Xalqın ürəyinə yol tapan sənətkar

BABA MAHMUDOĞLU. Bu ad çəkilən kimi neçə-neçə insanın ağlında, yaddaşında onun əziz xatirəsi canlanır. Xalq ruhundan güc alan, musiqimizdə xalqımızın nəfəsini qoruyan, yaşadan, xalqlaşan bir sənətkardır Baba Mahmudoğlu. Doğulduğu torpaq, boya-başa çatdığı kənd (Qazax rayonunun Muğanlı kəndi) başdan-başa zəngin folklor xəzinəsidır. Anaların laylası, bayatısı, qulağının dibində çalınan sazın harayı onu körpəlikdən ulusal (xəlqi) sənətkar kimi yetişdirirdi.

Onun xalq içində yetişməsi həm də Borçalı, Qazax, Gəncəbasar mühitlərinin məclislərindən başladı. Bu ağır elin toy məclislərində Baba Mahmudoğlu səsinin bütün imkanlarından istifadə edərək xalqın şad gününə şadlanıb, sevincinə sevinc qatdı.

Xalq sənətkarı kimi yaddaşlarda qalmaq, sadəliyi, doğmalığı ilə ad-san qazanmaq hər kəsə nəsib olmur. Bəzən çox tanınmış sənətkarları, ifaçıları belə yalnız arxiv materiallarında görən zaman xatırlayırıq. Düşünürsən, görəsən, o sənətkarlar harda səhv etdilər, ya bizlərin səhvi harda oldu ki, onları çox az, sadəcə, ya doğum, ya ölüm günlərində xatırlayırıq?

Bax, bu, hardasa faciədir bir sənətkar üçün. Əslində insan sağlığında ölümündən sonra da yaşamaq üçün çalışmalıdır, bu gün üçün deyil, sabahı, gələcəyi yaşatmağı, gözəl diləkləri ömründə təsdiq etməyi bacarmalıdır. Baba Mahmudoğlu xalqın tükənməz ruhuyla yaşayırdı. Sənət aləmində xalq mahnıları və muğam ifaçısı kimi tanınan Baba Mahmudoğlu həm də aşıq müsiqisinə çox bağlı idi. İlk dəfə muğam ifaçıları arasında onun ifasında aşıq musiqisi səsləndi. Bu ilklə o, aşıq sənətinin yaradıcı imkanlarını daha da genişləndirdi.

Ona qədər saz ansambllarda səslənsə də, yaratdığı ansamblda bu alətin geniş şəkildə özünüifadəsinə nail oldu, insanlara qədim türk çalğı alətini sevdirdikcə şübhəsiz, özü də sevildi, hər yerdə sayğı, sevgiylə qarşılandı. Əlində saz, əynində milli geyim səhnədə görünən sənətkarın aşıq yerişi yeriməsi təbii, doğma qarşılandı. Havanın ahənginə uyğun olaraq addım atmaq, dövrə vurmaq, sazı sinəsinə sıxıb göyləşmək saza olan bitməz sevgisinin ifadəsi oldu. Elə bunun davamı olaraq da 1979-cu ildə Azərbaycan Teleradio Verilişləri Komitəsi nəzdində özünün “Dastan” adlı folklor ansamblını yaratdı. Həm muğam sənətini, həm də aşıq sənətini dərindən bilməsi, özünəməxsus ifası sənətkar olaraq üstünlüyü sayıla bilərdi. Baba Mahmudoğlu bir-biriylə doğma olan iki sənətin şəxsində həm də ruhunun birliyini təsdiq edirdi.

Onun səsi dağların döşündən süzülən buz bulaqların suyu qədər soyuq, günəşin ilk işığı kimi isti, səhər şehi kimi arı-duru idi.

Sakit oxuyurdu, oxuduqca səsinə heç vaxt güc vermirdi, öz ahəngində gah zilə, gah bəmə, gah da pəsə düşürdü. Düşünürəm ki, o yalnız aşıq olsaydı, ustad aşıq olacaqdı, səsi-nəfəsi, barmaqlarıyla türk dünyasına tez zamanda səs-səda salacaq, ağır məclislər aparacaqdı. “Qəhrəmanı” aşıq havası üstə Aşıq Ələsgərin “Dolanır”ı, “Baş müxəmməs”, “Baş sarıtel”, “Çartoyu Koroğlu” havası üstə “Gizir oğlu Mustafa bəy”i bir başqa aləm idi.

“Gizir oğlu Mustafa bəy” mahnısı ilə səhnəyə çıxan Baba Mahmudoğlu əsl sənətkarlıq nümayiş etdirdi. Qara zurnanın harayı ilə başlayan “Zərnişanım” xalq mahnısı ilə sanki bütün evlərə efirdən səadət, yüksək əhval-ruhiyyə bəxş edirdi. Əlində sazla “Su sərindir içilməz” mahnısını ifa edərək haray qoparırdı.

