"Təcridxanaya getmək mənim üçün çox çətin olur"

İradə Cavadova: "Orda bəzən hiss edirəm ki, mənə vəkil yox, sırf qadın kimi baxırlar"

-Bir çox vəkillər saat 7, 8-dən sonra telefonlarını keçirir. Mənim müştərim isə bazar günü saat 12-də də mənə zəng vura bilir...

Rubrikamızın budəfəki qonağı vəkillikdən başqa həm də Qeyri-Hökumət Təşkilatının rəhbəri kimi tanınıb. Etiraf edək ki, növbəti müsahib kimi İradə Cavadovanın üzərində dayanmağımıza səbəb təkcə onun fəaliyyəti olmadı. Bu işlərin öhdəsindən bir qadının necə gəlməsi bizi daha çox düşündürürdü. Müsahibənin vaxtını dəqiqləşdirmək elə də asan olmadı.

İşgüzar xanımın bir saat vaxtını almaq üçün bir neçə gün "dəridən-qabıqdan çıxdıq". İradə Cavadovanın iş qrafikinin nə qədər gərgin olmasının müsahibənin gedişində özümüz də şahidi olduq. Güc-bəla ilə əldə etdiyimiz bir saatı da vəkil xanımın sayğıdəyər müştəriləri bizə çox görmüşdülər deyəsən.

Bu qənaətə İradə xanıma gələn telefon zənglərindən və köməkçisinin içəri girərək kimlərinsə onunla görüşmək istəyində olması barədə məlumatını eşidəndən sonra gəldik. Söhbətimizə isə ənənəmizə sadiq qalaraq müsahibimizin hüquqşünaslıq sevdasından başladıq...

- Mən uşaqlıq dövründən hüquqşünas olmaq istəmişəm. Amma ailədə buna etiraz ediblər. Deyiblər ki, bu, qadın işi deyil. Valideynlərimin sözündən də çıxa bilmirdim. Bu baxımdan düşünürdüm ki, məktəbi bitirəndən sonra onların istədiyi instituta daxil olum, amma oranı bitirəndən sonra hökmən öz istədiyim yerə sənəd verim. Mənim anam çox istəyirdi ki, həkim olum. Mən isə nəyə görəsə həkim olmaq istəmirdim. Hesab edirdim ki, həkim olmaq üçün gərək çox böyük istedadım olsun. Anam tibbə daha meyilli idi . Məktəbi bitirəndən sonra Tibb Universitetinə sənədlərimi verdim. Təbii ki ailəmin istəyi ilə. Üç imtahandan keçdim. Lakin sonuncuda özüm şüurlu şəkildə komissiyanın üzvlərinə boş vərəq verdim, heç nə yazmadım. Təbii ki, iki aldım və keçmədim. Hüquq fakültəsinə daxil olmaq üçün o zaman onsuz da iş "staj"ın olmalı idi, o baxımdan heç nə itirmədim və sonda istədiyim universitetə daxil oldum və artıq valideynlərimi də razı sala bildim. Bakı Dövlət Universitetinə sənədlərimi təqdim etdim və qəbul oldum.

Pafos üçün demirəm, amma doğrudan da öz peşəmi sevirəm. Lakin qeyd etməliyəm ki, bizim peşəmiz çox çətin bir peşədir. Həm də insan kimi çox emosionalam. Hər bir müştərimin dərdi ilə demək olar ki yaşayıram. Bu, professional cəhətdən bir az yaxşı deyil.

- İş fəaliyyətinizə nə vaxtdan start vermisiniz?

- Hüquq fakültəsinə daxil olduqdan sonra paralel olaraq universitetin özündə çalışırdım. Cəfər müəllimin rəhbəri olduğu Cinayət prosesi kafedrasında laborant olaraq işləyirdim. Cəfər müəllim yaxşı müəllim olmaqla yanaşı, həm də çox gözəl insan idi. O dövrdə ona "kristal Cəfər" deyərdilər, çünki rüşvət almırdı. Sonra Məhkəmə Ekspertiza İnstitutuna keçdim. Orda kiçik elmi işçidən şöbə müdirinə kimi yüksəldim. Sonra müəyyən səbəblərə görə Əmək Nazirliyinə keçmişdim, orda hüquqşünas işləmişdim. Ali Attestasiya Komissiyasında elmi katib vəzifəsində də çalışmışam.

- Vəkilliyə gəlişiniz necə oldu?

