"Azərbaycan ədəbiyyatı Çingiz Abdullayevin timsalında dünya ədəbiyyatında özünəməxsus yeri tutub"

Vahid Aslan: "Əgər amerikalı azərbaycansayağı əsərlər yazmaq istəmirsə, biz niyə amerikansayağı əsərlər yazmaq üçün özümüzü zorlayaq?!" Yazıçı-publisist Vahid Aslanın "Təzadlar"a müsahibəsi

- Vahid bəy, bu gün qərbdə ədəbi proses cəmiyyətin inkişafında mühüm təsirə malikdir. Xüsusilə, maraqlı ədəbi əsər cəmiyyəti silkələyər, geniş diskusiyalara səbəb olar və s. Sizcə, bizdə niyə belə bir proses yaşanmır?

- Nəzərə alsaq ki, yaşadığımız dövr özü qlobal mənada "İnformasiyalar müharibəsi" dövrüdür, onda sözün gücünü, dolayısıyla ədəbi əsərin gücünü daha yaxşı anlayarıq. Əlbəttə ki, söhbət sırf demokratik və sözün, fikrin azad olduğu cəmiyyətdən gedir. Belə bir cəmiyyətdə yazıçı da azad olur və rastlaşdığı problemi azad sözün və istedadının hesabına diqqət çəkən hadisəyə çevirə bilir. Beləliklə, yuxarıdan aşağı mövcud cəmiyyətin bütün zümrələri yazarın ortalığa qoyduğu əsərlə hesablaşmağı özünə borc bilir ki, bu da həmin cəmiyyətin özünün tezliklə əsərdə qabardılan problemlərdən azad olub, inkişaf etməsində mühüm rol oynayır. İndi gəlin haqqında danışmaq istədiyimiz cəmiyyətlə, mühütlə bizim Azərbaycan cəmiyyətini və ədəbi mühütini müqayisə edək. Elə buradan da sizin sualınızın riyazi dəqiqliklə hesablanmış cavabını alardıq.

- Bütöv Azərbaycan ideologiyası şəxsən sizin yaradıcılığınızda və ümumilikdə, ədəbiyyatımızda yetərincə özünə yer tutubmu?

- Yaradıcılığıma az-çox bələd olanlar bilirlər ki, bu mövzu mənim düşüncələrimin, o cümlədən əsərlərimin ana xətti olub. Bu nöqteyi-nəzərdən də hesab edirəm ki, bu sualı mənə heç də təsadüfi vermədiniz. Hələ 1989-cu ildən, yəni Dağlıq Qarabağ hadisələrinin başlandığı dövrdən, eləcə də o zamankı sovet ideologiyasının çürümə ərəfəsində olduğu dövrdən başlayaraq milli ruhda şeirlər yazırdım. 90-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq bu yazılar mənim üçün sistemləşdi və geniş həcmli əsərlər yazmağa başladım. O zamanlar hələ tələbə idim və mətbuatda yetərincə olmasa da, çap olunurdum. Elə həmin dövrlərdən də məni milli ruhda, Azərbaycanın azadlığı və bütövlüyü ruhunda yazan bir yazar kimi tanıyırdılar. Elə ilk kitabıma ön söz yazmış Elçin İsgəndərzadə də haqqımda bu yönümlü fikirləri daha çox qabartmışdı. O ki qaldı sualınızın digər hissəsinə, hesab edirəm ki, Abbas Abdulla demiş, mənim yaradıcılığım ədəbi mühitdə yetərincə sərgilənməyib və layiq olduğu yeri tutmayıb. Necə deyərlər, inşaallah, zaman hər şeyi və hər kəsi öz yerinə qoyacaqdır.

- Bəzən eşidirik ki, dünya qlobollaşır, vahidləşir, hamı bir ailənin üzvü olur. Belə olan halda, milli ədəbiyyat da öz funksiyasını başa vurmaqdadır. Siz, bu fikirlə razılaşırsınızmı?

- Qloballaşma qaçılmazdır və bu zamanın tələbidir. Əslində isə mən qloballaşmanın deyil, kütləviləşməyin əleyhinəyəm. Çünki fikrimcə, şüurun və ağlın daşlaşdığı yerdən məhz kütləviləşmə başlayır. Vahidləşmə və ya hamının bir ailənin üzvü olması da hələ sırf qloballaşmanın məhsulu deyildir və bu tamam başqa bir söhbətin mövzusudur. Yəni qloballaşmanın müəllifi daha çox zamandırsa və bu təbii prosesdirsə, vahidləşmə daha çox kütləviləşməyə yaxın olan bir anlayışdır və mahiyyətcə avtoritar rejimin məhsuludur. Hansı ki, biz keçmiş SSRİ-nin timsalında belə bir ailənin sonrakı faciələrini yaşadıq və hələ də yaşamaqdayıq. Elə ədəbiyyat özü də mənsub olduğu cəmiyyətin bir üzvü olduğundan kütləviləşmə hər zaman ədəbiyyata sağalmaz yaralar vurub. Neçə-neçə istedadlı yazar zaman keçdikcə bu yaraların ağrısını çəkib. Qloballaşma və milli ədəbiyyat məsələsinə gəlincə, deməliyəm ki, qloballaşma milli ədəbiyyatın sonu demək deyildir. Əksinə, qloballaşma müəyyən mənada həm də milliləşməyə təkan verən bir prosesdir. Əlbəttə ki, tarixi kökü daha dərin olan və ənənələri daha zəngin olan xalqlar qloballaşma dövründə üstünlük əldə edirlər və başqalarına özünü diqtə edən tərəfə çevrilirlər. Bütün bunlara rəğmən mən qloballaşmadan qorxmuram və inanıram ki, milli dəyərlərimizə mənfi mənada elə də təsir etməyəcək. Milli ədəbiyyatımız bu ərəfədə layiqli bir inkişaf dönəmi yaşayacaq.

- Azərbaycan ədəbiyyatının dünya miqyasında tanınmamasının səbəblərini bu amillə də bağlayırlar ki, ədəbi əsərlərimiz daha çox millidir və buna görə də dünya ədəbi prosesindən kənarda qalıb...

- Görürsünüzmü, siz ozünüz təsdiq edirsiniz ki, ədəbiyyatımız qloballaşmaya məhəl qoymadan milliliyini saxlayır. Bax elə bu cəhətin özü bizi sevindirməlidir. Necə deyərlər, hər kəs olduğu kimi görünəndə daha maraqlı və daha güclü olur. Belə deyək, əgər amerikalı azərbaycansayağı əsərlər yazmaq istəmirsə, biz niyə amerikansayağı əsərlər yazmaq üçün özümüzü zorlayaq?! Bəlkə "Nobel" mükafatı alarıq, deyəmi?.. Nəzərə alsaq ki, dünyanın hər hansı bir nöqtəsində istedadla yazılmış əsər internet vasitəsilə öz oxucusunu tapa bilir, onda elə yazar üçün ən böyük mükafat həmin oxucunun sevgisidir. Bu baxımdan, Azərbaycan ədəbiyyatı elə təkcə çingiz Abdullayevin timsalında dünya ədəbiyyatında özünəməxsus yeri tutub. Qaldı ki, dünya ədəbiyyatı düzənində Azərbaycan ədəbiyyatının o qədər də geniş əraziyə malik olmamasına, bu, təkcə ədəbiyyatımızın və ya yazarlarımızın günahı deyil. Burada heç kimə gizli olmayan başqa amillər də var...

Elnur Eltürk

Təzadlar.- 2012.- 24 yanvar.- S.11.