«Yazıçının deyiləsi
sözü onu oxucuyla eyni məsafədə
saxlamalıdır»
Seyran Səxavət: “Nobel mükafatından siyasi
hoqqabazlıq qoxusu gəlir”
İsmayıl Şıxlı (xalq
yazıçısı): “Mən Seyran Səxavətin
«Qızıl teşt» pyesinin tamaşasına iki dəfə
baxmışam. Hər iki dəfə də camaatın nəfəsini
dərmədən səhnədən deyilən sözləri
dinlədiyinin şahidi olmuşam. Xüsusilə, Xanəhmədin
qılıncdan kəskin atmacalarından sonra uzun müddət
davam edən alqışları eşitmişəm. Sözün
düzü, xeyli vaxtdır belə səmimiyyətlə
qarşılanan tamaşaya baxmamışdım...”
Əkrəm Əylisli (xalq yazıçısı): “
Seyran Səxavət Azərbaycan ədəbiyyatında dağ
kimi kişilərdəndir”
Sabir Rüstəmxanlı (xalq şairi, millət vəkili):
“ Seyran Səxavət mənim gənclik dostum olmaqla bərabər,
öz yerində möhkəm dayanan qüdrətli bir
yazıçıdır. Azərbaycan nəsrində onun
yalnız özünəməxsus xüsusi dili və
üslubu var. Qarabağ danışıq dilini bütün
kaloriti, codluğu, şirəsi, saflığı və rəngləri
ilə Azərbaycan nəsrinə ilk dəfə Seyran Səxavət
gətirib...”
Bədii yaradıcılığa 1962-ci ildən
dövri mətbuatda çap etdirdiyi şer, hekayə və
publisist yazıları ilə başlayan Seyran Səxavət həmin vaxtdan mərkəzi və
respublika mətbuatı səhifələrində müntəzəm
çıxış edir. Əsərləri keçmiş
SSRİ xalqlarının dillərinə, o cümlədən
ingilis, fransız, fars və digər dillərə tərcümə
olunub. “Qızıl teşt” pyesi Azərbaycan Akademik Dram
teatrında (1988), “Büst” pyesi Lənkəranda (1989),
“Qapıların o üzündə qalan dünya” pyesi
Füzulidə (1990) Dövlət dram teatrında tamaşaya
qoyulub. “Nekroloq” romanı Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin 2002-ci ilin Yusif Səmədoğlu adına “İlin ən
yaxşı romanı” mükafatına layiq görülüb. Təbii ki, belə titullu bir yazıçıdan
müsahibə almaq həm çətin, həm də asan idi.
Çətin ona görəydi ki, söz adamıyla
söz oynatmaq söz altında qalmağa bərabər idi.
Asan ona görəydi ki, vaxtın azlığına görə
bu müsahibə telefonla alınmalıydı və deməli
telefonda uzun-uzadı danışmaq heç birimizə nəsib
olmayacaqdı... Qısa və lakonik...
- Allah bəndəsi,
öncə sizə Allahın salamını verirəm. Almaq
sizlikdir...
- Əleyküm salam.
- Çox zaman
yaradıcı insanlara qoyduqları ləqəblər uğur
gətirir. Səxavətin də uğuru göz
qabağındadır. Seyran Xanlar və yaxud Seyran Əsgər
olsaydınız, Səxavət sizdən inciməzdi ki?
-
Mən bu sualı ciddi hesab etmirəm. Belə suallar gənclər
üçündür.
- Şairlər sonradan
yaxşı nasir olur, ancaq nasirlərin yaxşı şair
olmalarına adam nəsə inanmır...
-
Hamı bilir ki, mən Azərbaycanda 1970-ci illərədək
şair kimi tanınırdım, nəsrə keçməyimsə
məndən asılı deyildi, yəqin ürəyimin dərinliklərində
ona da yer var imiş. Bir də ki, dünyada şairin nasirə
və nasirin də şairə çevrilməsi kriteriyası
yoxdur. Əsas odur ki, istedadın olsun. İstedad hər sahənin
adamında olmalıdır.
- Bizim təqvimlə siz
yeni ilin ikinci günündə (martın 23-də) dünyaya gəlmisiniz.
