Qəlblərdə yaşayan şair-Səməd Vurğun

əvvəli ötən sayımızda

Kim deyir dünyada Vurğunsuz qaldıq,

Yox, yox ayrılmadıq, görüşdük bir də.

Vurğunlu yaşadıq. Vurğunlu olduq.

Vurğunsuz ötüşüb kecən illərə.

Vurğun bizimlədir həmişə dostlar,

Görünür hər şeir məclisində o.

Yurdun hər yanında Vurğunu gördük,

Hünər meydanında Vurğunu gördük.

Səməd Vurğun xalqımızın dünya şöhrətli şairi, dramaturq, publisistik, tənqidçi, alim, içtimai xadim, mədəniyyətin fəal qurucusu idi. Onun ürəkdən gələn lirik şeirləri, yüksək pafoslu qəhrəmanlıq poemaları, dram əsərləri sovet ədəbiyyatı xəzinəsinə möhkəm daxil olmuş və Azərbaycan hüdudlarından çox-çox uzaqlarda böyük şöhrət qazanmışdır. O, yorulmaz mübarız, gələcəyə nəzər salan arzular şairi idi. Dünyada az sənətkar tapılar ki, yaşadığı zamanda klassikləşsin, əsərləri ümumxalq kütlələrinin mənəvi sərvətinə çevrilsin. Azərbaycan xalq şairi S.Vurğuna belə xoşbəxtlik nəsib olmuşdur. I aparıcı: İnsana dili anası öyrədir. Uşaq insana çevrilir. İnsan ömrünün ayrılmaz yol yoldaşı, yaddaş kitabı isə söz olur. İnsan böyük söz təşnəsi olur. Söz arayır, söz axtarır ki, onun ardınca getsin. Dünyanı dərk etsin, özünü tapsın, həyatın min bir sualına cavab versin. Bu böyük axtarışda hər bir azərbaycanlının qarşısına bayatı çıxır, atalar sözləri, nağıllar, qoşma və gəraylılar boylanır. Dədə Qorqud və Füzuli, Vaqif və M. F. Axundov, Mirzə Cəlil və Sabir... bu sözün əbədi yolu kimi onu dünyaya yönəldir. Bu adamların taleyi Azərbaycan dilinin taleyidir. Ömrü yaratdığı şeir, həyatı danışdığı dil qədər olan xoşbəxt sənətkarlardan biri də S.Vurğundur 18 I aparıcı: Səməd çılğın təbiətli, narahat qəlbi bir gənc idi. Gündüzlər meşəlikləri, düzənlikləri dolaşar, gecələr saatlarla ayın bədrlənmiş çöhrəsinə tamaşa edər, onun əfsanəsini xatırlardı. Səməd adını ona ata-anası versə də, elinə, vətəninə, xalqına vurulduğuna, elin arzuistəklərini, mənəvi dünyasını ilhamla tərənnüm etdiyinə görə “Vurğun” adını qazanıb xalqın tarixinə, polad yaddaşına büllur poeziyası ilə həkk olundu. O, qədirbilən xalqımızın vəfasına, etibarına inanıb haqlı olaraq: Unutmaz aləmdə əhli-halı məni, - dedi.

S.Vurğunun bütün yaradıcılığına xas cəhətlər-sadəlik, səmimilik, duyğularındakı zənginlik və dərinlik, xalq ruhu-bu şeirin canıdır. S. Vurğun yaradıcılığında vətənpərvərlik duyğuları necə də sadə, necə də gözəl tərənnüm olunur! Onun şeirlərini təkrar-təkrar oxusan da şeirlər, misralar səni yormur, elə bil qulağına yeni söz pıçıldayır, ən ülvi hislər aşılayır. Hər söz, hər misra oxucunu nura boyayır, riqqətə gətirir:

Mən bir uşaq, sən bir ana

Odur ki, bağlıyam sana.

Hansı səmtə, hansı yanı

Hey uçsam da yuvam sənsən.

Elim, günüm, obam sənsən!

S.Vurğunun yaradıcılığında uşaqlara da geniş yer verilmişdir. Xalq şairimiz S.Vurğun uşaqları dərin bir məhəbbətlə sevmiş, onlar üçün bir sıra əsərlər yaratmışdır. S.Vurğun “Sənət”, “Bahar şərqisi”, “İki körpə”, “Sünbül”, “Tarla nəğməsi”, “Uşaq bağçası”, “Deyin, gülün, övladlarım”, “Ayın əfsanəsi”, “Vətəninə 19 məftun olacaqdır” şeirləri ilə uşaq ədəbiyyatı sahəsində ilk addımlarını atdı. Daha çox “Deyin, gülün, övladlarım” şeiri müharibədən sonrakı uşaq əsərləri içərisində mühüm yer tutur.

Deyin, gülün, övladlarım!

Sükunətə düşmənəm mən,

Səssiz keçən günlərimi

saymamışam öz ömrümdən.

Deyin, gülün, əl çalın,

heç qısmayın səsinizi,

Gülər görüm, oynar görüm,

xoşbəxt görüm hər vaxt sizi!..

