Sabir Gəncəlinin 90 illik yubileyidir

Yorulmaz tədqiqatçı ömrünün 68 ilini jurnalistika və elmi-tədqiqat işinə, milli mətbuatın öyrənilməsinə və təbliğinə həsr edib

Qocaman yazıçı-jurnalist, mətbuat tədqiqatçısı, tarix elmləri doktoru, qızıl qələm mükafatçısı Sabir Gəncəli - Məmmədovun 90 illik yubileyidir. Sabir Gəncəli 1932-cu ildə Gəncədə anadan olub. M.Ə.Sabir adına orta və ibtidai rəssamlıq məktəbini bitirib. 1952-1957-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsində ali təhsil alıb. 1958-1963-cü illərdə "Bakı" qəzetində, 1963-1967-ci illərdə “Azərbaycan qadını” jurnalı redaksiyasında ədəbi işçi, Azərbaycan Elmi Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunda baş elmi işçi işləyib. 1976-ildən 2010-cu ilədək “Azərbaycan qadını” jurnalının məsul katib vəzifəsində çalışıb. 1990-cı illərin əvvəllərində yeni yaranan bir çox qəzet və jurnalların - “Fermer” və “Vəfa” jurnalı, “Cik-Cik” qəzeti, “Səhnə”, “Dəli Kür” qəzetlərinin nəşrlərində fəal iştirak edib. Onların işıq üzü görməsində köməklik göstərib. 2000-2014-cü illərdə Azərbaycanın İctimai Siyasi Universitetinin professoru olan Sabir Gəncəli “Azərbaycan mətbuat tarixi” və “Jurnalistika sənətkarlığı” fənnindən dərs deyib.

Sabir Gəncəli ömrünün 68 ilini jurnalistika və elmi-tədqiqat işinə, milli mətbuatın öyrənilməsinə və təbliğinə həsr edib. 1947-ci ildən başlayaraq, Azərbaycanda maarif və mədəniyyətin, qadın azadlığı hərəkatının, qadın təhsilinin inkişafında böyük rolu olmuş ziyalı qadınlarımızın həyatından, nəcib xidmətlərindən bəhs edən 1200-dən çox məqalə, tarixi silsilə oçerk, sənədli hekayə, iki sənədli povestin müəllifidir. 1967-ci ildə “XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda maarif və mədəniyyətin inkişaf etdirilməsində Azərbaycan qadınlarının rolu” mövzusunda namizədlik, 1996-cı ildə Azərbaycan EA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunda “Azərbaycanda qadın təhsili və Azərbaycanın tərəqqipərvər qadınlarının maarifçilik fəaliyyəti (XIX əsrin ikinci yarısı - 1920 ilə qədər)” mövzusunda dissertasiya müdafiə edib, tarix elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alıb. Azərbaycan, rus, ingilis, ərəb, fars dillərində 30-a yaxın kitabın, o cümlədən 10 ensiklopedik toplunun müəllifi olan Sabir Gəncəli əsərlərində ilk dəfə olaraq milli mədəniyyətimizin görkəmli xadimləri Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, ilk publisist qadın Şəfiqə Əfəndizadə, ictimai xadim Həmidə Cavanşır, ilk dramaturq xanım Səkinə Axundzadə, görkəmli akademik Zərifə Əliyeva haqqında bəhs edib. Həmçinin, Azərbaycanın ilk maarifpərvər qadınları: Hənifə Məlikova, Mədinə Qiyasbəyli, Xədicə Ağayeva, Sara Vəzirova, Nazlı Tahirova və yüzlərlə elm, mədəniyyət, maarif, incəsənət xadımləri barədə ətraflı bilgilər dərc edib.

Sabir Gəncəlinin elmi-publisistik fəaliyyəti Azərbaycanın dövlət və ictimai təşkilatları tərəfindən də yüksək qiymətləndirilib. 2015-ci ildə Azərbaycan mətbuatının inkişafındakı xidmətlərinə görə, Prezident İlham Əliyevin fərmanı ilə Tərəqqi medalına, iki dəfə "Qızıl qələm" mükafatına, 2006-cı ildə Beynəlxalq Dinlərarası və Dünya Sülh Federasiyaının Sülhməramlı səfiri fəxri adına, Azərbaycan Mətbuat Şurasının fəxri diplomuna layiq görülüb. “Bakı”- “Baku” qəzetlərinin özülünü qoyanlardan biri olub.

Sabir Gəncəli səylə, səbr və təmkinlə, inadkarlıqla, eyni zamanda böyük həvəslə tədqiqatlar aparıb, tarixin qaranlıq səhifələrinə işıq salıb. İki yüz ildən də çox tarixi bir dövrü araşdıran, milli oyanış dövrünün təbəddülatlarına, xalqın ictimai həyatında baş verən bütün hadisələrə özünün elmi araşdırmaları ilə cığır açan Sabir Gəncəli elmi-ədəbi yaradıcılığını özünəməxsus orijinallıqla inkişaf etdirib. Bütün bunlar Sabir müəllimin yaradıcı axtarışlarının məhsulu olan 30-dan çox kitabında – monoqrafiyalar, ensiklopediyalar, tədqiqat xarakterli publisistik əsərlərində cəmləşib.