Elə ədəbi aləmdə də ikincilik sanki alın
yazınızdır. “Azərbaycan nasiri” deyəndə öncə
Əkrəm Əylisli gəlir, sonra siz, sonra Vaqif Nəsib,
İsi Məlikzadə, Mövlud Süleymanlı, Yusif Səmədoğlu
və başqaları... Birinci yeri tutmaq üçün əlinizin
heyimi çatmır?
-
Bu sualın cavabını bir vaxtlar mənim şair
dostum Vaqif Bayatlı hansısa jurnalistə demişdi. Mən
onu indi təkrar edirəm və inanın ki,
cavabınızı orda tapacaqsınız. “Hər kəs deyir
ki, mən bir nömrəli şairəm. Onda hamı bir
nömrəlidirsə, iki, üç nömrəli kimdir?
Ziyan yoxdur, qoy hamı özünü birinci yerdə
görsün, bu vaxt ikinci yer boş qalır, inciməzsinizsə,
qoy o da mənim olsun”.
- 40 il ədəbi aləmdə
olan bir yazıçı niyə Nobel mükafatı
almayıb? Deyirlər ki, nobelçilər ya dissident olur, ya da
adları hansısa siyasi oyunbazlıqda hallanır. Siz
bunların hansını seçərdiniz? Ya da oturub “Yəhudi
əlifbası” romanını yazmısınız ki, “Nobel”
öz ayağıyla qəbiristanlıqla üzbəüz olan
evinizə gəlsin...
-
Hər dəfə yaradıcı adamın yazısı
çap olunanda o elə düşünür ki, daha bundan
yuxarısı yoxdur. İnanın, belə hissləri Nobelsiz də
yaşamaq olur. Yuxarıda dedim ki, insanda əsas istedad
olmalıdır. O ki qaldı Nobel mükafatına. Bu
mükafatın əvvəllər öz çəkisi, öz
yeri var idi. Hətta xeyli qabaqlar elə yazıçılar da
oldu ki, ondan imtina etdilər. Ancaq son vaxtlar o mükafatdan siyasi
hoqqabazlıq qoxusu gəlir. Sanki bu, siyasətin quluna
çevrilib. İstəməzdim, belə olsun. Misal
üçün, Bakı, Vilnus, Tbilisi və Almatıda
günahsız insanları sovet tanklarının altında əzən
bir adama – SSRİ-nin ilk və son prezidenti Mixail Qorbaçova
Nobel sülh mükafatı verilməsi nə dərəcədə
məntiqli idi. Belələrini mükafat əvəzinə dar
ağacından asmalı, ya da çarmıxa çəkib
görk eləməliydilər.
Yazıçının
deyiləsi sözü olmalıdır və o söz onu
oxucuyla eyni məsafədə saxlamalıdır. Yazıçı
isə o məsafəni ləyaqətlə qət edib son istəyinə
çatmalıdır, yəni öz oxucusuna
qovuşmalıdır.
- Kitab adlarınızda
da qəribə bir bağlılıq var. Öncə sizdə
hər şey “adalar”dan başlayır, sonra ordan göyə
qalxıb “mənim planetim”i özünüküləşdirirsiniz
və “bunu hamı bilirdi”, hətta “daş evlər”də “dar
köynək” geyinən insanlar da. Və onlar “qızıl
teşt”ə baxa-baxa sizə “nekroloq” yazırlar. Yazırlar
ki, səpdikləri “polad toxumu”nu “bəhanə” edib “yəhudi əlifbası”nı
bütün dünyaya yaya bilməyəsiniz. Və bu əməlinizə
görə “boynu əyri kişi” sizi “persona non qrata” elan edir,
hətta bundan ürəyi soyumayıb qəzetlərdə “it
intervüsü” adıyla dərc edilən hekayənizə
cavab olaraq sizi “cəhənnəm”ə göndərir.
-
Neyləyək, yəqin taleyim beləymiş. Onsuz da istənilən
insan ömrünün öz rejissoru, öz ssenaristi və
öz oyunçusu var. Cəhənnəmə getməyi də
təbii qəbul edirəm.