- Mən lisenziyalı hüquqşünas kimi fəaliyyətə başlamışdım və nümayəndə qismində məhkəmələrə çıxırdım. Vəkilliyə 2001-ci ildən başlamışam. Dövlət strukturlarında işləmişdim deyə, heç bir zaman prokuror və ya hakim olmaq arzusunda olmamışam. Düzdür, dövlət strukturundan çıxdıqdan sonra hakim olmaq üçün keçirilən ilk imtahana qatıldım. Amma ondan sonra heç bir zaman buna cəhd göstərməmişəm.

- İlk imtahandan keçmədiniz deyə, növbəti dəfə bəxtinizi sınamadınız, yoxsa başqa səbəblər vardı?

- Məsələ burasındadır ki, imtahandan sonra nədənsə topladığımız balı demədilər. Heç kim bilmirdi ki, neçə bal toplayıb. Sadəcə, qəzetdə çıxmışdı ki, kimlər keçib müsabiqədən. Mənim üçün maraqlı idi ki, nə qədər bal toplamışam. Bir dəfə təsadüfən orda işləyən bir yoldaşı gördüm. Mənə dedi ki, yetərincə bal toplamışam. Amma peşman deyiləm ki, keçməmişəm.

- Ekpertiza İnstitutundan çıxmağınızın səbəbi nə oldu?

- Onu demək istəməzdim, amma mən sevinirəm ki, Ekspertiza İnstitutundan getmişəm.

- Özünüz getmisiniz, yoxsa kənarlaşdırdılar?

- Təbii ki özüm getmişəm, amma səbəbini demək istəməzdim. Mənim işlədiyim şöbə Kriminalogiya şöbəsi idi. Sırf elmə aid olan bir şöbə idi. Ekspert kimi fəaliyyət göstərmirdik, ancaq elmi araşdırmalarla məşğul idik. O qədər də maraqlı deyildi. Bizim şöbədə əməkdaşlar çox passivləşirdi.

- Ailəniz hüquqşünas olmağınıza niyə etiraz edirdi ki?

- Mənim atam da hüquqşünas idi. Düşünürdülər ki, çətin peşədir. Fikirləşirdilər ki, hüquq-mühafizə orqanları qadın peşəsi deyil. Əvvəlcə belə bir fikir var idi ki, hüquqşünas, prokuror kişi olmalıdı. Ancaq VVAQ müdiri qadın ola bilər. O zaman hüquq fakültəsində də qadınlarımız az idi. İndi maşallah çoxdu, amma rəhbər vəzifələrdə qadınlarımız azdı. Bundan başqa mən ailənin yeganə uşağıyam. Yeganə uşaq olanda bütün peşələri ona yiyələndirmək arzusu olur.

- Hakimliyə imtahandan keçmədiniz. Bundan sonra?

- Mən bayaq da qeyd etdiyim kimi lisenziyalı hüquqşünas kimi fəaliyyət göstərirdim, proseslərə çıxırdım nümayəndə kimi. Kollegiyanın üzvü deyildim. 2001-ci ildə İnsan Hüquqları üzrə Maarifləndirmə İctimai Birliyi yaratdıq. Və mən artıq həmin QHT-nin nəzdində fəaliyyət göstərməyə başladım. Burda insan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olurduq. Bu da vəkilliklə demək olar ki, eyni bir məsləkdir. Məmnun idim öz fəaliyyətimdən, vəkilliyi də çox sevdim. İnsanları, onların hüquqlarını müdafiə edirsən. Təxminən həkimlik peşəsinə də yaxındır. İnsanlara növbəti həyat bəxş etməyə çalışırsan.

- Vəkillər Kollegiyasına keçməyiniz necə oldu?

- O zaman bir sıra lisenziyalı hüquqşünaslar, içi mən qarışıq forum yaradıldı. Və Hüquqşünaslar Forumu vəkillər və vəkillik qanunu və üzvlüklə bağlı müəyyən reformaların aparılmasına nail oldu və onun nəticəsində lisenziyali hüquqşünaslar Vəkillər Kollegiyasına üzv oldular (120-dən artıq vəkil).

- Azərbaycanda vəkil olmaq çətindir, yoxsa asan?