O, sazı yenidən sevdirməyi bacardı. Musiqinin ahənginə və ritminə uyğun rəqs etməyi vardı. Baba Mahmudoğluda jest və mimikalarla oxumaq məharəti güclü idi. Səhnə davranışlarında mədəniyyət, səliqə-sahman var idi. Şübhəsiz, bu yerdə aktyorluq məharəti köməyinə gəlirdi. Hər ifaya, ritmə uyğun səhnə qurur, obrazlar yaradırdı. Yaratdığı obrazları ürəkdən yaşayırdı. Təsvir-tərənnüm musiqidə də önəmli yer tutur. Baba Mahmudoğlu musiqinin sözlərini ruhən canlandırmağı bacarırdı.

Xalqın ürəyinə yol tapmışdı, doğma danışırdı, doğma oxuyurdu. “Xançobanı”, “Mirzəcanı” aşıq havaları, “Ləbuləb” xalq mahnısı, “Zəminxara” təsnifi, “Yar şirindir keçilməz” xalq mahnısı, “Giziroğlu Mustafa bəy”, xalq mahnısı “Bala gəlin”, “Yaxan duymələ, düymələ”… Bu ifalara görə onu xoşbəxt saymaq olardı. Özündən sonra işıqlı xatirələri, gülər üzü qaldı xalqın yaddaşında. Hər eldə, hər obada, hər evdə sevilirdi Baba müəllim. Şirin ifalarıyla sanki hamını ovsunlayırdı.

Türk qardaşlarımızdan Mehmet Yılmanın “Coşkun Türk aşık havası eşliğinde Türklüğe ilişkin içimize işlemiş olan kimi görselleri sıraladık”- deyərək sosial şəbəkələrdə paylaşım etməsi Baba Mahmudoğlu sənətinin, səsinin ecazkarlığına və qüdrətinə söykənir. “Okuyan: Azerbaycan Türkünün büyük sanatçısı Baba Mahmudoğlu” deyə ifanı YouTube sosial şəbəkəsində yayımlaması sənətkara böyük sayğıdır.

Azərbaycan filmlərində musiqilərimizin yer alması onları daha baxımlı, yaddaqalan edir. Səməd Vurğunun “Komsomol ” poeması əsasında çəkilmiş “Yeddi oğul istərəm” filmində ustad aşıq Ədalət Nəsibovun “Yanıq Kərəm”i ifası filmə xüsusi rəng qatdığı kimi, Ə. Haqverdiyevin hekayələri əsasında çəkilmiş “Evlənmək istəyirəm” filmində “Hamam mahnısı”nı Baba Mahmudoğlunun ifa etməsi də bu sıradandır (rejissor Cahangir Mehdiyev, bəstəkar Cahangir Cahangirov).

Baba Mahmudoğlunun dövlət tərəfindən qiymətləndirilməsi sevənləri tərəfindən alqışlandı. Onun 1982-ci ildə əməkdar artist, 1992-ci ildə xalq artisti, 2003-cü ildə isə Prezident təqaüdü ilə təmin olunması sənətə və sənətkara verilən dəyərin nəticəsi idi. Baba Mahmudoğlunun zəngin yaradıcılığının dövləti, xəlqi əhəmiyyəti olduğu üçün düşünürəm ki, Mədəniyyət və Türizm Nazirliyi tərəfindən sənətkarın yaradıcılıq gecəsi təşkil edilməli, haqqında elmi yazılar yazılmalı, sənəti dərindən araşdırılmalıdır. Sənətşünaslıq, musiqi və folklor baxımından zəngin olan yaradıcılığı dissertasiya mövzuzu olacaq qədər aktualdır.

Bu yazını Baba Mahmudoğlunun ifalarını dinləyə-dinləyə yazmışam. Yazının ruhunu ifasından, nəfəsindən alımışam. Baba Mahmudoğlunun ifalarını dinlədikcə insanın ruhu dincəlir. İnsan dərd-qəmi unudur, bir anlığa problemlərdən uzaqlaşır, özünü ifanın ağuşuna atır. Belə bir sənətkarın haqqında yazmaq həm şərəfdir, həm məsuliyyətdir, həm də qürurdur.

Azərbaycan qadını daim kişilərin başını uca edən, yeri gələndə kişilərlə çiyin-çiyinə döyüşməyi bacarandır. Qadın qayğıkeş, fədakar bir ana deməkdir. Qadın bəzən özünü unudur, özünü ailəsinə fəda edir. Baba müəllimin ömür-gün yoldaşı Amaliya xanım da belə qadınlarımızdandır. O, Baba müəllimin həm həyat yoldaşı, həm mənəvi anası olub. Ömür-gün yoldaşına – Baba Mahmudoğluna olan sevgisi yaradıcılığına, sənətinə, səsinin ecazkarlığına olan qayğıyla tamamlandı.

İlhamə Qəsəbova

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,

dosent

Türküstan.- 2018.- 28 may-4 iyun.- S.16.