- Bizim kəndimizdə
“Divin” qəbiristanlığı önündə
yaşayanlardan həmişə qorxmuşam, elə indinin
özündə də qorxuram. Və həmişə
sanmışam ki, gecələr ruhlar onların evlərinə
gəlib dərdləşirlər... Sirr deyilsə, hansı
ruhun söhbəti daha çox yadınızda qalıb?
-
Necə də düz tapmısınız. Məni bəlkə
də yazıçı edən elə o qəbiristanlıq
oldu. Bizim evimiz qəbiristanlıqla üzbəüzdə yerləşirdi,
arada isə içindən arx axan bir qobu var idi.
Yadımdadır, 4 yaşım olanda kəndimizdə rəhmətə
gedən kimisə basırırdılar və mən o dəfn
səhnəsindən qorxaraq
anamın ayaqlarından tutmuşam ki, məni də aparıb
orda basırmasınlar. Hətta sonralar uzun müddət anamdan
ayrı yata bilmirdim. Və kəndimizə yayılmışdı
ki, Seyran ruh adamıdır. İndi anlayıram ki, mən anadan
olanda 4 yaşım olub.
- Yazıçılar
çox zaman içən olurlar. Söhbət təbii ki,
sudan getmir, araqdan gedir. Onları içməyə sövq edən
nədir?
-
İçmək təkcə yazıçılara aid
deyil ki? İçmək kütləvidir, desək,
yanılmarıq. Bütün peşə sahibləri
içirlər. Sadəcə olaraq yazıçılar bu
içmək prosesini gözəl edirlər. Bəlkə bu
bacarığımız çoxlarını
qıcıqlandırır və bizim haqqımızda belə
şaiyə buraxırlar. Guya jurnalistlər içmir?
- Suallarımdan
darıxdınızsa, bir fincan su için, ya da bayıra
çıxıb Bakının soyuq küləyindən bir
qullab vurun getsin, onsuz da Yağlıvəndə əliniz
çatmır...
-
Mən söz adamıyam və heç vaxt heç kəsin
sualından darıxmamışam. Və belə
çıxır ki, indi nə su içməyə, nə də
küləkdən bir qullab vurmağa ehtiyac qalır.
- Bir nasir kimi bundan sonra
çox romanlar yazacaqsınız, ancaq bir şeydən
başqa. O da öləcəyiniz günün tarixidir. Bunu isə
sizin üçün dostlarınız yazacaq. Dostlar deməli,
insana qəm günündə lazım imiş...
-
Bununla razı deyiləm. Biz yazıçılar onsuz da
ölənədək öz ölüm tariximizi
yazırıq. Və indiyədək yazdıqlarım da ötən
günlərin tarixidir. “Azərbaycan” jurnalının 9-10-cu
nömrələrində “Qaçaqaç” adlı yeni
romanımda anbaan, saatbasaat, həftəbəhəftə
öz ömrümü çızmaqara etmişəm. Bir
sözlə, öz ölüm tariximi yazmışam.
- Bu müsahibəyə
görə məni persona non qrata elan etmək olarmı?
-
Sizin ürəyinizdən persona non qrata olmaq keçirsə,
qoy olsun. Ancaq bilin ki, heç kəsin zorla boynuna nəyisə
qoymaq istəmirəm.
- Qızıl teştdə
saxladığınız vaxtdan bir çimir
aldığıma görə məni bağışlayın
və bağışladığınıza görə də
sizə “sag olun!” deyirəm.
-
Bağışlamağa ehtiyac yoxdur, diqqət
ayırdığınıza görə o “sağ olun!”u
ürəkdolusu sizə qaytarıram. Yeni il ərəfəsində
bundan böyük hədiyyə olmaz.
Qeyd: Yazıçı Seyran Səxavətdən
müsahibənin sonunda “İstəsəniz, əlavələr
edərəm” deyə soruşdum. O isə “Yox, əlavələr
həmişə nöqsanlı olur” cavabını verdi. Və mən də öz səxavətimi
göstərərək onun sözünə söz
qoşmadım. Necə var idisə, onu da
köçürüb bura yazdım.
Babək Göyüş
Üç nöqtə.- 2010.- 25 dekabr.- S. 17.