- Çətindir. Çünki hər bir hüquqşünas üçün əsas məsələ müştərisinin hüquqlarının keyfiyyətli müdafiəsidir. Bilirsiniz, vəkilin müdafiə etdiyi şəxs haqsız olaraq həbs edilib və ya cəzaya məhrum qalanda və vəkil onu müdafiə edə bilməyəndə izah edə bilmirsən ki qanunla bu belə olmalıdır. Amma əfsuslar olsun ki, heç də hər zaman qanun yazıldığı kimi olmur. Yox, əgər müdafiə edə bilirsən və işi udursansa, o zaman çox məmnun qalırsan və bu uğura müştəridən çox sevinirsən. Çünki bu onun uğuru olmaqla yanaşı, həm də vəkilin uğuru və rahatçılığıdır. Amma o uğuru əldə edə bilməyəndə və dərk edəndə ki, bu, artıq səndən asılı deyil, müxtəlif siyasi və digər bəhanələr var, çox pis vəziyyətdə qalırsan. Fikirləşirsən ki, mən onu müdafiə edə bilmədimsə, köməkliyimi göstərə bilmədimsə, onda mən nəyə görə ona vəkillik edirdim. Düzdür, vəkil olmayanda həmin müştərinin vəziyyəti daha da gərgin olur. İstintaqda təzyiqlər də ola bilər, müstəntiq tərəfindən boş kağıza qol da çəkdirilə bilər. Amma vəkildən vəkilə fərq var. Əgər vəkil mübarizdirsə, müstəntiqin yaxasından tuta bilirsə ki, sən haqsız yerə bunları etmisən, bu, başqa məsələ. Məhkəmələrdə vəkillərin çox problemləri olur. Bundan başqa, vəkil hər zaman istintaqda müştərisini müdafiə etmir. Adətən istintaq bitir, bundan sonra məhkəmə mərhələsində müdafiəyə başlayır. Və bu zaman artıq istintaq öz işini görmüş olur. O qədər maddələr yükləyirlər ki. Soruşursan müştəridən deyir ki, oxumadan qol çəkdim, ya latın qrafikasını bilmirəm, ya heç bu mənim qolum deyil və ya fiziki təzyiqə məruz qalmışam. Və təbii ki, müəyyən müddət keçdikdə hansısa zorakılığı, təzyiqi və s. sübut etmək çətin olur və bəzən heç mümkün də olmur.

Ən müxtəlif problemlər ortaya çıxa bilər. Bu baxımdan cinayət işindən fərqli olaraq mülki iş daha rahatdır. Lakin bunun da xüsusiyyətləri olur. Bəzən qanunvericilikdə boşluqlar var ki, onu həm belə tətbiq etmək mümkündür, həm də əksinə.

- Azərbaycanda vəkillərin adətən makler rolunu oynaması kimi bir rəy formalaşıb. Yəni ittiham tərəfi və ya məhkəmə ilə ittiham edilən arasında pul sövdələşməsi aparır vəkil. Razısınızmı bu bənzətmə ilə?

- Demək olar ki, Azərbaycanda məhkəmələr müstəqil deyil. Cinayət işlərində dövlət ittihamçısının hakimə təzyiqi olur. Və təbii ki, bu zaman hakim müstəqil qərar verə bilmir. Belə hallar da olur ki, hətta hakim bəraət hökmü vermək istəsə belə, prokurorluq ona təzyiq göstərir və o, sonradan veriləcək protestdən ehtiyatlanır. Mən hələ siyasi sifarişləri nəzərə almıram .

Vasitəçi məsələsinə gəldikdə isə əvvəla, bütün vəkillər vasitəçi deyillər. İkincisi də bəli, olur ki, vəkil məcburdur danışığa getsin. Çünki buna həmin o dövlət orqanı məcbur edir. Və bu, artıq müştəridən asılıdır. Əgər müştəri buna getmək istəyirsə və xahiş edirsə, vəkillər bunu edirlər. Əlbəttə ki, bunu hamısına aid etmək olmaz. Amma desəm belə hallar olmur, qeyri-səmimi olardı.

- Fəaliyyətiniz dönəmində belə danışıqlar olub?

- Bilirsiniz necədir, hakimə izah etməyə çalışmışam, sübutlar təqdim etmişəm və sairə. Mən həm də QHT rəhbəri kimi tanınıram deyə, heç etik baxımdan da düzgün deyil ki, gedib qeyri-qanuni hansısa hərəkətlər edim.

Savadlı, mübariz, prinsipial vəkillərimiz var və onlar çox yaxşı işləyirlər. Əgər burda məhkəmə instansiyalarında bəzi işləri uduzurlarsa, o zaman işi yaxşı aparanlar (yəni iddianın düzgün verilməsi, vaxtında və düzgün vəsatətlərin, şikayətlərin verilməsi və sairə) əmindilər ki, beynəlxalq məhkəmədə ədalətli qərara nail olacaqlar. Yaxşı vəkil bilir ki, artıq Avropa Məhkəməsi var, BMT-nin müvafiq orqanları var və ədalətli qərarlar olacaq.

- Qadın olmağınız vəkillik fəaliyyətinizdə üstünlüyünüzdür, yoxsa əksinə?

