“Tarımız bütün dünyaya səs salır”

Möhlət Müslümov: “Bu, dünyada yeganə alətdi ki, bənzəri var, amma o səsə malik alət yoxdu”

İncəsənət elə bir sahədir ki, istedadın olmasa, hansısa sahəsində uğur qazanmaq mümkün deyil. Amma uğur qazanmaq üçün də, zəhmət çəkmək, illərin əziyyətlərinə qatlaşmaq lazımdı. İllər öncə muğama, musiqi alətlərimizə diqqət olmayan bir dövrdə bu sahədə olanlar da çox böyük əziyyətlərə qatlaşmalı oldular. Bu dəfə “Şənbə qonağı”mız olan xalq artisti, tarzən Möhlət Müslümov da əziyyətlərdən keçib gələn sənətkarlarımızdandı. Möhlət müəllimin ötən illəri xatırladığı və bu gün gördükləri diqqətdən söhbət açdığı müsahibəsini sizlər təqdim edirik

- Möhlət müəllim bəlkə ilk dəfə tarı əlinizə almağınızdan başlayaq?

Bu sahəyə uşaq yaşlarımdan marağım olub. O illər məndə tara fanatlıq dövrü idi. Nəyinsə xatirinə bu sənəti seçməmişəm. Ağlıma gəlməzdi ki, bu sənət insanı haralar gətirib çıxara bilər. İndi bəzi valideynlər nəyinsə xatirinə uşaqlarını bu istiqamətə yönəldirlər. Oxumaq instrumental ifaçılığa baxanda asandı. Tək tar çalan deyil, digər musiqi alətlərinin mahir ifaçısı 20-25 ilə yetişir. O da ki, əgər yetişsə. Görün nə qədər mərhələləri ötməlidi. 8-10 yaşından başlayırlar. Musiqi məktəbi, orta ixtisas məktəbi, sonra ali təhsil, magistr təhsili. Sonra nə qədər təcrübə keçirsən. İnsan ömrünün bir hissəsi bu sənəti öyrənməklə keçir.

- Uşaqlıqda nağarada da ifa etmisiz, amma tarı seçmisiz?

- Anam deyirdi ki, 2 yaşın olanda gətirib dəmir tavanı verirdin mənə ki, oxu. Özü də oxu yox, oxa deyirmişəm. Hətta təzə dil açanda deyirmişəm ki, mən muğamçı olacam. Sonra mənə nağara aldılar və çalmağı özüm öyrəndim. Deyilənə görə normal çalırmışam. Tara da həvəsim var idi. Nağaramın üzü partladıqdan sonra düzəltdirən olmadı. Sonra tar aldılar. Elə o vaxtdan da başladım ta ki, bu günə qədər də davam edirəm.

- İllər öncə nə muğama, nə də musiqi alətlərinə indiki qədər diqqət yox idi..

- Bu əslində böyük bir mövzudu. Elə yaxın keçmişi götürək. Milli alətlərimiz o vaxt assimilyasiyaya məruz qalmışdı. Heç yerə dəvət olunmurdu. Başda elə mən olmaqla oturub fikir eləyirdik ki, heyif çəkdiyimiz əziyyətlərə. Amma sonra fikirləşirdik ki, bu bizim milli kökümüzdü. Bunları fikirləşib hardasa təskinlik tapa-tapa həmin illəri arxada qoyduq. Həmin durğunluq illərində nə qədər ölkədən, məni dəvət edirdilər. Türkiyə, Fransa, İsrail və bir çox ölkələrdən bu cür təkliflər gəlib. Fikir eləsəm də başqa ölkədə bir-iki aydan artıq qala bilmirdim. Reallıqdan danışıram. Bunu həmişə deyirəm ki, Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndən sonra, bir az təskinlik tapdıq, incəsənət dirçəlməyə başladı. Sonra ulu öndərin davamçısı Prezident İlham Əliyev bu sıradan ölkəmiz üçün görünməyən işlər etdi. Doğrudan da, bu gün bizim illər uzunu çəkdiyimiz çətinliklərə dəyərmiş. Sənət yoldaşlarım, mən bilirəm ki, biz hansı əziyyətləri çəkdik. Burda əsl sənətkarlardan söhbət gedir. Bu gün tar ifaçılığının YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil olması böyük hadisədi. Bundan sonra çox böyük ajiotaj yarandı. İran bir tərəfədən, erməni bir tərəfdən tara sahib çıxmağa başladı. Bu yaxınlarda Amerikanın səfiri ermənilərlə birləşib qalmaqal eləyib ki, tar erməni ilə farsındı. Necə yəni Azərbaycan sonradan qurulan dövlətdi. Siz bir paradoksa baxın. Azərbaycanı gənc dövlət hesab edirlər. Mən onların diz üstündə çalınan tarlarına hörmətlə yanaşıram. İranda qastrollara gedirəm, orda dostlarım çoxdu. Amma bu gün erməniyə qoşulub deyəndə ki, tar mənimdi, bu mənə pis təsir edir. Sağlığında deyirlər ki, kor Fatı, öləndən sonra deyirlər ki, badam gözlü Fatı. İran bu yaxınlara qədər tarı tarçalanların başına vururdu ki, tar haramdı. İndi Azərbaycan tarı şah alət elan olunandan sonra, deyir ki, tar mənimdi, erməninindi. Düzdü, emənilər bizim binaları da tikib, ayaqqabımızı da təmir edib, hətta bərbərimiz də erməni idi. Tarımı erməni təmir edirdi. Bu gün o demək deyil ki, tar erməninindi. Artıq bu məsələ sübutunu tapıb ki, YUNESKO tarı şah əsər elan etdi. Bundan sonra nə isə demək gülməli çıxır. 1992-ci ildə Hollandiyada yaradıcılıq görüşü keçirilirdi. Orda bir ansambl var ki, dünya xalqlarının musiqisini çalır. Tar da var idi. Tarı görəndə sevindim. Dedilər ki, erməni tarıdı. Orda böyük qalmaqal oldu, neçə gün böyük savaşa çıxdıq. Özümlə ora gedəndə yaxşı ki, kitab aparmışdım. Verdim oxudular. Axırda onlara tarın Azərbaycana məxsus olduğunu sübut etdim. O vaxtı Azərbaycanı hələ çox ölkələrdə yaxşı tanımırdılar. Amma şükür Allaha ki, indi tarımız bütün dünyaya səs salır. İnanıram ki, ermənilərin sahib çıxmağa çalışdıqları balaban da milli alətimiz kimi, dünyada öz təsdiqini tapar. Və inşalah bu siyahı digər alətlərimizlə davam edər.