Onun dostluq, vətənpərvərlik, əməyə məhəbbət ruhunda yazılmış şeirləri kiçik yaşlılar tərəfindən sevilə-sevilə oxunur. Çünki şairin şeirlərinin hər bir misrası uşaqlara olan sevgidən, məhəbbətdən yoğrulduğunu görərik.

Gəlin, balalarım, öpüm sizi mən,

Bir duman görməsin xoş sifətiniz.

Oxuyun, zövq alın mənim şeirimdən,

Var olsun qəlbiniz, məhəbbətiniz,

Bir duman görməsin xoş sifətiniz!

Şair təkcə özü uşaqlar üçün yazmaqla kifayətlənməmiş, qələm dostlarını da bu mövzuda əsərlər yaratmağa çağırmışdır. S.Vurğunun “Balalarımız üçün gözəl əsərlər yaradaq!” adlı məqaləsi uşaq ədəbiyyatının inkişaf və mədəniyyətinə həsr olunmuşdur. Sevimli şairimizin bu sahədə olan fəaliyyəti bununla məhdudlaşmır. S.Vurğun tez-tez məktəblərə, pioner düşərgələrinə, uşaq evlərinə gedir, uşaqlarla söhbət edir, onların arzu və istəklərini yerinə yetirir. Şair yazır:

“Uşaqlar, siz Vətənimizin yeni nəslisiniz. Bizim elm və ədəbiyyatımızın, bütün mədəniyyətimizin sabahkı yaradıcıları sizsiniz. Ona görə də, siz indidən elm və mədəniyyətin işıqlı və çətin yollarında 20 möhkəm bir iradə, gələcəyə inam, həyata, insana hörmət və məhəbbət hissi ilə, iftixarla addımlayırsınız.”

S.Vurğun böyük şair olmaqla bərabər, həm də sadə insan idi. Bir dəfə ondan soruşurlar: Əsl səadət nədir? Şair belə cavab verir. “Dostum, sən bu sualı öz ürəyinə ver! Neçə insan övladının üzünə övladının qapılarını açmısan? Neçə insan övladının qolundan tutub ayağa qaldırmısan? Bu dünyada ən böyük nemət insanlıqdır. Bir də dünyada bir yaxşılıq qalacaq. Əsl səadət budur.”

Deyirəm ki, uzaq yolda susuzluq çəkən

Bir insanın yollarında bulaq olaydım.

Bütün məslək dostlarımın bu dünyada mən

Hər qəminə, nəşəsinə ortaq olaydım!..

Səməd Vurğun xalq ədəbiyyatı ilə yazılı ədəbiyyatın bizə yaxın olan ən böyük körpüsüdür. Dədə-Qorquddan gəlib Qurbanidən, Aşıq Abbasdan, Sarı Aşıqdan, Aşıq Ələsgərdən keçən yolun böyük bir zirvəsi Səməd Vurğundur desək, bizcə, yanılmarıq. Səməd Vurğun elə şəxsiyyətdir ki, xalq öz tarixinin bir dövrünü onun adı ilə bağlayıb. Bu Səməd Vurğun dövrüdür. Bu da xalqımızın və onun müasirlərinin nəzərindən qaçmamışdır. Gəlin, oxucularımız tərəfindən söylənən Əjdər Fərzəlinin “Yolum Salahlıdan düşdü” şeirini dinləyək.

Yolum Salahlıdan düşdü bu səhər,

Köhnə ata yurdu Vurğunu andı.

Onu xəbər aldı əsən küləklər.

Həsrətdən lalələr alışdı, yandı.

Ellərdən soruşun dedim yerini

Şöhrətə çatdırıb Azərbaycanı

Aşıb bir ölkənin sərhədlərini,

Gəzir iqlim-iqlim bütün dünyanı.

Keçir Afrikadan, Amerikadan

Zəncinin, ərəbin arzularıyla.

Keçir Vyetnamdan, keçir Kubadan

Şeir baharıyla, söz baharıyla.

Səməd Vurğun bütün varlığı ilə xalqına, elinə bağlı bir şəxsiyyət idi. O, yaxşı bilirdi ki, insana qüvvət, cəsarət verən, onu ilhamlandıran Vətən eşqi, xalqa məhəbbətidir. Dünyada az sənətkar tapılar ki, yaşadığı zamanda da klassikləşsin, əsərləri ümumxalq kütlələrinin mənəvi sərvətinə çevrilsin. Azərbaycanın xalq şairi S.Vurğuna belə bir xoşbəxtlik nəsib olmuşdur.

Yaşayır sənətkar, yaşayır sənət

Nəsildən-nəsilə salam verərək!

Vətən S.Vurğun poeziyasının daimi mövzularındandır. S.Vurğun Azərbaycanı sonsuz bir məhəbbətlə sevir, başqalarına da, sevdirirdi. Azərbaycan və S.Vurğun bir-birindən ayrılmazdır. Azərbaycan və Səməd Vurğun eyni bir məfhumdur. Azərbaycan və S.Vurğun ona görə ayrılmazdır ki, S.Vurğun öz yaradıcılığında poetik obrazını yaratmışdır. “Azərbaycan” Səməd Vurğun yaradıcılığının uverturasıdır.