- Elə məsələlər var ki, üstünlüyümdür, amma elə məsələlər də var ki, əngəl törədir. Daim hiss etmişəm ki, mən prosesə çıxanda və koloniyaya gedəndə daha çox hörmət olunur. Amma mənim üçün təcridxanaya getmək çətin olur. Təcridxanaya gedəndə, orda bəzən hiss edirəm ki, mənə vəkil kimi yox, sırf qadın kimi baxırlar.

- Bəs QHT rəhbəri olmağınız?

- Bəzi hüquq-mühafizə orqanları çalışır ki, mən onların saxlanma yerlərinə getməyim. Gedib-gələndən sonra eşidirəm ki, müvəkkilimə müxtəlif təzyiqlər edirlər ki, mən növbəti dəfə ora getməyim. Ona görə ki, həm də QHT rəhbəriyəm. Bir QHT rəhbəri kimi təbii ki, mən də KİV-lə işləyirəm və neqativ hallar barədə dərhal ictimaiyyəti məlumatlandırıram.

- Ən maraqlı prosesiniz hansı olub?

- Mənim bütün proseslərimin hamısı maraqlıdır. Çünki hər bir işimə ürəkdən yanaşıram, sonda da hər bir müştərimlə dostlaşıram. Birini qeyd edim: bir oğlan vardı, maşın satışı ilə məşğul olan bir yoldaş idi. Şər atmışdılar ona. Problemli bir situasiya yaranmışdı və həbs etmişdilər həmin oğlanı. Cavan ailə idi, körpə uşağı vardı. Məhkəmə zalından onu buraxdılar. Bəlkə ondan çox mən sevinirdim. Biz sübuta yetirə bildik ki, həmin adamın günahı yox idi. Borc məsələsi idi, sadəcə notariat qaydada izah olunmamışdı. Biz şahidlər tapdıq, sanballı sübutlar təqdim edə bildik. Onu da deyim ki, rüşvət vermədik (gülür). Artıq heç bir qaranlıq məqam yox idi. Nəticədə onu zaldan azad etdilər. Özümü o qədər rahat hiss edirdim ki, həddən artıq çox sevinirdim. Bilirsiniz, bəraət hər vəkilin fəaliyyətində olmur. Mənim bir işim vardı, dövlət hesabına çıxırdım həmin işə. Dövlət hesabı da belədir ki, bir saatı 99 qəpiyə çıxırsan. Ona görə də vəkil dövlət hesablı işlərə maraqsız gedir. Çünki vaxtını, gücünü sərf edir həmin işə. Və burda artıq məhkum istəyir ki, vəkil gəlsin, onunla təcridxanada görüşsün. Gedə bilmirsən. Çünki səmimi deyim ki, pulsuz vəkillik etmək olmur. Bu, mümkün olan iş deyil. Çünki sənin artıq digər müqaviləli müştərilərin var ki, məsuliyyətin daha çox onların qarşısında olur. Belə olan təqdirdə isə sən dövlət hesabına, 99 qəpiyə çıxa bilmirsən. Bu baxımdan da çox zaman vəkillər imtina edir. Amma vəkillik fəaliyyətinə başlamış insanlar üçün bu, bir təcrübədir. Cinayət işində təqsirləndirilən şəxsin hökmən vəkili olmalıdır. İmkanı yoxdursa, həmin şəxsi dövlət özü vəkillə təmin edir. Amma əksər hallarda hakimlərimiz neynirlər - Təqsirləndirilənlərə deyirlər ki, bir dənə imtina ərizəsi yaz, neynirsən vəkili, özüm həll edəcəm. Dəfələrlə bunun şahidi olmuşam.

- Bəs dövlət hesabına işə çıxmaq hansı prinsiplə həyata keçirilir?

- Vəkillər Kollegiyasına siyahı gedir ki, bu qədər cinayət işi var, filankəslər vəkillə təmin olunmalıdır. Kollegiya hüquq məsləhətxanaları arasında bölgü aparır. Məsləhətxanaların rəhbəri də cədvəl müəyyənləşdirir və vəkillər növbəlilik prinsipləri ilə həmin işlərə çıxırlar. Nəsimi rayon Polis İdarəsi ilə bizim məsləhətxananın əməkdaşlığı var. Orda bir iş olanda polis idarəsinin növbətçisi zəng edir ki, təcili vəkil lazımdır. Mən bir dəfə Nəsimi rayon Polis İdarəsinə çıxdım, müstəntiq dedi ki, bir də o xanımı bura göndərməyin. O qədər suallar verdim ki, müstəntiq bezdi.

Şərq.- 2009.- 1 oktyabr.- S. 5.