Ziya Bünyadovun vəsiyyəti

Və doğma qazaxlılara müraciət

“Azərbaycan xalqının müxtəlif səviyyəli cəlladlarının fəaliyyətinə ayıq və doğru qiymət vermək vaxtı artıq gəlib çatmışdır. Hələlik ələ verilməyən çoxlu sənədlərə yenidən baxmaq (aşkar edilib məhv edilməli olan), azərbaycanlıların qara siyahısını tapıb çap etdirmək lazımdır. Bu siyahılar haradasa var, lakin onları tapmaq çox çətin olacaq. Fəqət axtarmaq, axtarmaq lazımdır. Çünki bunu kirovlar, mirzoyanlar, serebrovskilər, pankratovlar, sumbatovlar və başqa qaniçənlər tərəfindən məhv edilmiş həmvətənlərimizin ruhları tələb edir”.

Yuxarıda oxuduğunuz cümlələr akademik Ziya Bünyadovun əsasən 1937-38 ci illər, represiya qurbanlarından bəhs edən “Qırmızı Terror” kitabındandır. Ziya Bünyadovun vəsiyyəti kimi dəyərləndirdiyimiz bu sözlər çox təəssüf ki, söz olaraq da qalıb. Düzdü “Qırmızı Terror” bu mövzuda yeganə əsər deyil, sonralar da konkret hansısa represiya qurbanının həyat və yaradıcılığını işıqlandıran kitablar nəşr olunub. Amma bu kitablar da ya sovet təxəyyülünə uyğun formada, ya da ümumi anlamda yazılaraq, günahsız güllələnmiş və sürgün olunmuş soydaşlarımızın rəsmi arxiv sənədləri ilə tanıdılmasına xidmət etməyib. Bəlkə də, bu tip tədqiqatlar var, amma hələki qarşımıza çıxmayıb. Düzdü adını çəkdiyimiz kitabda akademik buyururki: “Bizim Sovet Azərbaycanına başçılıq edənlər tərəfindən neçə yüz min şəxsin həyatının məhv edildiyini hesablamaq çətin və bəlkə də qeyri-mümkündür”. Amma nəhayətdə yazır:

“Dərd bir də ondadır ki, günahsız qurbanların bu gün yaşayan övladları öz ata-babalarının cənazələrinin harada olduğunu bilmirlər. Allah onların hamısına rəhmət eləsin!”

Odur ki, biz də doğma babalarımızın və hələki eyni rayondan olan əqidədaşlarının arxivinin axtarışı ilə məşğuluq.

Dəyərli Qazaxlılar, əziz yerlilərim!

Bəhs etdiyimiz bu kitabın elə başlanğıcında akademik Ziya Bünyadov üç dəyərli xanım (Mədinə xanım Mehdi qızı Qiyasbəyli, Gülarə xanım İbrahim Xəlil qızı Qədirbəyova, Qayıbova Xədicə xanım Osman qızı) barədə ətraflı yazıb ki, bunlardan ikisi Mədinə xanım və Xədicə xanım Qazaxlıdır. Yetməz, bu kitabı oxuduqca orda daha çox Qazaxlı adına rast gəlirsən. Təbii bu adı çəkilənlər rayonumuzun neçə-neçə qurbanları arasından cəmi bir neçəsidir. Biz də, öz növbəmizdə Allahın yardımı Qazağın bütün represiya qurbanlarını nizamlı şəkildə araşdırmaq niyyətindəyik. Deyim ki, artıq Ulu Öndərimiz Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin nəvəsi, “Azərbaycan Siyasi Represiya Qurbanları Assosiasiyası”nın rəhbəri Rəis Rəsulzadədən xeyir dua və rəsmi görəv almışıq. Amma bu araşdırmada mənim yeganə mənbə qaynağım sizsiniz. Bu işi sizin bizə dəyərli tövsiyələri ilə bacaracağıq.

Doğma Çaylı camaatı!

İndiyədək bir neçə dəfə etdiyim kimi, bu yazı vasitəsi ilə də, sizə səslənirəm. Bəhs etdiyimiz “Qırmızı Terror” kitabında dəyərli akademik bir neçə kəndin adını çəkir. Cəbrayıl rayonu Böyük Mərcanlı kəndi, Laçın rayonu Zorkeşiş kəndi və s. Kitabda kəndimizin adı keçməsə də, həmkəndçimiz Kəbi Sanıyevdən ətraflı yazılmaqdadır. Hansıki siz daha yaxşı bilirsiniz, Kəbi Sanıyev o illərdə ən çox qurban vermiş nəsildən olmaqla yanaşı, ölkəmizin sevilən yazıçılarından olan, represiya qurbanı Hacıkərim Sanılının doğma qardaşıdır.

Çaylı camaatı tarixin hər dönəmində, ələxsus da 30-cu illərin represiyasında haqqın tərəfində olmaqdan çəkinməyib. Bu səbəbdəndə ən çox represiyaya məruz qalaraq ölkəmizin tarixinə silinməz izlərlə düşüb. Həmd olsun ki, biz də bu tarixi yaradan kişilərin kəndçiləri, doğmalarıyıq. Sizdən də ricam odurki onların ruhları qarşısında vəfa borcumuzu yerinə yetirək, kəndimizdə hansı represiya qurbanının adını biliriksə həmən bir yerə qeyd edək. Və Allahın yardımı ilə rayonumuzun bu qəhrəmanlarının yaratdığı tarixi bir yerdə yazaq. Bu işdə hələki mənə represiya qurbanları övladları İbrahimXəlil Axundov, Faiq Binnətov və kəndimizin ictimai həyatında hər zaman aktiv olan Tahir Vəliyev köməkçidi.

Ümidvaram ki, hər biriniz əlinizdən gələn ən xırda, amma bizim üçün çox vacib olan bilgi yardımınızı əsirgəməyəcəksiniz.

Sayğılarla, kiçiyiniz

Sərxan Carçı

Türküstan. - 2017.- 14-20 fevral.- S.8.