Qəlblərdə yaşayan şair-Səməd Vurğun

Nadir istedadlar yetişir, ancaq,

Səndən nə gəlməyib, nə gəlməyəcək.

(O.Sarıvəlli)

Elə sənətkarlar olur ki, bir zaman büllur ayna kimi parlamış əsərləri zaman keçdikcə əvvəlki parlaqlığını itirir, zaman onların üstünü örtür. Lakin bəzi şairlər də vardır ki, illər qərinələr, əsrlər keçsə belə həmişəyaşar olaraq qəlbimizə həkk olunur... Dahilər haqqında ürək sözü söyləmək həm çətin, həm də məsuliyyətlidir. Xüsusən biləndə ki, deyəcəyin söz bir böyük insan, istedadlı bir şair haqqındadır, həyəcanın daha da artır. Belə sənət, söz-saz ustadlarından biri də, nəğməkar şair, xalq şairi Səməd Vurğundur. S.Vurğunu kim eşitməyib?.. Onun qəlbləri məftun edən poeziyası və dramaturgiyası ilə tanış olan hansı kəs həyəcanlanmayıb?..

Həmişəyaşar şair S.Vurğun xalqın oxuyan qəlbi idi. O, Azərbaycanı, onun keçmişini, bu gününü, sabahını tərənnüm edirdi. S.Vurğun Odlar yurdunun taleyinin nəğməkarı idi. O, yeni dünyanın müğənnisi idi. Onu da qeyd edək ki, xalq şairi adını daşımaq ilk dəfə S.Vurğuna nəsib olub. Bu gün onun həmişəbahar yaradıcılığını yad etməmək, xatırlamamaq, söz söyləməmək mümkün deyildir.

Mən ellər oğluyam, ellər canımdır!

Xalqımız Səməd Vurğunun anadan olmasının 110 illiyinə hazırlaşdığı bir vaxtda bu gözəl söz ustası, onun sənətkarlığı və insani xüsusiyyətləri haqqında söz açmaq hamımız üçün xoşdur. S.Vurğun irsi çox zəngin və rəngarəngdir. O, görkəmli şair, istedadlı dramaturq, alovlu publisist, tənqidçi və nəzəriyyəçi, tərcüməçi, sülh uğrunda mübariz, mətin, dövlət xadimi kimi tanınmış, fəaliyyət göstərmiş, yaşayıb-yaratmış, məhşurlaşmışdır. S.Vurğun tükənməz bir mədəndir. Onun dərin qatlarına baş vurduqca yeni xəzinələr aşkar edirsən. S.Vurğun şüurlu həyatını müasir cəmiyyətə həsr etmişdir. Şair gözəl amal və idealla üç yüzdən yuxarı içtimai-siyasi məzmunlu şeir, iyirmi altı gözəl poema, beş mənzum dram, iki yüzə yaxın məqalə, oçerk yazmış, bir çox məruzə və çıxışlar etmişdir. Səməd Vurğun təkcə bədii yaradıcılıqda deyil, ümumiyyətlə hər sahədə təpədən-dırnağa qədər şair idi. Onun poetik ilhamı Azərbaycan torpağının, təbiətinin özü kimi zəngin, bərəkətli və səxavətli idi. Şairin ilhamı coşğun dağ çayına bənzəyirdi və hansı sahədən bəhs etsə idi, orada incilər, mirvarilər kəşf etmək iqtidarına malik idi. Şair Azərbaycan poeziyasını zirvələrdə qaldırmağa nail oldu. Onun yaradıcılıgında ən aparıcı cəhət vətən və xalq motivləridir. S.Vurğun əlinə qələm alandan özünü xalqın mübariz əsgəri sayırdı. O, zəhmət adamlarının əməyini, hünərini nəinki “Muğan” kimi gözəl poemasında, bir çox şeirlərində, həmçinin “Fatma xala” (1930), “Buxtada” (1931), “Bir səhər” (1942), “Muğanın yeni dövranı” (1952), “Mingəçevir işıqları” (1954) və s. kimi oçerklərində vəsf etmiş, onların dolğun surətini yaratmışdır.