- İran tarı Azərbaycan tarından dizin üstündə çalınmasından başqa nə ilə fərqlənir?

- Vallah dərinə gedib çıxsaq, o da elə Azərbaycan tarıdı. İran tarına da bir musiqiçi kimi hömətlə yanaşıram. Ümumiyyətlə, dünya xalqlarının bütün milli alətlərini dinləyirəm və sevirəm. O alətlər də məxsus olduqları xalqın köküdü. Reallıqdan danışsaq, Azərbaycan tarının dünya səhnələrində dediyi sözü İran tarı deməyib. Sadıqcanın tarı dizin üstündən sinəyə gətirməsi və Üzeyir Hacıbəylinin tarın pərdələrini ləğv etməsi bizim tarımızı Avropanın not sistemi ilə bir səviyyəyə gətirdi. Mən Fərəc Qarayevin, Firəngiz Əlizadənin əsərlərini dünyanın bir neçə ölkəsində ifa etmişəm. Adlarını çəkdiyim bəstəkarlar XXII əsrin musiqilərini yazırlar. Qeyri-adi musiqilər yazırlar və həmin musiqilərin ifaçılığına tarı, kamançanı, balabanı, zərb alətlərimizi daxil edirlər. Dünyanın ən böyük musiqi alətləri ilə tarımız üz-üzə gəlir.

- Tar ətrafında yaranan qalmaqaldan sonra Azərbaycanda keçirilən Beynəlxalq Muğam Festivalında instrumental ifaçılığa həsr olunmuş simpoziumun və müsabiqənin keçirilməsi hansı rola malik oldu?

- Əvvəllər bu müsabiqədə ancaq xanəndələr iştirak edirdi. Bu il müsabiqəyə tar, kamança, balaban, kanon aləti də daxil oldu. İlk öncə ölkə daxilində keçirilən seçimlərdə münsiflər heyətində idim. Orda şahidi oldum ki, nə qədər istedadlı insanlarımız var. Beynəlxalq müsabiqədə səfərim olduğuna görə iştirak edə bilmədim. İnternet vasitəsilə izləyirdim.Deməli, münsiflərdə iştirak edənlərin 3-ü xarici, 2-si azərbaycanlı idi. Musiqiçilərimiz iştirak edəndə azərbaycanlı münsiflərdən əvvəl xaricilər əlini qaldırıb. Çünki əsl ifa göz qabağındadı.

- Tar artıq dünyəvi musiqilər sırasına daxil edilib. Maraqlıdı istənilən xarici musiqini tarda ifa etmək mümkündür?

