Vətəni, İstiqlalı tərənnüm edən
şair
Məmməd
Arazın 92 yaşı
tamam oldu
Azərbaycançılıq
ideyasının təbliği
Vətənpərvər şairimiz Məmməd Arazın Azərbaycana bəxş edildiyi günlərin içindəyik.
1933-cü il oktyabr ayının 14-də Naxçıvanın
Şahbuz rayonu, Nursu kəndində ömrünü Vətəninin
tərənnümünə, vətən torpağı
üzərində gəzənləri
isə həqiqi vətəndaş olmağa
səsləməyə həsr
edəcək insan dünyaya gəldi. Adını Məmməd qoydular, amma o, qəlbində əbədi
Azərbaycan sevgisi yaşadan milyonların Məmməd Arazı oldu. Yaşasaydı, bu gün 92 yaşı tamam olacaqdı. 71 yaşında
dünyadan köçdü,
“dünya heç kimin”, deyən şair. 71 il ömür sürdü, amma qəlbinin odu, atəşi ilə, yana-yana qələmə aldığı
əsərləri qərinələr
keçəcək, yenə
də Azərbaycan insanının dilindən
düşməyəcək. Çünki Məmməd
Araz Vətəni təmsil edir. Məmməd Araz Azərbaycan sevgisinin ən bariz örnəyidir.
Azərbaycan! Mayası nur, qayəsi nur ki
Hər daşında alov dilli ox ola bilər.
Azərbaycan, deyiləndə ayağa
dur ki,
Füzulinin ürəyinə toxuna
bilər!
Bu sətirlərin müəllifini
Vətəndən ayrı
necə təssəvvür
etmək olar axı?!.
Məmməd Arazın həyat
yoluna qısaca nəzər salsaq, görəcəyik ki, sadə
həyat tərzi keçirən şair qələmi heç vaxt əlindən yerə qoymayıb. Doğulduğu kənddə
orta məktəbə
gedib, məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Pedaqoji İnstitutuna daxil olub. Tələbəlik illərində institutda yazıçı İsmayıl
Şıxlının rəhbərlik
etdiyi ədəbiyyat dərnəyinin məşğələlərində
fəal iştirak edib. Tələbə ikən qələmə aldığı "Yanın,
işıqlarım" şeiri
1952-ci ildə çap
edilib. 1954-cü ildə
ali təhsilini başa vuran Məmməd Araz əmək fəaliyyətinə
doğma kəndindəki
orta məktəbdə
müəllimliklə başlayıb.
Sonra Bakıya köçüb
Azərbaycan SSR Nazirlər
Soveti yanında Baş Mətbuat İdarəsində müvəkkil
işləyib. 1959–1961-ci illərdə
Moskvada Yazıçılar
İttifaqı nəzdindəki
Ali Ədəbiyyat Kurslarının
müdavimi olub. Sonra
"Ulduz" jurnalının
məsul katibi, "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində,
Azərbaycan Dövlət
Nəşriyyatında baş
redaktorun müavini işləyib. Məmməd
Araz 1974-cü ildən
ömrünün sonuna
kimi "Azərbaycan Təbiəti" jurnalının
baş redaktoru olub. Uzun müddət
Azərbaycan Yazıçılar
İttifaqının poeziya
bölməsinə rəhbərlik
edib. Xidmətlərinə
görə Azərbaycan
Respublikasının İstiqlal
ordeni, medal və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanları ilə təltif edilib. Zatən xalqın şairi olan Məmməd Araza 1991-ci ildə rəsmi qaydada Xalq şairi fəxri adı verilib. Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına milli mükafatın
laureatı olub.
1993-cü ildən onun
adına "Məmməd
Araz" mükafatı
təsis edilib. Məmməd Araz
2004-cü ilin 1 dekabrında
71 yaşında vəfat
edib. Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.
Azərbaycan!... Qayalarda bitən
bir çiçək...
Azərbaycan, çiçəklərin içində qaya...
Mənim
könlüm bu torpağı vəsf edərək,
Azərbaycan dünyasından baxar
dünyaya.
Məmməd Araz şeirləri
Vətəni sevməyi
öyrədir, Vətən
uğrunda savaşmağı,
onu qorumağı tərənnüm edir. Vətən necə sevilməlidir” sualına ən dəqiq cavab Məmməd Araz şeirlərinin hər bir sətrindədir.
Sən bu yurda söykəlisən,
bu yurd sənə,
Keşiyində dursan belə neçə sənə,
Ayaq üstə yatsan belə neçə sənə:
Sən bu yurda söykəlisən,
bu yurd sənə!
Son atəş də, son zərbə də səninkidir,
Oğul
əsgər, əsgər
oğul - mərd igiddir,
Mərd
ölsə də mərdlik ölmür, hünər ölmür;
Hünər ölmür, mərdlik
ölmür - əsgər
ölmür.
Mən bilmirəm, hardan boy al,
hara dırman,
Mən bilmirəm, göyə ucal, yerə quylan,
Babaların məzarını qoru,
qardaş!
Ataların vüqarını qoru,
qardaş!
Körpələrin yuxusunu qoru, qardaş!
"Vətən ölməz"
duyğusunu qoru, qardaş!
"Hünər ölməz"
nidasını qoru, qardaş!
Od yurdunun
odasını qoru, qardaş!