S.Vurğun təbiət vurğunu idi. Bu cəhət 1928-ci ildə körpələrə həsr etdiyi “Bahar şərqisi” şeirində də özünü göstərir. Şeirdə təbiət təsviri, təbiətin tərənnümü bariz şəkildə verilmişdir.

Günəş doğdu, yayıldı,

Yatan ellər ayıldı.

Açdı çiçəkli güllər,

Dilə gəldi bülbüllər.

Qar, çovğun gözdən itdi,

Dağlarda lalə bitdi.

Və ya

Binələri çadır-çadır

Çox gəzmişəm, özüm, dağlar!

İlhamını sizdən aldı

Mənim sazım, sözüm dağlar!

Xalqımızın həmişəyaşar şairi S.Vurğunun ev-muzeyi ildən-ilə yeni eksponatlarla zənfginləşir. Bu nadir saxlanclar içərisində lent yazılarının xüsusi qiyməti vardır. Lent yazılarına şairin öz ifasında əsərləri, pyes və poemalarının şeirlərinin aktyor səsi, müxtəlif radio və televiziya verilişlərinin çıxışları, xatirələr, mülahizələr...daxildir. Bu qiymətli yadigarlar şairin tədqiqatçıları üçün də,Vurğun şeirinin pərəstikarları üçün də, çox əzizdir. Muzey üçün isə əvəzsiz sərvətdir.

Şairin öz səsində əsərləri xüsusi bir əzəmətlə, Vurğuna xas pafosla səslənir. “Vaqif”, “Fərhad və Şirin”, “İnsan” və s. əsərlərin lent yazıları bu gün daha qiymətlidir. Şairin sənət incilərinə, xeyirxahlıq timsalı olan insanlığına pərəstiş edənlərin sevgiylə dolu ürək sözlərini dinlərkən ilk baxışda kövrəlirsən, şairin ömrünə qıyan “Vaxtsız əcəl” namərdliyinə yanıb-yaxılırsan. Sənətini və xatirini əziz 25 tutduğu dahi bəstəkarımız Uzeyir Hacıbəyov dünyasını dəyişəndə S.Vurğunun söylədiyi bu sözlər yada düşür:

Ölüm sevinməsin qoy!..

Ömrünü vermir bada.

El qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirə tək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər.

S.Vurğun 50 yaşında ikən bütün varlığı, odlu sənətkar qəlbi ilə sevdiyi bu gözəl dünyamıza gözlərini əbədilik yumdu. S.Vurğun ölümdən də güclüdür. Şairin öldüyü gündən onun ölməzliyi başlayır. O, daim qəlblərdə yaşayır. İndi hər yerdə sənətsevərlərin yaddaşında bir ad əbədiləşib: Səməd Vurğun. S.Vurğun vaxtilə dostlarına demişdi ki, “mən öləndən sonra 100 yaşım olanda məzarımın üstünə 100 bənövşə qoyun”. Bu vəsiyyətə rəğmən ilk 100 bənövşəni hörmətli Aybəniz xanım Vurğun qızı martın 22-də şairin qəbri üstə qoymuşdu. S.Vurğunsuz keçən illər S.Vurğunsuz keçməmişdir. Bu illərdə Vurğun milyonlarla oxucuların şüurunda yaşamış, qüdrətli bədii sözü ilə həmişə onların həyat və mübarizə yollarını işıqlandırmışdır. Heç bir şübhə ola bilməz ki, Vurğun vurğunu olduğu Azərbaycanla birlikdə yaşayacaq, gələcək nəsillərin şüuruna daxil olub onların da həyat və mübarizə yollarını işıqlandıracaqdır. S.Vurğun Azərbaycan ədəbiyyatı baniləri sırasında daim bir müsəlləh əsgər kimi var olacaq. Illər, əsrlər keçəcək, lakin vicdanın o möhtəşəm heykəli, Vaqif poeziyası həmişə yaşayacaqdır.

Ümumiliderimiz Heydər Əliyevin şair haqqında dedikləri fikirlər ilə gecəmizi bitirmək istərdim. “Səməd Vurğun Azərbaycanı, öz xalqını, öz dilini nə qədər sevirdi! Bunları hər dəfə yada saldıqca 26 insan coşur, həyəcanlanır. S.Vurğun əgər bu günləri-Azərbaycanın müstəqilliyini, azadlığını görmədisə də, onun ruhu bu gün bizimlədir”.

Bu dünyadan Vurğun keçdi dedilər,

Soruşmayın bu nə kəlam, nə sözdür,

Sanmayın ki, Vurğun köçdü dedilər,

Bu hikmətdir, bu yanğıdır, bu rəmzdir,

Kim vermişdir o şairə bu adı?

Bilmirdimi məhəbbət bir bəladı?!

Vurğun ömrü Vurğunluqla taladı,

Dedi, sənət mənə məndən əzizdir

Aynurə Əliyeva

Türküstan.- 2019.- 17-31 dekabr.- S.14.