- Konservatoriyada oxuduğum 5 ildə muğam mənim üçün ikinci planda idi. Muğam da çalırdıq. Amma mən 60-70% notla məşğul olurdum. Bütün dünya bəstəkarlarınını skiripka üçün yazılan əsərlərini çalırdım. Özü də fəxr edirdim ki, bu əsərləri çalıram. İlk xarici səfərim tələbə vaxtlarımda Polşaya olub. Şopenin və bir neçə dünyaca məşhur bəstəkarın əsərini ifa etdim. Vasif Adıgözəlov “Qərənfil” romansını tar üçün işləmişdilər. Onun ilk ifaçılarından biri də mən idim. Rəhmətlik V.Adıgözəlov məni özü aparmışdı və özü də müşayiət edirdi. “Qərənfil”i çalandan sonra alıb notlara baxırdılar. Əsas muğam yerini axtarırdılar. Dedilər ki, bu muğam nə olan şeydi ki, biz istəyirik ki, buna qulaq asaq. Varşavada solo konsertimi elədilər. Və başa düşdüm ki, bütün dünya musiqiləri bizə lazımdı, amma muğamımız ən şah əsərdi.

- Tar ifaçılığının özünəməxsus xüsusiyyətləri hansılardı ki, onları bacarmayanlar bu sənətdən uzaqlaşmalıdırlar?

- Təhsil aldığım illədə mənimlə bərabər minlərlə tar ifaçıları təhsil alıb. Neçə ildir ki, Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində dərs keçirəm. Və həmin oxuyanlar süzülə-süzülə gəlib və axıra bir qismi qalıb. Bəziləri sırf müəlim kimi çalışır, bəziləri başqa sahəyə gedir. İstiqamətlərini dəyişənləri də qınamaq olmaz, görür ki, bu sahədə onda alınan deyil. O vaxtlar sutkanın 16 saatını tar çalırdım. İndi hərdən fikirləşirəm ki, zaman geriyə çəkilsə, bu sənəti seçmərəm. Doğrudan çox ağır sənətdi. Allahın verdiyi istedadı olanlar çətinliklərə dözə bilsələr irəliyə gedə bilirlər. Son 10 ili götürsək, bir-iki yaxşı tələbənin adını çəkmək olar. 3-cünü tapmaq olmur. Azərbaycan istedadlı xalqdı. Amma zəhmət çəkmək də lazımdı.

- Bir vaxtlar tələbə olan Möhlət Müslümov müəllimindən hansı məsləhətləri alıb və tələbələrinə hansı məsləhətləri verir?

- Yaxşı müəllimlərim olub. Onlardan nə isə götürməmişəm, amma müəllim kimi çox şey öyrənmişəm. Biri var müəllim, biri var ifaçı müəllim. Onlar ifaçı deyildilər, amma gözəl müəllim idilər. Heç vaxt məni tərifləmirdilər. Ara-sıra qulağıma dəyirdi ki, razı olduqlarını, gələcəyimin böyük olduğunu deyirlər. Mən buna arxayın olmurdum. İstəyirdim ki, işlərimə tənqidi yanaşsınlar. Müəllimlərim məni tənqid edəndə bundan nəticə çıxarırdım. Kimisə yalandan tərifləməyi sevmirəm. Əgər alınmasa başa salıram ki, bu sənət sənlik deyil. Müəllimliyin sirrlərini onlardan öyrəndim, amma sonra böyük sənətkarları dinlədim. Tələbələrimə deyirəm ki, bütün tar çalan ustadlarımız sizin müəlliminiz olmalıdı.

- Dediz ki, elə tələbə olub ki, demişəm ki, uzaqlaşın elə tələbə var ki, məsləhətiniə qulaq asıb uzaqlaşsın?

- Çox uşaqların istedadı olmadığına görə başqa sahəyə keçmələrini demişəm. Düzdü, əvvəl məndən inciyiblər. Amma illər keçəndən sonra gəlib təşəkkürlərini bildiriblər.

- Tarımız haqda xarici ölkələrdə nələr danışırlar?

- Konsertlərdən sonra gəlib tarı alıb baxırlar, imkanları barədə soruşurlar. Nədən düzəldiyi onlara maraqlı gəlir. Tarın dünyada yeganə alətdi ki, bənzəri var, amma o səsə malik alət yoxdu.

- Qarşıda hansı işlər var?

- Mən Dövlət Televiziyasının Əhməd Bakıxanov adına xalq çalğı alətləri ansamblının bədii rəhəbriyəm, Cabbar Qaryağdı adına müğam üçlüyünün solistiyəm, Milli konservatoriyanın professoruyam. Buna görə bu gün çox dəvətlər var. Estoniyada beynəlxalq festivala dəvət almışam. Amerikaya səfərim var.

- Tarımızın gələcəyi haqda nə deyə bilərsiz?

- Tarımızın, musiqimizin gələcəyini parlaq görürəm. Diqqət artdığına görə, bu sahəyə gələnlərin də sayı artıb. Belə davam eləsə yaxşı olar inşallah.

Aygün Asimqızı

Üç nöqtə.-2013.-6 aprel.-S.13.