S.Vurğun 1937-ci ildə də dərc etdiyi bir məqaləsində “Azərbaycan” adlı böyük bir epopeya üzərində işlədiyini xəbər verirdi. Burada Azərbaycan torpağının iki min illik tarixinin əsas mərhələləri, misilsiz nailiyyətlər, yurd gözəllikləri öz bədii əksini tapmalı idi. Bu epopeya bir-birinə bağlı 30 poemadan ibarət olmalı idi. Məşhur Azərbaycan şeiri epopeyanın proloqu kimi nəzərdə tutulmuşdu. Sair özü yazırdı: “Bu şeir isə mənim həyatıma, bütün həyat proqramıma uyğundur.”

Ulduzlar sönmür

Səməd Vurğun (Səməd Yusif oğlu Vəkilov) 1906-cı ildə Qazax qəzasının Salahlı kəndində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini kənddə alan Səməd 1918-ci ilə kimi Salahlıda yaşamış, sonra isə Qazaxa gəlmişdir. Bu zaman Qori şəhərindən müəllimlər seminariyasının Azərbaycan şöbəsi Qazaxa köçmüşdü. Səməd Vurğun təhsilini burada davam etdirir. Kürdə üzməyi, at minməyi, anadil quşunun səsini tarda, sazda, skripkada çalmağı, nağıl dinləməyi, bədahətən şeir deməyi, riyaziyyatı çox sevirmiş. Qazaxa gələrkən Firidun bəy Köçərlinin onun təhsilini davam etdirməsində böyük rolu olmuşdur. S.Vurğun 1924-cü ildə Qazax Pedaqoji Texnikumunu bitirir. Əvvəlcə rayonun Köçəsgər kəndində, sonra Gəncə, Quba rayonlarının ibtidai və orta məktəblərində müəllimlik edir. Elə həmin illərdən mətbuatda arabir şairin səsi eşidilməyə başlayır. “Qızıl qələm“ ədəbiyyat cəmiyyətinin Gəncə şöbəsində çalışır. Müəllimlik, kollektivə qaynayıb-qarışmaq, mədəniyyət və sənaye ocaqlarında, fəhlə yığıncağında şeir oxumaq, ədəbi mübahisə və müzakirələrdə iştirak etmək S.Vurğunu tədricən içtimai həyatın axınına çəkir, onun həyat biliyini, məlumatını zənginləşdirir. İllər keçdikcə 6 yaradıcılıq imkanları daha da çoxalır, aşıb-daşır. S.Vurğun birbirinin ardınca gözəl şeirlər yazmaqla bərabər, dram əsərləri yaradır. Müxtəlif xalqların ədəbiyyatlarından bir çox tərcümələr edir, dövlət xadimi kimi mühüm işlərdə fəal çalışır. S.Vurğun 1935-1940-cı illər arasında dahi rus şairi Puşkinin “Yevgeni Onegin” mənzum romanını, Ş.Rustavelinin “Pələng dərisi geymiş pəhləvan” poemasının bir hissəsini, N.Gəncəvinin “Leyli və Məcnun” dastanını, M.Qorkinin “Qız və ölüm” poemasını və bir sıra digər şairlərin əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə edir. Bu sahədəki xidmətlərinə görə şair “Puşkin medalı” və Gürcüstan MİK-in fəxri fərmanı ilə təltif edilir. Xalqımızın tarixi keçmişi və müasir həyatı onun ilhamını daha da coşdurur. Şair bir-birinin ardınca “Vaqif” (1938), “Xanlar” (1939), “Fərhad və Şirin” (1941), “İnsan” (1944) kimi qiymətli dram əsərlərini yazır. Müharibə illərində o, xüsusilə gərgin işləyir:

Bilsin ana torpaq, eşitsin Vətən,

Müsəlləh əsgərəm mən də bu gündən,

- deyən şairin səsi gah səngərlərdən, gah arxa cəbhədən eşidilir. Bu illərdə o, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına ləyaqətlə rəhbərlik etməklə bərabər, əlli şeir, iki sanballı poema, üç mənzum dram, yeddi nəğmə, iyirmidən çox elmi-publisistik məqalə yazır. Şair, S.Rüstəmlə birlikdə “Azərbaycan himni”nin mətnini yazır. Səməd Vurğunun ”Vətən ordusu”, “Döyüşçülər marşı”şeirlərinə Ü.Hacıbəyov tərəfindən musiqi bəstələnmişdir. 1939-cu ildə “Şərəf nişanı”ordeni ilə təltif edilən S.Vurğun həmçinin Respublika Xarici Ölkələrlə Mədəni Əlaqə Cəmiyyətinin sədri vəzifəsində çalışır. S.Vurğun 1945-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, 1953-cü ildə isə prezident müavini 7 seçilir. Şair ömrünün sonuna kimi bu vəzifədə çalışır. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsi ədəbiyyat sahəsindəki xidmətlərinə görə ona filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi verir. Dəfələlərlə Azərbaycan SSR Ali Sovetinə deputat seçilən S.Vurğun 1956-cı ildə ikinci dəfə Lenin ordeni ilə təltif olunur və ona Azərbaycan SSR xalq şairi adı verilir. Müharibədən sonra şairin səsi həmçinin bir sıra xarici ölkələrdən eşidilir: Polşadan, ADR-dən, İngiltərədən, Ruminyadan, Bolqarıstandan, Çindən... O, bu ölkələrdə sülhü müdafiə edən bir mədəniyyət xadimi kimi ümümdünya konqreslərində gah məruzə edir, gah da öz mübariz və qüdrətli səsini şeir vasitəsilə ucaldır.

Səməd Vurğun 1955-ci ilin dekabrına qədər Bakıda, sonra isə Moskvada Kreml xəstəxanasında müalicə olunur. S.Vurğun hiss edir ki, həkimlər onun barəsində ümidsiz danışırlar. Onu da deyək ki, hələ 1955-ci ildə şair İstisuda istirahət edərkən, elə bil ki, artıq bu dağlara bir də gəlməyəcəyini qabaqcadan hiss etmişdi. Buna görə də, o zaman buludsuz göylərə baxıb demişdi:

Bəxt məni bu yerə qonaq göndərdi,

Gedirəm, yamandır ayrılıq dərdi,

Demə Səməd Vurğun gəldi-gedərdi,

Unutmaz bu oba, bu mahal məni!

Amansız xəstəlik şairi sarsıdır. 1956-cı ilin fevralında şairi doğma Bakıya gətirirlər. Onun 50 yaşı yaxınlaşırdı. Xalq bu yubileyi geniş qeyd etmək üçün hazırlaşırdı. Lakin şairin yubiley çiçəkləri matəm əklillərinə qarışdı. 1956-cı il mayın 27-də günəş qürub edən zaman Səməd Vurğun gözlərini əbədi yumdu. Səməd Vurğun yaradıcılığını gənc nəslə, məktəblilərə tanıtmaq üçün kitabxanada bir sıra tədbirlər keçirilə bilər. Bu tədbirlərin 8 əsas mahiyyəti ədiblərin, eləcə də sözü gedən şairin yaradıcılığına oxucu diqqətini yönəltmək və onun əsərlərini tanıtmaqdır.Tədbirdə şairin həyat və yaradıcılığı, əsərləri, ümumilikdə onun duyğulu ömür yolu oxuculara çatdırılmalıdır. Kitabxanada keçirilən belə tədbirlər oxucular tərəfindən rəğbət və bir mənalı qarşılanır, kitaba və mütailəyə qarşı sevgi aşılanır. Bu öhdəlik ən çox kitabxanaçının üzərinə düşür. Bu münasibətlə kitabxanada şairin kitab sərgisi hazırlanır. Sərgiyə “Səməd Vurğun -110”, “El məhəbbəti”, “Nemətsə də gözəl şeir”, “Qəlblərdə yaşayan şair”, “Vurğun ürəklərdədir”, “Səməd Vurğun və milli təfəkkür”, “Vurğuna vurğunluq”, “Ədəbiyyatımızın müsəlləh əsgəri – Səməd Vurğun”, “Tükənməz xəzinə”, “Estetik kamillik”, “Xalq ədəbiyyatına məhəbbət”, “Döyüşkən poeziya”, “Poeziyanın fəxri”, “Bizdə şeir də var, sənət də vardır, Şairə, sənətə hörmət də vardır”, “Demə Səməd Vurğun gəldi-gedərdi”, “Vurğunu da salar yada”, “Şair, nə tez qocaldın sən”, “Səməd Vurğun - vətənpərvərlik, beynəlmiləlçilik, xəlqilik”, “Mən ellər oğluyam, ellər canımdır”, “Qəlblərdə yaşayan şair”, “Unutmaz bu oba, bu mahal məni”, “Ölməz sənətkar Səməd Vurğun”, “Xalqın qəlbində yaşayan sənətkar xoşbəxtdir”, “Şeirimizin bayraqdarı” və s. kimi başlıqlar verilə bilər. Sərgidə şairin ayrı-ayrı illərdə çəkilmiş rəsmləri də nümayiş olunarsa daha yaxşı olar. Bundan başqa şairin müxtəlif adda olan kitabları, dövri mətbuatda çap olunan müxtəlif materiallar və görkəmli insanların Səməd Vurğun haqqında söylədikləri sitatlar, şeir parçaları verilir.

