvvəllər bizə müraciət edənlər isə keçid balı çatmayanlar və yaxud jurnalistikaya təsadüfən gələnlər idi. Cənab prezidentlə görüşdə jurnalistikaya qəbul qaydalarında dəyişiklik edilməsi və qabiliyyət imtahanlarının keçirilməsi ilə bağlı müraciət etdik. Qabiliyyət imtahanlarından sonra jurnalistikanı sevənlər bu sahəyə gəldilər. Canlı efir jurnalistin üstünə ikiqat məsuliyyət qoyur. Hər adam bu məsuliyyətin öhdəsindən gələ bilməz”.

B.Quliyevin fikrincə, radioda çalışanların sayının azalmasının bir səbəbi də canlı efirdə aparıcılıq etməkdən çəkinənlərin çox olmasıdır: "Əgər jurnalist peşəkardırsa, fərqi yoxdur, o, qəzetdə də tanına bilər, radioda da. Məsələn, elə jurnalist var ki, danışıq qabiliyyəti yoxdur, amma qələmi ilə artıq öz sözünü deyir. Düşünmürəm ki, jurnalist yalnız tanınmaq üçün televiziyaya və yaxud radioya meyil etsin.

Ola bilər ki, radioda tanınmaq və ya üzdə olmaq mümkün olmadığı üçün bu sahədə işləyənlərin sayı az olsun. Lakin radio və ya televiziyada çalışmaq üçün kiminsə şəxsi istəyi ilə yanaşı, eyni zamanda bacarığı olmalıdır. Radio jurnalistikası birbaşa canlı efiri əks etdirir.

Tədricən zaman bunu da nizamlayacaq və peşəkar, canlı efirdən qorxmayan jurnalistlər bu sahədə daha çox işləyəcəklər. Radioda çalışmaq televiziyadan belə məsuliyyətli sahədir. Heç kim birbaşa canlı efirə çıxmağa risk etmir. Ola bilsin, azalmanın səbəbi canlı efirdən qorxmaqdır. Zaman-zaman jurnalistin yaxşı təhsili, özünə inamı imkan verəcək ki, onların radioda çalışmasında artım müşahidə olunsun”.

"Xalq Cəbhəsi” qəzetinin baş redaktoru Elçin Mirzəbəyli kifayət qədər peşəkar və tanınan radio aparıcılarının olduğunu dedi:

"Görünür ki, televiziyaya can atan insanlar zahiri olaraq tanınmaq istəyirlər. Yəni kənardan kimlərsə onları görəndə tanısın və təbəssümlə qarşılasınlar. Bütün bunlar təbii hisslərdir və normal qəbul etmək lazımdır. İstənilən yaradıcı insanın daxilində müəyyən qədər şöhrətə meyillilik var. Hər kəs tanınmaq istəyir. Şübhəsiz ki, tanınmağın da müsbət və mənfi tərəfləri var. Tanınmaq bəzən insana müəyyən məhdudiyyətlər yaradır”.

E.Mirzəbəylinin sözlərinə görə, radio jurnalistikası klassik jurnalistikadır. Çap mediasında olduğu kimi, burada da kifayət qədər peşəkarlıq tələb olunur:

"Radioda görüntü olmadığı üçün aparıcı görüntünü sözlərlə yaratmaq məcburiyyətindədir. Hətta qəzetlərdə də müəyyən görüntü vermək olur. Amma bu, radio jurnalistikasında mümkün deyil. Bütün hallarda səhər tezdən radio verilişlərini dinləyəndə kanalları bir-bir dəyişirəm və təəssüflər olsun ki, bəzən söz yığınından başqa heç nəyə rast gəlmirəm. İnsanlar elə başa düşürlər ki, daha çox və uzun-uzadı danışmaq, səmimiyyəti oynamaq peşəkarlıq deməkdir. Bu aspektdən problemlər çoxdur. Hesab edirəm ki, radio jurnalistikası heç vaxt öz əhəmiyyətini itirməyəcək, əksinə, radionun əhəmiyyəti hər zaman artacaq və klassik bir media sahəsi kimi mövqeyini qoruyacaq. Amma bu sahəyə can atan jurnalistlərin sayı çox olsa, daha yaxşıdır. Necə ki, yazılı jurnalistikadan internet mediaya, yaxud televiziyalara üz tutan peşəkar jurnalistlər özlərini daha çox təsdiq etməyi bacarırlar. Çünki onlar müəyyən formalaşma prosesi keçirlər. Ona görə də radio jurnalistikası televiziyaya keçid üçün böyük bir tramplindir. Düşünürəm ki, radio jurnalistikasından televiziyaya keçən insanların daha çox uğur qazanmaq şansları olur. Çünki onlar sözün əhəmiyyətini, dəyərini və çəkisini bilirlər”.

Yeganə Bayramova

Şərq.- 2018.-16 noyabr.- S.11.