Sabir Gəncəli mətbuatda çalışdığı uzun dövr ərzində həcmindən, janrından asılı olmayaraq hər bir əsərində əsas mövzusu qadınlar olub. Demək olar ki, bütün yaradıcılığını qadınlara həsr edib. “Azərbaycan qadını” jurnalında məsul katib işləyən S.Gəncəlinin qəhrəmanları Azərbaycanın maarif və mədəniyyətinin tərəqqisinə çalışan, qadın azadlığı uğrunda mübarizə aparan, yeni həyat quran, ailə, övlad qayğısı çəkən, həyatımıza dayaq olan qadınlardır. Sabir müəllim Azərbaycanda qadın təhsilinin tarixini tədqiq edən ilk elmlər doktorudur. Onun qələminin məhsulu olan "Azərbaycan maarifpərvər qadınları”, "Azadlıq yollarında”, " Azərbaycan şanlı qızları”, "Nurlu ömürlərinin dastanı”, İşıqlı ömürlər, kövrək talelər” və b. kitabları yurdumuzun mərd, azadlıqsevər qadınlarının nəcib xidmətlərindən bəhs edir. Onun "Hər sətirdə bir tarix...” ensiklopedik toplusunu Azərbaycan qadınlarının həyat salnaməsi adlandırmaq olar. Mübaliğəsiz demək olar ki, Sabir Gəncəlinin bütün kitabları azərbaycançılıq ideyalarının təşəkkülü və formalaşması, ictimai fikir tarixini, xalqın inkişafı prosesini izləyən tədqiqatçıların, ailə dəyərlərinə önəm verən, milli mənsubiyyətimizi, kimliyimizi öyrənməyə maraqlı olan hər bir ziyalının, tədqiqatçının masaüstü kitabı olmağa layiqdir. Çünki Sabir müəllimdən əvvəl bu məsələlərlə bağlı arxivlərdə, kitabxana, muzey, şəxsi fondlarda əsrlərin yadigarı olan qovluqları, sənədləri əhatəli şəkildə və geniş prizmadan tədqiq edən olmayıb. S.Gəncəlidən sonra bu sahələrdə araşdırma aparanlar ilk mənbə kimi məhz onun tədqiqatlarına söykəniblər. Onlardan bəhrələnib və iqtibaslar ediblər. Adətən, böyük həcmli, əhatəli bir işi görüb-başa çatdıran tədqiqatçı üçün “bu adam bir institutun görə bilmədiyi işin öhdəsindən ləyaqətlə gəlib” deyirlər. Sabir Gəncəli də həmin ziyalılardan, dəyərli tədqiqatçılardandır. Özünün də ifadə etdiyi kimi 2009-cu ildən, “Hər şeyi olduğu kimi...” adlı xatirə kitabının çap olunmasından sonrakı dövr ömrünün elmi-tədqiqat, ədəbi və jurnalistlik fəaliyyətinin ən məhsuldar illəri olub. Sabir Gəncəlinin 2018-ci ildə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyi ərəfəsində 6 ensiklopedik toplusu, “Azərbaycan”, “Respublika”, “Ədəbiyyat”, “Şərq” və s. qəzet, jurnallarda onlarla elmi-publisist məqalələri dərc olunub.

Onun xidmətləri akademik Cəmil Quliyev, professor Fəridə Məmmədova, Şövqət Tağıyeva, Tamilla Musayeva, Məhəd Sofiyev, Adil Məmmədov, professor Abbas Zamanov və başqa alimlərimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Gənclik dövründən ömrünü elmi və bədii yaradıcılığa həsr edən Sabir Gəncəli dinclik bilmədən uzun illər ayrı-seçkilik siyasəti ucbatından xalqdan gizlin saxlanılmış milli-mədəni irsi, dəyərləri arayıb-araşdırıb, monumental əsərlər yaradıb. O, Azərbaycan tarixşünaslığında və mənbəşünaslığında yeni səhifə açıb.

Dəyərli mətbuat tədqiqatçısı 2017-ci ildə “Şərq” qəzetinə təşrif buyuraraq redaksiya daxilində yaradılmış “Milli Mətbuat Tarixi Muzeyi”nin də qonağı olmuşdu.

Qəzetin baş redaktoru Akif Aşırlı qocaman tədqiqatçıya muzeydəki tarixi sənədlər, fotolar və digər eksponatlar barədə məlumat vermişdi. Sabir Gəncəli öz şəxsi arxivində olan dəyərli foto və sənədləri də Muzeyə hədiyyə etmişdi. Azərbaycanın ilk maarifpərvər qadınlarından biri, maarif xadimi, yazıçı, publisist Şəfiqə xanım Əfəndizadənin blaknotunu da eksponatlar arasına qatmışdı.

Yorulmaz tədqiqatçı Sabir Gəncəliyə ömrünün zirvəsinə doğru irəlilədiyi yolda sağlam həyat tərzi, xoş ovqat, müdrik çağında tükənməz yazıb-yaratmaq eşqi, barlı-bəhərli ömür arzulayırıq.

İsmayıl Qocayev

Şərq 2022.- 6 mart.- S.6.