Görkəmli şəxslərin Səməd

Vurğun haqqında söylədikləri:

Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeiri dillərdə əzbər olubdur. Bilirsiniz, o qısa sözlərdə o qədər dərin məna var ki, həmin sözləri hər bir insan dilinə gətirib, təkrar edərkən öz xalqına, ölkəsinə bir daha məhəbbətini, sevgisini, sədaqətini ifadə edir.

Heydər Əliyev

Ümummilli lider

Səməd Vurğun poeziyamızın nəhəng planetidir, bu planetin günəşi, ulduzları sönməzdir.

Nazim Hikmət Şair

Vurğun sənəti xalq torpağından boy atdı, əsrin qabaqcıl ideyalarından bəhrələndi və bu iki amilə görə dən zəmisinin böyük sənatkarı oldu.

Bəxtiyar Vahabzadə

Xalq şairi

Səməd Vurğun poeziyası elə bir zirvə tutub ki, ikinci dəfə dünyaya gəlsə, özünün də əli o zirvəyə çatmaz. O, əsil poeziya dahisidir.

Cəfər Xəndan

Professor

Səməd Vurğun mərd şair olub, mərd yaşayıb, mərdanə də yazıbyaradıb. Mərd şairi olmayan xalqdan da yazıq xalq xəyala gətirmək çətindir...

Kamil Vəliyev

Səməd Vurğun xalq yaradıcılığımızın forma, üslub xüsusiyyətlərindən böyük sənətkarlıqla istifadə etmiş, folklorumuzun rəngarəng formalarından yüksək istedadla bəhrələnmişdir.

Paşa Əfəndiyev

Professor Səməd Vurğun xalq ədəbiyyatına yaradıcı yanaşırdı, orada olanları təkrar etmirdi. Özünün əlavələrini artırmağını unutmurdu. Bir növ sözü-sözə, misranı-misraya, bəndi-bəndə, şeiri-şeirə peyvənd edirdi.

Əli Saləddin

Filologiya elmləri doktoru

Səməd Vurğun-poeziyamızın təzə zirvələr fəth edən qartalların dandır.

Aleksandr Fadeyev

Yazıçı

Səməd Vurğun çox gözəl sənətkar olmaqla bərabər, həm də yaxşı, qayğıkeş bir insan idi.

Məzahir Abbasov

Tarix elmləri foktoru

Səməd Vurğun poeziyası milli teatr sənətimiz, milli kinomuz, televiziyamız, radiomuz və bir aktyor kimi mənim üçün idealdır. Ona doğru addımlamalaq sənətkar üçün əsl nemətdir, səadətdir.

Həsən Turabov

Xalq artisti

Səməd Vurğun şerindəki böyüklüyün bir səbəbi də sadəlikdir. S.Vurğun sənəti sadəliklə böyüklüyün, adiliklə qeyri-adiliyin ən gözəl nümunəsidir

Bəxtiyar Vahabzadə

Xalq şairi

Səməd Vurğun unudulmazdır. O, el məhəbbətini, elin rəğbətini daima onun uğrunda çırpınan ürəyi ilə qazanmışdır.

Ardı gələn sayımızda

Aynurə Əliyeva

Türküstan.- 2019.- 10-16 dekabr.- S.14.