Belə anladır
Məmməd Araz Vətəni sevməyi. Hər bir gəncə
öyrədir Vətəni
necə qorumaq gərəkdiyini. Vətən
– Azərbaycan Məmməd
Araz üçün keçilməz səddir.
Hər şeydən, hamıdan, hər kəsdən keçmək
olar, Vətəndən
əsla! “Səndən
qeyri bir hamımız ölə billik! Səndən qeyri biz hər
şeyi bölə billik!”,
deyə hayqırır
şair. Və bunu hər bir
vətəndaşın həyat
amalı hesab etməsini istəyir. Çünki Vətən
daşı olmayandan, olmaz ölkə vətəndaşı!.
Məmməd Arazın 90 illik yubileyi keçirilən zaman Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Humanitar
Elmlər Bölməsi
və Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun
birgə təşkilatçılığı
ilə “Milli təfəkkür və tarixi yaddaş şairi Məmməd Araz” mövzusunda elmi konfrnas təşkil
olunmuşdu. Konfransda çıxış edən
AMEA-nın prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli “Məmməd
Araz milli müstəqillik uğrunda
aparılan mübarizənin
önündə gedən,
əsərləri ilə
ölkəmizdə istiqlal
hərəkatına böyük
dəstək verən
qüdrətli Azərbaycan
şairidir. Şairin poeziyası, eyni zamanda ölkəmizdə ötən əsrin
50-60-cı illərində, sovet ideologiyasının öndə olduğu bir dövrdə xalqa, vətəninə, milli ideallara, ölkənin inkişafına,
milli-mənəvi dəyərlərin
qiymətləndirilməsinə həsr olunmuş bir ədəbiyyat kimi də Azərbaycan
ədəbiyyatı tarixində
əbədi yaşamaq
haqqı qazanıb”. Akademik diqqətə çatdırıb ki, yaradıcılığında əsasən Vətən,
torpağa bağlılıq,
vətəndaşlıq, vətənpərvərlik
mövzularına müraciət
edən şairin bir çox şeirləri bu gün də öz aktuallığını
qoruyub saxlayır, dillər əzbəridir. Məmməd Araz yaradıcılığı milli
təfəkkür, milli
yaddaş, Vətənə,
torpağa bağlılıqla
yoğrulub. Məmməd
Arazın başlıca
ilham mənbəyi tarixi minilliklərə söykənən və tarix səhnəsində həmişə öz sözü, mövqeyi olan Azərbaycandır. Həmin tədbirdə çıxış edən
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin
şöbə müdiri
Ramiz Qasımov Məmməd Araz poeziyasını “Azərbaycan
ünvanlı poeziya” adlandırıb: “Məmməd
Araz vətəndaş
qeyrətli ədəbiyyat
nəhəngidir. Bu görkəmli şair həm də milli azadlıq ideyalı əsərləri
ilə istiqlal şairi olaraq əbədi şöhrət
qazanıb. Məmməd
Arazın yaradıcılığında
vətən sevgisi, vətənpərvərlik, ümumiyyətlə,
azərbaycançılıq motivləri öndə gəlir. Şairin ilk sözü Vətəndən başlayıb,
Vətəndə də
bitir. “Ürəyimsiz
kəlmə yazan deyiləm”, - deyən sənətkar bütün
varlığı ilə
özünü Vətənə
həsr etdiyi şeirlərində əsl,
nümunəvi bir vətəndaş kimi ifadə edir, xalqına bağlı olan ədib bütün yaradıcılığı
boyu əsərləri
ilə sanki vətəndaşlıq himnləri
yaradır. Akademik Kamal Abdullanın dediyi kimi: “Məmməd
Arazın sevgisinin kökündə yalnız
və yalnız Vətən dayanır”. “Ana yurdum, hər
daşına üz qoyum, Hər dərəndə çaldığım
saz yaşayır”- deyən ədib üçün ana yurdu bir səcdəgah,
insanı kainatın sirri-sehri, incisi olaraq əbədiyyətə
qovuşduran məbədgah,
məzargahdır. Xalq
şairi Məmməd
Araz həm də o sənətkardır
ki, “Vətən daşı olmayandan olmaz ölkə vətəndaşı”, - deyə
vətəndaşlıq konsepsiyasını
irəli sürüb.
Buna görə də: Vətən mənə oğul desə nə dərdim, mamır olub qayasında bitərdim”, - deyən şairin misraları vətəndaşlıq şəhadətinin
özünəməxsus poetik
dillə ifadəsidir.
“Mənim yurdum hardan başlar? - ürəyimin kandarından...”
- deyən şairin yaradıcılığında Azərbaycan bütün mənəvi böyüklüyü,
qüdrətilə əks
olunur. Məmməd Araz yaradıcılığı
və bədii düşüncəsində Azərbaycan
bir Dünyadır, Kainatdır”.
Xalq şairinin
bu misraları hər birimizin dilinin əzbəri deyil, həm də Vətənini sevən hər bir azərbaycanlının
həyat amalı olmalıdır:
Bu gün
gərək
Hər anımız
Vətən! – desin!
Qılıncımız, qalxanımız
Vətən! – desin
Ölənlərin əvəzinə
Qalanımız Vətən! – desin.
Vətən! – desin
Qəlbimizin hər duyğusu,
hər vurğusu
Vətən! – desin.
Fərqi yoxdur,
harda olaq,
Zamanımız, məkanımız
Vətən! – desin.
Məlahət Rzayeva
Şərq .- 2025.- 16 oktyabr (¹188).- S.6.